Fransızsayağı demokratiya – RAKURS

Tiran Makron siyasi rəqiblərini bir-bir sıradan çıxarır

Paris məhkəməsi Marin Le Pen və onun Milli Birlik partiyasından olan səkkiz deputatı Avropa İttifaqının maliyyə vəsaitlərini mənimsəməkdə təqsirli bilib. Daha 12 deputat köməkçisi müvafiq məlumatları gizlətməkdə təqsirli bilinib. Fransanın əsas sağ partiyasının ideoloji liderinin 5 il müddətinə vəzifə tutması qadağan edilib. Bu, partiya qarşısında 2027-ci il seçkilərində kimin prezidentliyə namizədliyini irəli sürəcəyi ilə bağlı böyük sual yaradır. Tanınmış siyasətçinin dövlət vəzifələrində işləməsinə qadağa qoyulub-qoyulmayacağından tutmuş nə qədər müddətə qadağa qoyulacağına qədər hər şey önəmli idi. Onun hətta azadlıqda qalacağı məsələsi siyasiləri narahat edirdi. Marin Le Pen isə hökmün sonunu gözləmədən məhkəmə zalını tərk edib.Lakin o vaxta qədər hakim iki əsas məqamı qeyd etmişdi: Le Pen və onun partiya yoldaşları təqsirli bilindilər və ona hələ prezidentlik də daxil olmaqla, vəzifə tutmağa icazə verilmədi. Le Penin ilk işi partiyanın rəsmi lideri Cordan Bardella ilə görüşmək olub. Media vurğulayır ki, Milli Birliyin “B” planı məhz onunla əlaqələndirilə bilər. Bardella Beşinci Respublikada ən yüksək dövlət vəzifəsinə namizəd kimi irəli sürülə bilər. Əgər qalib gəlsə, o, öz səlahiyyətlərini Le Penə həvalə edə bilər, bəlkə də onu baş nazir postuna yüksəltməyə çalışa bilər.Bir az sonra məhkəmənin hökmünün təfərrüatları məlum olub. Le Pen dörd il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib, o, iki il elektron qolbaq taxmalı olacaq. Beş il dövlət vəzifəsində işləmək də xanım siyasətçiyə qadağan edilib. Le Pen üstəlik 100 min avro cərimə də ödəməli olacaq. Məhkəmə sisteminin siyasiləşmə ittihamlarına məruz qalacağı şübhəsizdir. Hələ hökmdən əvvəl Le Pen özü bildirmişdi ki, fransızlar sadəcə olaraq alternativ seçmək imkanından məhrumdurlar.
Fransa demokratiyasının sonu
Jordan Bardella sosial mediada yazıb ki, hakimlər “Fransa demokratiyasını məhv ediblər”. Məhkəmə hekayəsi olduqca xoşagəlməz olub. Le Pen və digər avropalı deputatlar yalnız Fransa siyasətində iştirak edən köməkçilərinin işini Aİ vergi ödəyicilərinin pul kisəsindən ödəyiblər. Bu köməkçilərin, əslində, Avropa Parlamentinin işi ilə bağlı heç bir vəzifəsi yox idi. Sadə dillə desək, Le Pen və onun şərikləri Avropa məsələləri üzrə köməkçiləri üçün rəsmi tapşırıqlar tərtib etməyə belə zəhmət çəkməyiblər, yəni pulların yuyulmasını bilməyən son dərəcə sadəlövh cinayətkarlar olublar.Dəfələrlə prezident seçkilərində məğlub olan Le Penin qarşısında birdən çox ümidverici perspektiv yaranır. Ölkə prezidenti Emmanuel Makronun nazirləri seçicilərin etimadını qazana bilməyib, Makronun özü isə 2022-ci ildə inamlı qələbəsinə baxmayaraq, nüfuzunu xeyli itirib. Fransızlar pensiya islahatlarından, immiqrasiya siyasətindən, iqtisadi çətinliklərdən və ölkənin beynəlxalq nüfuzunun aşağı düşməsindən narazıdırlar. Bununla belə, Le Penin hökmü ümumiyyətlə, istənilən siyasi perspektivi şübhə altına alır.Çox güman ki, hökmdən apellyasiya şikayəti veriləcək. Le Pen məhkəmə binasında jestlərlə razılaşmadığını göstərdi. Lakin o, şifahi cavab verməkdən imtina edib. Artıq onun vəkilləri hökmdən apellyasiya şikayəti vermək niyyətində olduqlarını bildiriblər. Le Pen Macarıstanın baş naziri Viktor Orban və İtaliya baş nazirinin müavini Matteo Salvini də daxil olmaqla bir sıra sağçı siyasətçilərdən dəstək alıb. Sonuncu, "Brüsselin müharibə elan etdiyini" və Le Penin məhkəməsinin "Rumıniyadakı kimi zəif çəkilmiş bir film" olduğunu söyləyib.Le Pen siyasi rəqiblərindən də dəstək alır. Beləliklə, Erik Zemmur qeyd edib ki, “seçicilərin kimə səs verməli olduğuna məhkəmələr qərar verməməlidir”. İfrat sağçı siyasətçi hesab edir ki, "Bizim fikir ayrılıqlarımız nə olursa olsun, Marin Le Pen öz namizədliyini irəli sürmək hüququna malikdir". Hətta Milli Birlik partiyasının barışmaz əleyhdarları – ifrat solçu “Məölub edilməmiş Fransa”nın nümayəndələri də məhkəmənin hökmünə böyük şübhə ilə yanaşıblar.
Paris məhkəməsinin siyasi ölüm hökmü
Məhkəmə Marin Le Penin gələcək seçkilərdə iştirak edə bilməyəcəyi barədə qərar çıxarıb, lakin qadağanın nə qədər davam edəcəyi hələ bəlli deyil. Paris məhkəməsi Milli Birlik partiyasının doqquz deputatını, o cümlədən onun lideri Marin Le Peni Avropa Parlamentində köməkçilərin saxta işə cəlb edilməsi ilə bağlı işdə dövlət vəsaitlərini mənimsəməkdə təqsirli bilib. Fransanın aparıcı qəzetləri “Le Figaro” və “Le Monde” 31 mart saylarında Le Penlə birlikdə çalışan 12 köməkçisinin oğurlanmış malların alınmasına görə məsuliyyət daşımaları barədə yazıblar. 2027-ci ildə Fransada keçiriləcək prezident seçkilərinin favoritlərindən biri hesab olunan Le Pen dörd illik həbs cəzasına məhkum edilməsi ilə yanaşı, 100 min avro pul da ödəməli olacaq.Fransanın ifrat sağçı partiyasının rəhbəri Marin Le Pen Avropa İttifaqının vəsaitlərini mənimsəməkdə təqsirli bilinib. Prokurorluğun tələbi ilə məhkəmə onun 5 il müddətinə dövlət vəzifəsində işləməsini qadağan edib və 4 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib. O, iki il şərti, iki il isə elektron qolbaqla ev dustaqlığı məhkum olunub. Prokurorlar sözügedən pulun 2004-2016-cı illər arasında Fransada partiya işçilərinə maaş vermək üçün istifadə edildiyini və bunun Aİ qaydalarını pozduğunu bildirib. Hakim həmçinin Le Pen kimi Avropa Parlamentində deputat olan digər səkkiz partiya üzvünü də məhkum edib. 12 deputat köməkçisi də günahkar bilinib.
56 yaşlı Le Pen hər hansı qanun pozuntusunu rədd edərək, işi karyerasına son qoymağa yönəlmiş siyasi hücum adlandırıb.Le Pen bazar ertəsi qərardan əvvəl deyib ki, “təmsil etdiyim hərəkata səs verən 11 milyon insan var". O, həmçinin bildirib ki, ona qarşı açılan iş “potensial olaraq milyonlarla fransalının seçkilərdə öz namizədindən məhrum ediləcəyini” nəzərdə tutur. O, hökmü eşitmədən məhkəmə zalını sürətlə tərk edib. Məhkəmə apelyasiya qərarından asılı olmayaraq, Le Penə dərhal dövlət vəzifəsində işləməkdən 5 il müddətinə qadağa verilməsi ilə bağlı prokurorun tələbini təmin edib.Bu, onun əsas namizəd hesab edildiyi 2027-ci il prezident seçkilərində iştirakının qarşısını alacaq. Le Penin vəkilləri hökmdən apellyasiya şikayəti verəcəklərini bildiriblər. Çox güman ki, səsverməyə bir neçə ay qalmış 2026-cı ildə yenidən məhkəmə prosesi baş tutacaq. Bununla belə, müraciətdən sonra Le Pen seçki yarışını tərk edib.Le Penin partiyasında verilən açıqlamada deyilir ki, məhkəmə prosesi seçkidən əvvəl ABŞ prezidenti Donald Trampın başına gələnlərə bənzər pozuntudur. Onun bəzi rəqibləri, o cümlədən baş nazir Fransua Bayrou kimin namizəd ola biləcəyinə məhkəmələrin qərar verməsindən narahat olduqlarını bildiriblər. Milli Birlik partiyasının 29 yaşlı lideri Cordan Bardella 2027-ci il prezident seçkilərində Le Penin potensial əvəzedicisi kimi görünür. Lakin onun məhkəmədə şikayətini dəstəkləyəcəyi gözlənilmir.
ABŞ Le Pen işi ilə bağlı məhkəmə qərarından
ABŞ Dövlət Departamenti Fransanın ifrat sağçı lideri Marin Le Penin seçkilərdə iştirakını qadağan edən məhkəmə qərarı ilə bağlı "xüsusi narahatlığını" ifadə edib. Bu barədə bazar ertəsi, martın 31-də Dövlət Departamentinin mətbuat katibi Tammi Brüs məlumat verib. "Vitse-prezidentin fevralın 14-də Münhen Təhlükəsizlik Konfransında azad sözün qorunması və insanların siyasi proseslərdən kənarlaşdırılmasına qarşı çıxışını xatırlayın. Biz Qərb olaraq demokratik dəyərlər haqqında danışmaqdan daha çox şey etməliyik. Biz onları yaşamalıyıq", - Dövlət Departamentinin sözçüsü vurğulayıb. O qeyd edib ki, “ABŞ-da prezident Trampa qarşı aqressiv və korrupsiyaya uğramış qanunvericiliyi nəzərə alsaq, insanların siyasi proseslərdən kənarda qalması xüsusilə narahatlıq doğurur”.Yada salaq ki, Paris məhkəməsi Milli Birlik partiyasının doqquz deputatını, o cümlədən onun lideri Marin Le Peni Avropa Parlamentində köməkçilərin qondarma işə götürülməsi ilə bağlı işdə dövlət vəsaitlərini mənimsəməkdə təqsirli bilib. Le Penə 5 il müddətinə namizəd olmaq qadağan edilib. Bu qərar apellyasiya şikayəti gözləmədən dərhal qüvvəyə minir. Beləliklə, o, 2027-ci ildə keçiriləcək Fransa prezident seçkilərində namizəd ola bilməyəcək və burada favoritlərdən biri hesab olunurdu. Bu hökm Avropa ölkələrinin demokratik prinsiplərdən uzaqlaşmasına şahidlik edir.
Tarix təkrarlanır, yoxsa?..
Müşahidəçilər prosesə mümkün siyasi müdaxilə ilə bağlı narahatlıqlarını ifadə ediblər. Məhkəmənin ən böyük müxalifət partiyasının aparıcı namizədini seçkilərdə iştirakdan məhrum etməsi Fransa siyasətinə 2017-ci ildə Fransua Fiyon işindən daha çox təsir edəcək. 8 il əvvəl Fiyona qarşı irəli sürülən ittihamlar onun kampaniyasına ciddi zərbə vurdu. Eyni şəkildə, Nikola Sarkozinin dəfələrlə iddia etdiyi kimi, “Liviya maliyyələşməsi” və ya “Betanqur işi” şübhələri onun 2012-ci ildə Fransua Ollanda qarşı prezident seçkilərində qalib gəlməsinə mane oldu.
Marin Le Pen “Le Figaro”nun Qərbin Rusiya ilə münasibətləri və bunda Fransanın rolu ilə bağlı suallarını cavablandırıb. Fransada belə məsələlərə baxmaq hüququna malik iki ali hüquqi orqan var: Dövlət Şurası (Conseil d’Etat) və Konstitusiya Şurası (Conseil constitutionnel). Hər ikisi konstitusiyaya əməl olunmasının təminatçısıdır, lakin fərqli funksiyaları var. Konstitusiya Şurası qanunların konstitusiyaya uyğunluğuna nəzarət, Dövlət Şurası isə inzibati aktların qanuniliyinə görə məsuliyyət daşıyır. Konstitusiya Şurası artıq bir sıra hallarda bəyan edib ki, deputatlara dərhal diskvalifikasiya tətbiq oluna bilməz. Bununla belə, Dövlət Şurası fərqli mövqe tutur: 2012-ci ildən bəri o, yerli səviyyədə seçilmiş məmurlar üçün bu cür cəzaların dərhal icrasının qanuniliyini ardıcıl olaraq müdafiə edir.
İndiki məhkəmə qərarı ölkə tarixində dönüş nöqtəsi ola bilər. Ardıcıl iki prezident seçkilərində ikinci olan və seçicilərin əksəriyyətinin açıq dəstəyini qazanan namizəd heç vaxt belə vəziyyətə düşməyib. Üstəlik, 2017-ci ildə Fransua Fiyon istintaq altında olarkən hələ də seçkilərdə iştirak edə bilmişdi. Le Penin məsələsində söhbət namizədlərin qanun qarşısında bərabərliyi ilə bağlı suallar doğuran faktiki iştirak qadağasından gedir. Həm partiya daxilində, həm də tərəfdarlarının dəstəyinə baxmayaraq, çox güman ki, Marin Le Pen prezidentlik yarışına rəhbərlik edə bilməyəcək.Partiyanın hazırkı sədri Cordan Bardell potensial varis hesab edilir. Marin Le Penin özü də bu gün bununla razılaşaraq “Bardell prezident olmaq üçün bütün lazımi keyfiyyətlərə malikdir” deyib. Lakin o, partiya tərəfdarları arasında populyar olsa da, onun tanınma səviyyəsi və xarizması Le Penin özü ilə müqayisə oluna bilməz. Hökm ərəfəsində həftəlik JDD üçün yeni Ifop sorğusu göstərib ki, Marin Le Pen 34-37% nəticə ilə bütün rəqiblərini qabaqlayaraq seçkilərin ilk turunda favorit olaraq qalır.Fransa yeni siyasi reallığa qədəm qoyur, burada sağlar çox güman ki, yeni lider axtarmağa məcbur olacaqlar, sol və mərkəz isə adi rəqibi olmadan mübarizə strategiyasını yenidən nəzərdən keçirməli olacaqlar. Əgər hökm qüvvədə olarsa, bu, 2027-ci il seçkilərində qüvvələr balansının tamamilə dəyişməsinə səbəb ola bilər.
V.VƏLİYEV