Rusiya-Azərbaycan: AZALan gərginlik - RAKURS

“Üç dron” versiyası, üzr və təzminat

“Azərbaycan Hava Yolları”na (AZAL) məxsus sərnişin təyyarəsinin vurulması və Rusiyanın ilkin olaraq məsuliyyəti öz üzərinə götürməməsi ilə əlaqədar Moskva ilə Bakı arasında yaranan diplomatik qalmaqal Düşənbədə yekunlaşıb. Prezidentlər İlham Əliyev və Vladimir Putin “Koxi Somon” sarayında münasibətlərdə yaranmış soyuqluğa son vermək məqsədilə görüş keçiriblər. Danışıqların əvvəlində ənənəvi əl sıxma və salamlama nitqlərindən sonra tərəflər dərhal təyyarə qəzasınının müzakirəsinə keçiblər. Məlumat üçün bildirək ki, Bakı-Qroznı marşrutu üzrə hərəkət edən AZAL Embraer E190 təyyarəsi 2024-cü il dekabrın 25-də Çeçenistanın paytaxtı Qroznı üzərində Rusiya Hava Hücumundan Müdafiə qüvvələri tərəfindən raketlə vurulduqdan sonra Qazaxıstanın Aktau şəhərinə qəza enişi etmək məqsədilə istiqamət alıb və orada qəzaya uğrayıb. Qəzada 38 nəfər ölüb, 29 nəfər sağ qalıb. Azərbaycan hökuməti təyyarənin Rusiyanın hava hücumundan müdafiə qüvvələri tərəfindən raketlə vurulması fikrini bildirib.Görüş zamanı Putin İlham Əliyevdən bir daha üzr istəyib və hadisələrin Rusiya versiyasını təklif edib. O, təyyarənin qəzaya uğramasının Ukrayna pilotsuz təyyarələrinin fəaliyyəti ilə bağlı olduğuna aydınlıq gətirib: “AZAL-ın təyyarəsi ilə bağlı faciə baş verən gün Rusiya Rusiya sərhədini keçən üç Ukrayna pilotsuz təyyarəsini “izləyirdi”. Rusiya liderinin sözlərinə görə, təyyarə hava hücumundan müdafiə sistemi tərəfindən atılan raketlərlə deyil, çox güman ki, onların dağıntıları ilə vurulub. Prezident izah edib ki, “iki raket AZAL-ın təyyarəsinə birbaşa dəyməyib, bir neçə metr aralıda partlayıb. AZAL-ın ekipajından Mahaçqalaya eniş tələb olunub, lakin pilotlar öz hava limanına getmək qərarına gəliblər”.Putin vurğulayıb ki, “AZAL-ın qəzaya uğramasının son səbəbləri ötən gün onun əldə etdiyi məlumat hadisənin hərtərəfli təhlilindən sonra bəlli olub: görüşdən bir qədər əvvəl o, yekun detallara aydınlıq gətirib”. Rusiya prezidenti Moskvanın faciədə əli olan bütün məmurların hərəkətlərinə hüquqi qiymət verməyə və təzminat da daxil olmaqla bütün lazımi addımları atmağa hazır olduğunu bəyan edib. O, həmçinin qeyd edib ki, bu vəziyyətə nəhayət son qoymaq üçün vaxt lazımdır.Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev AZAL-ın təyyarəsinin qəzaya uğraması və çoxsaylı insan tələfatı ilə sonuclanan hadisə barədə verdiyi məlumata görə Rusiya prezidentinə təşəkkür edib.Bundan əvvəl Qazaxıstan Nəqliyyat Nazirliyi aviaqəzanın təhqiqatının nəticələri ilə bağlı rəsmi hesabat təqdim edib. Məlumata görə, faciəvi hadisədən az əvvəl təyyarənin göyərtəsində bir neçə sistemdə nasazlıqlar aşkar edilib. Daha sonra təyyarə iki dəfə xarici obyektlərlə toqquşub, partlayışa, kabin təzyiqinin azalmasına, idarəetmənin itirilməsinə və nəticədə qəzaya səbəb olub. Araşdırma zamanı təyyarənin konstruksiyasında yad metal parçaları aşkar edilib.

Rusiyanın “Svobodnaya Pressa” nəşri yazır:

Putinin Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə görüşməsinin özü ümid verir ki, ölkələr arasında münasibətlərin uzun müddətdir soyuması Azərbaycan tərəfdən müsbət tendensiya ilə geri qaytarıla bilər. MDB çərçivəsində əməkdaşlığın intensivləşməsinə gəlincə, son aylar və illərin hadisələri buna işarə etmir. Postsovet məkanında Aİİ və KTMT kimi inteqrasiya strukturlarının mövcudluğuna baxmayaraq, Qərb hələ də “geosiyasi plüralizm” konsepsiyasını təbliğ etməkdən əl çəkməyib. Keçmiş SSRİ-nin Orta Asiya və Cənubi Qafqaz respublikaları Moskvanın kifayət qədər səy göstərməməsi və qeyri-müəyyən mülahizələri üzündən Rusiyanın fikrini ilkin mülahizə kimi deyil, sonradan düşünülmüş fikir kimi qəbul edirlər. Ona görə də əməkdaşlıq prosesləri ləng gedir.

Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinin gələcəyi haqqında

Tacikistanda Rusiya və Azərbaycan prezidentlərinin şəxsi görüşü olub. Xüsusilə Vladimir Putin 2024-cü ilin dekabrında AZAL təyyarəsinin qəzaya uğramasına görə Moskvanın məsuliyyətini etiraf edib. İlham Əliyev həmkarına təşəkkür edib və faciə ilə bağlı gələcək obyektiv araşdırmaya ümid etdiyini bildirib. “Kommersant FM”in siyasi müşahidəçisi Dmitri Drize qeyd edir ki, iki ölkə arasında münasibətlər ciddi şəkildə zədələnib.Vladimir Putin 2024-cü il dekabrın 25-də Bakıdan Qroznıya uçan “Azərbaycan Hava Yolları”na məxsus sərnişin təyyarəsinin qəzaya uğramasına görə Rusiyanın məsuliyyət daşıdığını etiraf edib. 38 nəfər ölüb, 29 nəfər sağ qalıb. İlham Əliyev dəfələrlə bəyan edib ki, o, Moskvadan faciənin səbəbləri ilə bağlı dəqiq cavab almayıb və digər məsələlərlə yanaşı, beynəlxalq məhkəmələrə müraciət edəcəyi ilə hədələyib. O vaxtdan bəri iki müttəfiq dövlət arasında münasibətlər durmadan pisləşir. Əslində, son aylarda vəziyyətin gərginləşmə ərəfəsində olduğunu söyləmək olardı. Lakin sentyabrda Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının sammitində Putin və Əliyev bir-birini və nümayəndə heyətlərinin üzvlərini salamlayıb. Diplomatik dildə bu, gələcək qarşıdurmanın rədd edilməsinin nümayişi adlanır. Azərbaycan lideri daha sonra rusiyalı həmkarını ad günü münasibətilə şəxsən təbrik edib. İki lider sonda Düşənbədə görüşüb.

Vladimir Putin İlham Əliyevdən necə üzr istəyib?

Bir sözlə, Rusiya prezidenti artıq üzr istədiyini xatırladıb. Bununla belə, istintaqın nəticələrinə görə, Ukrayna pilotsuz təyyarəsinin hücumunun dəf edilməsi zamanı gözlənilməz vəziyyət yaranıb, nəticədə təyyarə çox güman ki, yaxınlıqda partlamış Rusiyaya məxsus ələ keçirən raketin qalıqları ilə vurulub. Əsas odur ki, bu, pilotların günahı və ya başqa səbəb deyildi. Putin ölənlərin və yaralananların ailələrinə dəymiş ziyanın ödənilməsi üçün lazım olan hər şeyi edəcəyini, həmçinin əlaqədar bütün məmurların hərəkətlərinə hüquqi qiymət verəcəyini bildirib. Azərbaycan prezidenti də öz növbəsində istintaqın hər şeyi yoluna qoyacağına və lazımi nəticə çıxaracağına ümid etdiyini bildirib.
Əsas sual aydındır: bu xoşagəlməz epizod arxada qalıbmı? Biz davam edirik? Biz yenidən dost, müttəfiq və tərəfdaşıq?
Axı hələlik nə rəsmi araşdırma aktı var, nə də məsul şəxslərin əməllərinə qiymət verilməyib. Bundan başqa, məlum olduğu kimi, bu ilin yayında Rusiyadakı Azərbaycan diasporunun üzvləri və respublikada Rusiya vətəndaşlarının zorakılıqla həbsi baş verib. Bütün bunlar, necə deyərlər, odun üstünə yanacaq tökülüb. Bütövlükdə demək olar ki, münasibətlərin normallaşmasına gedən yol yeni cızılır. Bu müddət ərzində hər şeyi unutmaq üçün çox şey baş verdi. Növbəti sual, bu dəfə böyük siyasət səltənətindən: Bütün bu hekayə Cənubi Qafqazda Rusiyanın təsirinə nə dərəcədə zərər vurdu? Məlum olduğu kimi, Donald Tramp Azərbaycanla Ermənistanı şəxsən barışdırdığını bəyan edib. Amerika prezidenti ilk dəfə olaraq postsovet məkanında münaqişəni həll etdi. Bu, əlbəttə ki, mübahisəlidir. Lakin belə çıxır ki, Moskva artıq bu sülh prosesində iştirak etmir, ən azından bir az kənara çəkilib.
Təfərrüatlar gazeta.ru-nun məqaləsində
Bakıdan Qroznıya uçan AZAL Embraer 190 təyyarəsinin qəzaya uğraması bir neçə amillə, o cümlədən Ukraynaya məxsus pilotsuz təyyarənin əraziyə hücumu ilə bağlı olub. Bunu prezident Vladimir Putin Moskva ilə Bakı arasında gərginliyin artmasından sonra Düşənbədə azərbaycanlı həmkarı İlham Əliyevlə ilk görüşündə deyib. "İstintaq yekunlaşmaq üzrədir və biz indi ümumilikdə bu faciənin səbəblərini müzakirə edə bilərik. Birincisi, səmada Ukraynaya məxsus pilotsuz uçan aparatın olmasıdır. Biz faciə baş verən gecə Rusiya Federasiyasının sərhədini keçən üç belə pilotsuz uçan aparatı izləyirdik", - o qeyd edib.İkinci səbəb Rusiyanın hava hücumundan müdafiə sistemindəki texniki nasazlıqdır, Rusiya lideri vurğulayıb. "Və atılan iki raket birbaşa təyyarəyə dəyməyib - əgər bu baş versəydi, yerindəcə qəzaya uğrayacaqdı - ancaq bir neçə metr aralıda, 10 metrə yaxın yerdə partlayıb - bəlkə də özünü məhv edib" deyib.
Prezident aydınlaşdırıb ki, təyyarə çox güman ki, raketin partlayışdan sonrakı qalıqları ilə vurulub. Bunu pilotun hadisəni quş sürüsü ilə toqquşma kimi qəbul etməsi və bu barədə Rusiya aviadispetçerlərinə məlumat verməsi dəlalət edir, Putin davam edib. AZAL-ın ekipajından Mahaçqalaya eniş etmək istənilib, lakin pilotlar əvvəlcə gəldikləri hava limanına, sonradan isə Qazaxıstana uçmaq qərarına gəliblər. "Quş vurdu, oturacaqlar partladı": Aktauda təyyarə qəzasından əvvəl pilotların dedikləri.“Bütün bunlar baş verənlərin texniki xüsusiyyətlərinin hərtərəfli təhlilindən və “qara qutu” adlanan yerin saniyə-saniyə yoxlanılmasından sonra sənədlərdə var”, - Putin əlavə edib.

Kompensasiya məsələsi

Rusiya AZAL-ın “Embraer 190” təyyarəsinin qəzaya uğraması nəticəsində həlak olanlara təzminat ödəyəcək, Rusiya lideri azərbaycanlı həmkarını əmin edib. “Əlbəttə, belə faciəvi hallarda tələb olunan hər şeyi Rusiya tərəfi kompensasiya ilə bağlı edəcək və bütün məmurların hərəkətlərinə hüquqi qiymət veriləcək”, - Putin bildirib. Prezident həmçinin bildirib ki, "baş verən hər şeyi obyektiv qiymətləndirmək və əsl səbəbləri müəyyənləşdirmək" lazımdır ki, bu da "müəyyən vaxt" tələb edir. Moskva razılaşmaya uyğun olaraq istintaqla tam əməkdaşlıq edir.Rusiya lideri təyyarə qəzası ilə bağlı son məlumatlarla bağlı məlumatlandırıldığını bildirib. Putin həmçinin Əliyevə xatırladıb ki, AZAL təyyarəsinin Rusiya səmasında baş verən faciəsinə görə ondan üzr istəyib və həlak olanların ailələrinə başsağlığı verib.

"Xalça" Planı

Putinin bəyanatlarından sonra İlham Əliyev verdiyi məlumata görə rusiyalı həmkarına “xüsusi təşəkkürünü” bildirib. Azərbaycan lideri rusiyalı həmkarının istintaqa şəxsən nəzarət etməsini və vəziyyəti nəzarətdə saxlamasını da yüksək qiymətləndirib. “Biz dəfələrlə fikir mübadiləsi aparmışıq və komandamızın üzvləri daimi əlaqədədir. Siz şəxsən istintaqa nəzarət edirsiniz və bunun hər şeyi obyektiv həll edəcəyinə şübhəmiz yox idi", - İlham Əliyev qeyd edib.
Qeyd edək ki, Bakıdan Qroznıya uçan AZAL-a məxsus Embraer 190 təyyarəsi 2024-cü il dekabrın 25-də səhər saatlarında Qroznı üzərində raketlə vurulub və Qazaxıstanın qərbindəki Aktau şəhəri yaxınlığında qəzaya uğrayıb. Təyyarədə 62 sərnişin və beş ekipaj üzvü olub. Doqquz rus da daxil olmaqla 29 nəfər sağ qalıb. Təyyarədə 16 Rusiya vətəndaşı olub.Hələ iyul ayında Prezident İlham Əliyev həlak olanların və yaralananların ailələrinə təzminat tələb edib və bəyan edib ki, Azərbaycan qəzanın səbəblərini araşdırmaq üçün beynəlxalq ədliyyə sisteminə müraciət etməyi planlaşdırır. Avqustun ortalarında Prezident “Fox News”-a açıqlamasında vurğulayıb ki, Bakı hesab etmir ki, təyyarə qəzası qəsdən törədilib.

“Dürüstlük ən yaxşı siyasətdir”

Putinlə Əliyev arasında görüş bir saatdan çox davam edib. Onlar təkcə təyyarə qəzasını deyil, həm də ikitərəfli əlaqələri, o cümlədən humanitar, ticarət və iqtisadi əlaqələri müzakirə ediblər. Dövlət Dumasının deputatı Anatoli Vassermanın sözlərinə görə, iki liderin görüşü Bakı ilə Moskva arasında əlaqələrin möhkəmlənməsinə töhfə verə bilər. “Prezident Putin növbəti dəfə “Dürüstlük ən yaxşı siyasətdir” şüarına əməl etdi. O, Azərbaycan təyyarəsinin vurulmasının səbəblərini açıq-aydın izah etdi ki, bu fəlakətin səbəbkarı Ukraynanın hərəkətləridir”. Vasserman əmin olduğunu bildirib ki, Bakı da Moskva ilə mehriban qonşuluq münasibətlərini inkişaf etdirmək istəyir.MDBMİ-nin Qafqaz və Regional Təhlükəsizlik Mərkəzinin baş elmi işçisi Nikolay Silayev qeyd edib ki, Rusiya və Azərbaycan prezidentləri arasında görüş “konstruktiv və dostluq şəraitində” keçib. "Rusiyanın mövqeyi ötən ilin dekabrında təyyarənin qəzaya uğramasından bəri dəyişməz qalıb. Bununla belə, Bakının Moskvadan bəzi əlavə öhdəliklər götürmək istədiyini düşünməyə əsas var, lakin o, yerinə yetirə bilmədi. Azərbaycan rəhbərliyinin Moskvanın onsuz da gördüyü işlərdən razı qalıb-qalmayacağı açıq sualdır", - o, qazeta.ru-yamüsahibəsində qeyd edib.

V.VƏLİYEV