Kitabların insan həyatında rolu nədən ibarətdir? ARAŞDIRMA

Kitab insanların hisslərini, fikirlərini uzaqdakılara və sonra gələn nəsillərə çatdırmaq üçün çap olunmuş və ya yazılı vərəqlərin bir araya gəlməsi ilə kağız üzərində yaradılan əsərdir. Kitab insan üçün mənəvi qidadır. Kitab həm də oxuyanlara istiqamət vermək üçün də istifadə olunur.

Quranda tez-tez müxtəlif mənalarda rast gəlinən kitab sözü, Allah-Təalanın peyğəmbərlərinə göndərdiyi vəhylər mənasında da istifadə edilmişdir. İnsanların bildiklərini və öyrəndiklərini kitablara yazmalarının tarixi keçmişə dayanır.

Kitab bir nəslin o biri nəslə qoyub getdiyi mənəvi vəsiyyətdir

Hər əsrdə lazımi dini və dünya bilikləri insanlara göndərilən peyğəmbərlər tərəfindən öyrədilmişdir. Kitablar bu məlumatların itməməsi üçün yazılmışdır.

İlk insan və ilk peyğəmbər olan Adəmdən bəri peyğəmbərlərə yüz dörd səmavi kitab göndərilib. Onlardan dördünün böyük kitablar olduğu bilinir: Tövrat, Zəbur, İncil və Quran.

Tövrat Həzrəti Musaya, Zəbur Həzrəti Davuda, İncil Həzrəti İsaya və Quran Həzrəti Məhəmmədə göndərilib. Bunlardan Quran heç bir hərfini dəyişdirmədən günümüzə çatmışdır. İlk dövrlərdə yazılan kitabların çoxu yanğın, sel, müharibə və s. fəlakətlər səbəbi ilə və ya insanların bir-birinə düşmənçiliyi nəticəsində məhv olub yoxa çıxıblar. Məlumdur ki, Çingiz xan nəvəsi Hülakü Bağdadı ələ keçirəndə min il əvvəl yazılmış kitablarla dolu kitabxanaları yandırdı.

Bu günə qədər elm və texnikanın inkişafı ilə paralel olaraq kitabda forma, xammal və məzmunda müxtəlif dəyişikliklər yarandı. Çap maşınının icad olunana qədər kitablar müəyyən bir qrupa müraciət edilirdi, ancaq mətbəə yarandıqdan sonra və çap maşınlarının kəşfindən sonra kitab yavaş -yavaş insanların gündəlik həyatına nüfuz etdi. Savadlılığın artması kitaba olan marağı və ehtiyacı da artırdı və bununla paralel olaraq kitab satışı sənayesi də mümkün qədər inkişaf etdi. Bu inkişafın gələcəkdə nə qədər irəliləyəcəyini proqnozlaşdırmaq çətindir.

Kitablarım mənə çatacaq qədər böyük bir krallıqdır. V.Şekspir

Kitab formasındakı dəyişiklikləri tarixə baxaraq izləmək mümkündür. Kitablar istifadə olunan mətnə ​​və materiala görə fərqli formalar almışdır. Kağız ixtira edilməzdən əvvəl yazıları metal, daş, ağac və gil lövhələrə həkk edirdilər. Şumer, Assuriya və Hititlər kül lövhələrinə yazdılar. Çinlilər ipək parçadan istifadə edirdilər. Misirdə papirus liflərindən istifadə olunurdu. Papirus yüngül, elastik, lakin davamlı material idi. İlk kitablar qədim misirlilərə aiddir. Bunlar Ölülər Kitabı adlanan dini əsərlərdir. Yazı papirusun yalnız bir tərəfində fırça ilə yazılmışdır. Eramızdan əvvəl VII əsrdə papirus Misirdən Yunanıstana, oradan da romalılara keçdi. Eramızdan əvvəl II əsrdə romalılar 15 m uzunluğunda və 15-30 sm enində olan papiruslardan istifadə etməyə başladılar. Romada kitabxanalar var idi, bəziləri ictimaiyyət üçün açıq idi və nadir kitablar toplanırdı.

Zamanla papirusun azalması, parçalanması və yanan bir maddənin olması, habelə ümumiyyətlə, Misirdə istehsal olunan papirusların ixracının qadağan edilməsi papirus istifadəsini sıradan çıxardı.

Kitabın inkişafında ikinci əhəmiyyətli addım, kağızın ortaya çıxması oldu. Kağız əsrlər boyu Çində və Türküstanda istifadə edilmişdir. Kağızın Çində ilk dəfə 105-ci ildə istifadə edildiyi təxmin edilir. Ancaq insanların çoxu bu kağızı bilmirdi. İpəkdən kağız da çox bahalı idi. Ancaq qısa müddətdə çoxlu və sürətli kitablar əldə etmək hələ mümkün deyildi. Kitablar kopyalanır və çoxalırdı.

Elmin inkişaf etməsi nəticəsində taxta çapı adlanan ksiloqrafiya üsulu sınandı. Bu çap texnikasında taxta lövhələrin üzərində mürəkkəblə çap olunmuşdur.

VIII əsrdə Çində istifadə edilən bu üsul Misir və Suriyada parça üzərində motivlər çap etmək üçün istifadə edildi, daha sonra kağızdan istifadə geniş yayıldıqdan sonra kitablardakı şəkilləri, sonra şəkli təkrarlamaq üçün istifadə edildi.

XV əsrdə bir neçə vərəqdən ibarət və yalnız bir tərəfi çap oluna bilən bukletlər nəşr olunurdu. Ksiloqrafik metodun qeyri -kafiliyi və böyük mətnlərə icazə verməməsi tipoqrafiyanın inkişafına səbəb oldu. Tipoqrafiyada məktublar söküldü və bir neçə dəfə istifadə edildi. Bu üsulla Qərbdə ilk kitab 1450 -ci ildə Almaniyada nəşr olundu. İlk kitab 1465 -ci ildə İtaliyada, 1477 -ci ildə Fransada nəşr olundu. XV əsrdə 35.000 kitabın nəşr olunduğu təxmin edilir. 1501-ci ildən əvvəl nəşr olunan əsərlər əlyazmalara çox bənzəyir.

Kitabın inkişafında üçüncü və ən vacib mərhələ çap maşınının kəşfi idi. Bu kəşflə günümüzə çatan kitabın inkişafı başladı. Çap maşını ilə kitab əldə etməkdə ən böyük maneə olan "yazı" problemi həll edildi. Qısa müddətdə çoxlu sayda kitab əldə etmək mümkün oldu. Çap və kağız sənayesindəki inkişaflarla paralel olaraq, xərclər azaldı və kitaba sahib olmaq daha asan oldu. Bu gün hər gün milyonlarla kitab çap olunur və bütün dünyada yayılır. Bu gün kitabsız heç bir yer qalmayıb. Kitab artıq geniş yayılmış və hər kəsin mülkünə çevrilmişdir. Kitab satışı dövrümüzdə bir sənayedir. Ancaq insanları zərərli kitablardan və nəşrlərdən qorumaq həll olunmamış bir problem olaraq qalır.

Kitablar mədəniyyətimizə, nəfsimizə, ruhumuza, həyatımıza və sivilizasiyamıza yol göstərən mənbələr olduğundan yaxşı yazarların əsərləri seçilməli və bu mövzuda lazımi səy göstərilməlidir.

Keçmişdə kitab haqqında danışarkən ilk növbədə dini və elmi əsərlər ağla gəlirdi. Kitabın çox bahalı və nadir bir obyekt olması, ona yalnız alimlər üçün ayrılmış bir obyekt kimi baxılırdı.

Kitabın faydaları

Kitab oxumaq insanın nitqini düzəldir və söz ehtiyatını artırır.

Oxumaq vərdişinin yaranmasına səbəb olur və yazı yazma bacarıqlarını inkişaf etdirir.

Beyin funksiyalarını, yaddaşı yaxşılaşdırır və təhlil etmək, analiz aparmaq qabiliyyətinin inkişafına təkan verir.

Stressi azaldır.

Sürətli düşünmə və qərar vermək vərdişini yaradır.

“21 əsrin diktə etdiyi mövzulardan biri də yeni İnformasiya Kommunikasiya texnologiyalarıdır”. Bunu SİA-ya açıqlamasında Yeni Yazarlar və Sənətçilər İctimai Birliyinin sədri, kitabxana.net portalının təsisçisi analitik-ekspert, yazıçı-kulturoloq Aydınxan Əbilov deyib.

Aydınxan Əbilov bildirib ki, İnformasiya Kommunkasiya Texnologiyaları həyatımızın bütün sahələrində olduğu kimi, mədəniyyətə, təhsilə, elmə ümumiyyətlə isə, maariflənmə və öyrənməyə təsiri var: “Bu baxımdan ötən əsrin axırlarından etibarən bütün dünyada internet inkişaf etməyə başladı və bu inkişaf sürətləndikcə özü ilə yeni texnologiyalar yeni verdişlər, bacarıqlar, virtual oxu və yazı mədəniyyətini gətirdi. Beləliklə, əvvəllər yalnız mətnlər internet resurslarına daxil edilirisə, daha sonra İKT-nin inkişafı ilə əlaqədar olaraq elektron kitab və elektron kitabxanalar yaranmağa, formalaşmağa, yeniləşməyə başladı. Bu ilk əvvəl Amerika birləşmiş ştatlarında baş verdi. Xüsusilə ABŞ- da ali məktəblərin kitabxanalarının elektron variantları internet resurslarında yerləşdirilməyə başladı. Bu sahə ayrıca bir sənaye kimi inkişaf edir. Bilirsiniz ki, E booklar deyilən elektron kitab oxuyucusu cihazları yarandı. Telefonlar, smartfonlar, planşetlər kütləvi şəkildə istehsal ediləndən sonra artıq e book formatı biraz zəiflədi. Onlayn kitablar dövrümüzdə çox işləkdir. Dövrümüzdə bir çox işləri elektron variantda həyata keçirdirik. Biz elekton oxu və mütaliyə ilə məşğuluq. Həyatımızda klaviyaturadan istifadə etməklə fikirlərimizi bölüşür, sosiallaşırıq. Dünya elektron kitabxanaları və elektron nəşrləri son illər çox sürətlə inkişaf edib. Onların digər elekton daşıyıcılardan və ənənəvi kitablardan çox böyük fərqləri var. Kitablar müəyyən tirajla nəşr olunur bu isə bir çox oxucuya çatmır. Kitabların elektron variantı isə sayta və ya elektron kitabxanaya daxil olaraq həmin elektron kitabları əldə edə bilərik. Avropa və qərbin bir çox ölkələrində istənilən kitabı yükləmək üçün pul tələb olunur. Ənənəvi kitabları satışa çıxardan Amazon və digər satış portalları vasitəsi ilə pulla alınır. Biz elektron kitabları humanitar bir layihə olaraq pulsuz yüklənməsinə tərəfdarı kimi çıxış edirik. Başçılıq etdiyim yeni yazarlar və sənətçilər ictimai birliyinin kitabxana.net virtual elektron kitabxananın yaradıb. 2009-dan bu günə qədər 7-8 milyona yaxın elektron kitabxana və nəşrlər həmin portala daxil edilib. Açıq –ictimai kitabxana olaraq dünyanın müxtəlif ölkələrindən Azərbaycan ədəbiyyatı ilə maraqlanan insanların diqqətini cəlb edir. Bu insanların sərbəst elektron kitablardan istifadə etmək imkanları var. Biz ənənəvi kitabların mövcudluğunu da qəbul edirik. Lakin zaman öz diqtəsini edir. Çox güman ki, bu kitablar yaxın gələcəkdə olmayacaq. 21 əsr vizual və səsli mətnlərin paylaşıldığı bir əsr olacaq. Fikir versəniz şəkil, video, audio istifadə olunması ilə nəinki elektron həm də virtual kitablar, kitabxanalar yaradılır. Yalnız internetdə yerləşdirilir. Bunun sağlamlığımıza zərəri baxımından deyə bilərəm ki, dövrümüzdə mobil telefonlardan çox istifadə olunur. Kitab ilk növbədə mətndir, informasiyadır, bilgidir. Kitabın çap edilməsi ekologiyaya da zərər verir. Eyni zamanda, çap prosesi elektron formasına görə daha gec başa gəlir. Düşünürəm ki, bu texnologiya daha az zərər verir. Eyni zamanda, gələcəyin texnologiyasıdır. Nano texnologiyalar vasitəsilə kitablar birbaşa insan beyninə yeridiləcək”.