Birqütblü dünya sistemi başa çatıb, ölkələr öz seçimlərini edirlər - ŞƏRH

Cənubi Qafqaz Ölkələrinin Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru Yevgeni Mixaylov “Moskva-Baku” portalına müsahibəsində Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirlərinin NATO sammitində iştirakının nə vəd etdiyi haqda fikirlərini bildirib.

- Yevgeni Aleksandroviç, Vaşinqtonda alyansın yaranmasının 75-ci ildönümünə həsr olunmuş NATO sammiti işə başlayıb. ŞƏT sammitinin də bu sammit ərəfəsində baş tutmasını, orada Rusiya və Çin liderlərinin görüşünü və Rusiya Federasiyası və Hindistan liderlərinin Kremldəki dünənki görüşünü nəzərə alsaq, Şimali Atlantika Alyansı sammitinin bu siyasi hadisələr prizmasından əhəmiyyətini necə xarakterizə edə bilərsiniz?

- NATO-nun hazırkı sammiti Qərbin, Qərb blokunun artıq ayaqlaşa bilmədiyi və nəzarət edə bilmədiyi geosiyasi dəyişikliklərlə ayaqlaşmaq cəhdidir.

Şimali Atlantika Alyansının sammiti ərəfəsində bugünkü çoxqütblü dünyanı formalaşdıran ölkələr Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının sammitini keçirib, bu sammit çərçivəsində Rusiya lideri Vladimir Putinlə Çin lideri Si Cinpin arasında mühüm görüşlər baş tutub. Xatırladım ki, bu yaxınlarda Rusiya lideri yenidən prezident seçildikdən sonra xaricə ilk səfərini Çinə etdi. Vaşinqtonda NATO-nun 75 illiyinə həsr olunmuş sammitin açılışı zamanı Vladimir Putin Kremldə Hindistanın baş naziri Narendra Modini qəbul edib. Bu, Hindistanın baş nazirinin yenidən Hindistan hökumətinin başçısı seçildikdən sonra ilk xarici səfəridir. Bu, Şimali Atlantika Alyansı üçün çox ciddi siqnaldır.

Görünən odur ki, Qlobal Cənub ölkələri birləşmə və yeni dünya düzəninin qurulması məsələsində fəallaşıb və əsas oyunçular, o cümlədən buna müntəzəm diqqət yetirən Rusiya Avrasiya məkanında yeni təhlükəsizlik arxitekturasının qurulması istiqamətində irəliləyir. Bugünkü şəraitdə, mahiyyətcə yeni Soyuq Müharibə şəraitində bu, bir nömrəli vəzifələrdən biridir. Dünya birqütblü olmaqdan çıxıb, dünya dövlətlərinin əksəriyyəti kifayət qədər uzun müddət dünya nizamının bütün sahələrində hökm sürən Qərbin hegemonluğundan yorulub.

NATO bu gün birqütblü dünya tərəfdarı olanlarla çoxqütblü dünya tərəfdarı olanlar arasında münaqişəni daha da gərginləşdirməyə çalışır. Şimali Atlantika Alyansının sammiti ərəfəsində Ukraynaya yeni yardıma ehtiyacı əsaslandırmaq üçün yerlərdə Rusiya və onun müttəfiqlərinə qarşı təxribatlar həyata keçirilir. Bu gün Qlobal Şimal ilə Qlobal Cənub arasında gedən mübarizədə kimin kimdən üstün olacağından söhbət gedir. Gələcəkdə dönüş nöqtələri olan münaqişədə son dərəcə ciddi dönüşlər mümkündür, lakin hər halda, görünür, gələcəkdə nə vaxtsa müharibə edən tərəflərin güzəştə getməsi mümkündür. Biz görürük ki, daha ağıllı qüvvələr getdikcə Avropada öz səsini ucaldır. Amma indiki qlobal elita bu səsləri boğmağa çalışır. Üstəlik, əhali artıq indiki elitaya və onların səriştəsizliyinə qarşı çıxış edir.

NATO sammitində dünya birliyinin hələ də ABŞ və Aİ-yə sadiq qalan hissəsinə hələ də güclü olduqlarını və onlara arxalana biləcəyini nümayiş etdirməyə çalışılacaq. İndi sammitdə Alyansın yaxşı getdiyini nümayiş etdirmək üçün müxtəlif nümayiş görüşləri keçiriləcək. Xeyr, yaxşı deyil... Qərb elitaları sözün əsl mənasında, son vaxtlar özlərini gözdən salır. ABŞ-da prezident seçkiləri ərəfəsində Baydenlə bağlı problemlər, Avropa Parlamentinə seçkilərdə uğursuzluğa düçar olmuş Makron və Şolzla bağlı problemlər, daha sonra isə Makronun Fransada keçirilən parlament seçkilərindən çətinliklə də olsa, geri çəkilməsi…

İndiki vəziyyətdə Ermənistanın Qərbin yeni aləti kimi rolunu qeyd etməyə bilmərəm. Biz bu gün Gürcüstanın başına gələnləri görürük. Gürcüstan Qərbin əlindən “sızır”. Qərb isə buna çox böyük təzyiq göstərir. Bunun necə bitəcəyini söyləmək çətindir. Amma aydın olan odur ki, Azərbaycan və Gürcüstan Qərbin yanında olmadığı bir şəraitdə Cənubi Qafqazda Rusiyaya qarşı təxribatlar üçün Ermənistandan getdikcə daha çox istifadə edəcəklər. Və çoxqütblü dünyaya qarşı.

Ermənistan XİN rəhbərinin NATO sammitinə səfəri hazırkı Ermənistan rəhbərliyinin qərbyönlü siyasətinin davamıdır. Ermənistan NATO-ya inteqrasiyanı artıracaq. Alyans üzv ölkələrlə birgə təlimlər və birgə layihələr getdikcə daha çox olacaq. Şimali Atlantika Alyansının sammitindən sonra yaxın günlərdə Ermənistanda müntəzəm olaraq Amerika-Ermənistan təlimləri keçiriləcək. Erməni rəsmiləri ilə Zelenski arasında “qucaqlaşmaları” getdikcə daha çox görəcəyik. Paşinyan yavaş-yavaş, amma hərtərəfli gedir. O, ancaq Qərbin onu himayə etməsinə görə respublikada hakimiyyətdə qaldığını başa düşür. Buna pul qoyurlar. Yalnız ona görə ki, Ermənistan Rusiya ilə qopsun. Yeri gəlmişkən, bu gün USAİD rəhbəri İrəvana gəlib. USAID Ermənistana vəsait yatırır, respublikada QHT-lərə dəstək verir və ictimai rəyi Qərbin lehinə və Rusiyanın əleyhinə dəyişdirir. Ermənistanın qarşısına qoyulan vəzifə Rusiyadan uzaqlaşmaqdır.

Mən əminəm ki, Qərb Ermənistanın Ukraynaya bu və ya digər formada dəstək verməsi üçün şərtlər qoymağa davam edəcək, çünki o, qondarma Avropa istəkləri yolunu seçib. İrəvan isə nümayişkaranə şəkildə Ukraynaya siyasi və humanitar dəstəyi davam etdirəcək.

Əgər Azərbaycan XİN rəhbərinin NATO sammitində iştirakından danışırıqsa, o zaman Azərbaycan Respublikası ilə Ermənistan Respublikasının iştirakını müqayisə etməyin mənası yoxdur, onların məqsəd və maraqları heç bir şəkildə eyni deyil.

Azərbaycan milli problemlərinin bir qismini həll edə bilmək ümidi ilə müxtəlif növ beynəlxalq görüşlərdə həmişə iştirak edib. Azərbaycanın hansı platformada olmasından asılı olmayaraq, hər zaman öz gündəmi var və onu bu platformalarda təbliğ edir. Bakı həmişə məharətlə manevr etməyi bacarır. Azərbaycanın ən yaxın müttəfiqi olan Türkiyə NATO-nun üzvüdür. Azərbaycan Avropaya qaz tədarük edir. Hazırda Azərbaycan Respublikası üçün prioritet vəzifə beynəlxalq miqyaslı tədbir olan BMT-nin COP29 iqlim konfransına hazırlıqdır. Azərbaycan COP29 məsələsində əksəriyyətin dəstəyini qazanmağa çalışır və bu məqsədlə beynəlxalq platformalardan fəal şəkildə istifadə edir. NATO sammitinin Vaşinqtondakı platforması da bu məqsədlə istifadə olunacaq. Bildiyiniz kimi, Azərbaycanın bu konfransı keçirməsinə mane olmağa çalışan qüvvələr var. Nəzərinizə çatdırım ki, Azərbaycan həm də COP29-u Bakının Qlobal Şimal və Qlobal Cənub, müharibə edən tərəflər arasında körpülər qurmaq istəyi kimi müəyyən edir.

Çox güman ki, sammit çərçivəsində Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirlərinin sülh müqaviləsi ilə bağlı görüşü olacaq. Bakı da hər zaman fürsətdən istifadə edir, əgər ev sahibi olan tərəflə münaqişə yoxdursa, Ermənistanla sülh müqaviləsini istənilən platformada müzakirə etmək. Və xatırlayırıq ki, ABŞ ikitərəfli münasibətlərdəki problemlərdən sonra guya Azərbaycanla barışmaq istəyir. Təbii ki, Vaşinqton Bakı ilə İrəvan arasında münasibətlərin tənzimlənməsində guya nə dərəcədə maraqlı olduqlarını nümayiş etdirəcək. Amma 3 tərəf- Azərbaycan və Ermənistanın xarici işlər nazirləri və ABŞ dövlət katibi səviyyəsində görüş olsa belə, hamımız çox yaxşı xatırlayırıq ki, Bakı və İrəvan uzun müddətdir ki, birbaşa danışıqlar aparır və hər hansı vasitəçilikdən imtina edirlər. Bu vəziyyətdə tamamilə eyni şey olacaq. ABŞ sadəcə olaraq danışıqlar üçün platforma təqdim edəcək. Sülh razılaşmasında şərtləri diktə etməyə çalışsalar, uğur qazana bilməyəcəklər. Bakı buna imkan verməyəcək.

Rusiyada xarici işlər nazirlərinin belə görüşləri niyə keçirilmir? Cavab sadədir. Moskvanın tərəflərə dəfələrlə belə bir fürsət təqdim etməsinə baxmayaraq, İrəvan qərbyönlü siyasəti ilə qəti şəkildə bunun əleyhinədir. Ona görə də Rusiya məkanlarında görüşlər artıq baş tutmur. Amerika platforması isə həmişə Ermənistanın bundan nəsə qazanacağına və hansısa yolla vəziyyəti öz xeyrinə çevirəcəyinə ümiddir. Ancaq bunlar xəyaldan başqa bir şey deyil. Danışıqlar üçün platforma yaratmaqla ABŞ guya ötən ilin sentyabrında Qarabağın qalan hissəsini tamamilə öz nəzarətinə qaytardıqdan sonra Vaşinqtonun münaqişəyə girdiyi Azərbaycana qarşı müsbət addım atdığını göstərməyə çalışır. Ancaq başa düşmək lazımdır ki, ABŞ Azərbaycanla münasibətləri yaxşılaşdırmaq istədiyini necə göstərsə də, əslində bu, ancaq gözəl saxta görünüş olacaq. Bu sarğı arxasında Vaşinqton öz işini görəcək. ABŞ siyasəti heç vaxt dəyişməyəcək. Bakı da bunu yaxşı bilir.

İlham Əliyev müdrik rəhbərdir və Rusiya ilə münasibətləri korlamaz. Azərbaycan isə NATO sammitində iştirakdan konkret milli maraqlarını həll etmək üçün istifadə edir. Ancaq Rusiya Federasiyasına qarşı deyil. Elə bu günlərdə Vladimir Putin və İlham Əliyev Astanada ŞƏT sammiti çərçivəsində görüşdülər və Rusiya ilə Azərbaycan arasında müttəfiqlik münasibətlərinin sözdə deyil, əməldə olduğunu bir daha təsdiq etdilər.

Tərcümə - Elçin Bayramlı