Müasir mərhələ və gələcək perspektivlər

Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin 18 oktyabr 2025-ci ildə Qazaxıstanın “Kazinform” agentliyinə verdiyi müsahibə, iki ölkə arasında mövcud olan çoxşaxəli strateji əməkdaşlığın hazırkı vəziyyətini və gələcək inkişaf perspektivlərini əhatəli şəkildə ortaya qoyur. Bu müsahibə, Azərbaycan-Qazaxıstan münasibətlərinin bütün əsas sahələr üzrə dərin inteqrasiyasını, yüksək səviyyəli siyasi dialoqu, iqtisadi tərəfdaşlığı, mədəni-humanitar əlaqələri və ortaq türk kimliyi əsasında formalaşan qardaşlıq münasibətlərini bir daha təsdiqləyir.
Azərbaycan və Qazaxıstan arasında siyasi əlaqələr yüksək səviyyəli etimad, tarixi qardaşlıq və qarşılıqlı dəstək prinsiplərinə əsaslanır. İki ölkə arasında formalaşmış strateji tərəfdaşlıq münasibətləri ortaq türk kimliyi, oxşar mədəni ənənələr və mənəvi dəyərlərlə dərinləşməkdədir. Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, dövlətlərarası münasibətlərin bütün səviyyələrdə inkişafını təmin edən fəal və konstruktiv dialoq bu əməkdaşlığın mühüm dayağını təşkil edir.
Son illərdə dövlət başçılarının qarşılıqlı səfərləri münasibətlərin daha da intensivləşdiyini göstərir. Prezident Əliyevin bildirdiyinə görə, son üç ildə onun Qazaxıstana bu, yeddinci səfəridir və bu müddət ərzində Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev də Azərbaycana altı dəfə səfər edib. Bu, siyasi liderlər arasında yüksək səviyyəli təmasların intensivliyini və qarşılıqlı strateji fəaliyyətin praktiki nəticələrə yönəldiyini göstərir. Xüsusilə, Füzuli şəhərində Kurmanqazı adına Uşaq İncəsənət Mərkəzinin Qazaxıstan tərəfindən inşa edilməsi, iki ölkə arasında humanitar əməkdaşlığın konkret nümunəsi kimi dəyərləndirilə bilər.
Azərbaycan ilə Qazaxıstan arasında 2005-ci ildə imzalanmış strateji tərəfdaşlıq və müttəfiqlik münasibətləri haqqında Müqavilənin 20 illiyi qeyd edilir. Bu müddət ərzində 170-ə yaxın sənədin imzalanması və bütün əsas sahələri əhatə edən əməkdaşlıq mexanizmlərinin yaradılması hüquqi-institusional bazanın möhkəmliyini göstərir. Ali Dövlətlərarası Şura formatı isə bu münasibətlərin daha yüksək mərhələyə çatdırılması baxımından mühüm platforma kimi çıxış edir.
İqtisadi-ticari əməkdaşlıq Azərbaycan-Qazaxıstan münasibətlərinin əsas sütunlarından biridir. Prezident Əliyevin verdiyi məlumata görə, 2024-cü ildə iki ölkə arasında əmtəə dövriyyəsi 470 milyon ABŞ dolları təşkil etmiş, 2025-ci ilin ilk səkkiz ayında bu göstərici üç dəfə artaraq 547 milyon dollara çatmışdır. Bu dinamika Orta Dəhliz üzrə nəqliyyat və logistika imkanlarının modernləşdirilməsi, tariflərin optimallaşdırılması və infrastrukturun inkişafı ilə əlaqələndirilir.
Hazırda Azərbaycan və Qazaxıstan arasında nəqliyyat-logistika sahəsində strateji əməkdaşlıq davam edir. Tranzit daşımalarının 2024-cü ildə 3,5 milyon tondan çox olması bu istiqamətdə əldə olunan irəliləyişi təsdiq edir. 2022-ci ildə imzalanmış Orta Dəhliz üzrə “2022–2027-ci illər üçün Yol Xəritəsi” üç ölkə – Azərbaycan, Qazaxıstan və Türkiyə arasında nəqliyyat-logistika sahəsində sinxron inkişafı və əməkdaşlığın effektiv koordinasiyasını nəzərdə tutur. Xəzər dənizinin dibi ilə çəkiləcək sualtı fiber-optik kabel layihəsi də rəqəmsal inteqrasiyanı sürətləndirməyə xidmət edəcək və 2026-cı ilin sonuna qədər başa çatdırılması planlaşdırılır.
Enerji əməkdaşlığı kontekstində SOCAR və “KazMunayQaz” arasında Aktau-Ceyhan marşrutu üzrə Qazaxıstan neftinin tranzitinə dair sazişlərin imzalanması, nəqliyyat və enerji sektorlarında strateji sinerjini gücləndirir. Gəmiqayırma və liman infrastrukturunun yenilənməsi isə Orta Dəhlizin Avropa-Asiya tranzit xətti kimi strateji əhəmiyyətini artırmaqdadır.
Bərpaolunan enerji sahəsində də mühüm əməkdaşlıq təşəbbüsləri həyata keçirilir. Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan arasında imzalanmış strateji sənədlər enerji sistemlərinin birləşdirilməsi və yaşıl energetika sahəsində regional inteqrasiyanın dərinləşdirilməsinə xidmət edir.
Humanitar sahədə əməkdaşlıq, xüsusilə Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) çərçivəsində daha da genişlənir. TDT-nin Azərbaycan-Qazaxıstan münasibətlərində oynadığı aparıcı rol, siyasi, iqtisadi və mədəni inteqrasiyanın əsas platforması kimi qəbul edilir. Qəbələdə keçirilmiş TDT-nin 12-ci Zirvə Görüşü və 2023-cü ildə Şuşada təşkil edilmiş qeyri-rəsmi Zirvə, təşkilat çərçivəsində əməkdaşlığın prioritet istiqamətlərini müəyyən etmişdir. Beynəlxalq Türk Akademiyası, TÜRKSOY, TÜRKPA kimi strukturlar vasitəsilə həyata keçirilən mədəni və elmi əməkdaşlıq xalqlar arasında qarşılıqlı anlaşmanı və ortaq dəyərlərin qorunmasını gücləndirir.
Tarixi və mədəni əməkdaşlıq çərçivəsində keçirilmiş Mədəniyyət Günləri, ədəbiyyat nümunələrinin qarşılıqlı tərcüməsi, o cümlədən Kemel Tokayevin əsərlərinin Azərbaycan dilində nəşri, iki xalq arasında mənəvi yaxınlığı daha da artırır. 2026-cı ildə qeyd ediləcək Birinci Türkoloji Qurultayın 100 illik yubileyi isə ümumtürk elmi və mədəni birliyinin simvolik hadisələrindən biri olacaqdır.
Ekoloji sahədə Prezident İlham Əliyev Xəzər dənizində su səviyyəsinin azalması problemini xüsusi qeyd etmiş və bu istiqamətdə Xəzəryanı ölkələr arasında sıx əməkdaşlığın, elmi araşdırmaların və koordinasiya olunmuş tədbirlərin vacibliyini vurğulamışdır. Bu çağırış, regionun ekoloji təhlükəsizlik gündəliyində prioritet mövzu kimi önə çıxır.
Azərbaycan ilə Qazaxıstan arasında strateji tərəfdaşlıq, tarixi və mədəni bağlarla bərabər, qarşılıqlı maraqlar əsasında qurulan, davamlı inkişaf perspektivinə malik çoxşaxəli əməkdaşlıq modelidir. Bu münasibətlər yalnız iki ölkənin milli maraqlarına deyil, həm də bütövlükdə Türk dünyasının birliyinə və regional sabitliyə mühüm töhfə verir.

Kənan Quliyev
YAP Laçın rayon təşkilatının məsləhətçisi