İranın Azərbaycana münasibəti və sərhəddə hərbi təlimlər keçirməsi gərginliyi artırır

Dağlıq Qarabağda Ermənistanın işğalı başa çatdıqdan sonra İranın Azərbaycanla bağlı son bəyanatları və Tehranın sərhəddə keçirdiyi genişmiqyaslı hərbi təlimlər iki ölkə arasında gərginliyə səbəb olub. SİA-nın xarici mətbuata istinadən verdiyi məlumata görə, Qarabağ müharibəsindən iki il keçməsinə baxmayaraq, Qafqaz regionunda Azərbaycan və Ermənistan arasında problemlər gündəmdən düşməyib. Azərbaycanın işğal olunmuş torpaqlarını azad etdiyi müharibədən sonra yaranmış vəziyyət bəzi regional gücləri narahat edirdi. İran isə regionda yaranmış yeni geosiyasi vəziyyətdən ən çox narahat olan ölkələrdən biri idi. Dağlıq Qarabağ regionu uğrunda iki ölkə arasında 44 günlük müharibəyə faktiki son qoyan atəşkəs sazişinin bir hissəsi kimi Ermənistan Azərbaycanın qərb rayonları ilə Naxçıvan arasında nəqliyyat dəhlizinin tikintisinə razılıq verib. Ermənistan isə “Zəngəzur dəhlizi” adlanan bu nəqliyyat əlaqəsinin onun suverenliyinə və dolayısı ilə İran sərhədinə təsir edəcəyindən narahat olduğu üçün müxtəlif bəhanələr gətirərək indiyədək razılaşmanı yerinə yetirməkdən çəkinib. Tehran administrasiyası da bu dəhlizin özü üçün iqtisadiyyat və təhlükəsizlik sahəsində müxtəlif geosiyasi risklər yaradacağını nəzərə alaraq Ermənistanı bu məsələdə dəstəkləyib.

İran prezidenti İbrahim Rəisi avqustun 10-da Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanla telefon danışığında bildirib ki, “ölkəsi regionun siyasi coğrafiyasını dəyişdirəcək heç bir təşəbbüsü qəbul etməyəcək”.

İranın Baş Qərargah rəisi general-mayor Məhəmməd Baqiri sentyabrın 22-də etdiyi çıxışda deyib: “Əvvəllər dəfələrlə dediyimiz kimi, region ölkələrinin sərhədlərinin dəyişməsini heç vaxt qəbul etməyəcəyik. Biz Azərbaycan və Ermənistana problemlərini dialoq yolu ilə həll etməyi məsləhət görürük”. Bu açıqlamalardan sonra İran İnqilab Keşikçiləri Korpusunun Azərbaycan-Ermənistan sərhədində hərbi baza qurmağa başlaması xəbərləri tez-tez gündəmə gəlib.

İranın sərhəd təlimi Azərbaycanda Ermənistana dəstək kimi qəbul edilib.

Bu xəbərlərdən sonra İnqilab Keşikçiləri Korpusu oktyabrın 17-də ölkənin şimal-qərbində yerləşən və Azərbaycan sərhədi boyunca uzanan Araz çayı bölgəsində genişmiqyaslı hərbi təlimlərə başlayıb. İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu genişmiqyaslı hərbi təlimlər çərçivəsində ilk dəfə müvəqqəti körpülərdən istifadə edərək İranı Azərbaycan və Ermənistandan ayıran Araz çayını keçib. Rəsmi olaraq “adi təlimlər” kimi xarakterizə edilən hərbi güc nümayişi Azərbaycan tərəfindən Ermənistana dəstək mesajı və İranın bu sərhəd bölgəsində dəyişiklikləri qəbul etməyəcəyi mesajı kimi qəbul edilib. İran Naxçıvanla Azərbaycanı birləşdirərək Zəngəzur dəhlizinin reallaşmasının mümkünlüyü ilə bağlı Ermənistanla danışıqları davam edən Zəngəzur dəhlizinə alternativ kimi gördüyü “Şimal-Cənub dəhlizi”ni aktivləşdirmək üçün hərəkətə keçib. Bu çərçivədə İranın xarici işlər naziri Hüseyn Əmir Abdullahiyan oktyabrın 21-də Ermənistana səfəri zamanı Fars körfəzini Qara dənizə birləşdirməyi planlaşdıran tranzit dəhlizi üçün İran, Hindistan və Ermənistan arasında üçtərəfli mexanizm yaratmaq istədiklərini bildirib.

İlham Əliyevin Tehranın sərhəddəki təlimlərinə reaksiyası

Həmin gün Azərbaycan “İran kəşfiyyat xidmətlərinin nəzarəti altında yaradılmış” qeyri-qanuni silahlı qruplaşmanın üzvlərini müəyyən edib saxladığını açıqlayıb. İranın sərhəddə keçirdiyi təlimlərdən sonra Azərbaycan Ordusu da noyabrın 2-də İran sərhədində təlimlərə başlayıb. Təlimdə hava qüvvələri, raket və artilleriya bölmələri iştirak edib. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev noyabrın 8-də Şuşada Qarabağ Qələbəsinin 2-ci ildönümü münasibətilə keçirilən tədbirdəki çıxışında "Burada əsas söz və güc bizimdir. Ordumuz qəhrəmanlıq göstərib. Lazım gələrsə , biz bunu bir daha göstərib istədiyimizə nail olacağıq. Bunu edəcəyik. Bunu hamı bilir. Ermənistanı dəstəkləmək üçün sərhədimizdə hərbi təlim keçirənlər də bilməlidir. Bizi heç kim qorxuda bilməz" ifadələrdən istifadə etmişdir. İran Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Nasir Kənani bir gün sonra açıqlamalara cavab verib. Kenani iddia edib ki, Azərbaycanın Tehran və İrəvan arasında “qonşuluq səviyyəsində adi danışıqlarla bağlı narahatlığı başa düşülən deyil”. İranın əsas siyasətinin "yaxşı qonşuluq və bütün qonşularla əlaqələrin genişləndirilməsi" üzərində qurulduğunu ifadə edən Kenani, "Qonşuların hər biri ilə əlaqələrin gücləndirilməsi o demək deyil ki, digər qonşuya qarşı münasibətlər inkişaf etdirilir".

Kənani İran qüvvələrinin Azərbaycan sərhədində keçirdiyi hərbi təlimin də “əvvəlcədən planlaşdırılmış və rutin bir təlim” olduğunu və qonşu ölkələrin təlimlə bağlı əvvəlcədən məlumatlandırıldığını iddia edib.