Ermənistanın Azərbaycanla sülhdən başqa yolu yoxdur – MÜSAHİBƏ

Aleksandr Razuvayev: "Azərbaycan və Ermənistan arasında nəqliyyat marşrutlarının açılması bütün region ölkələri üçün faydalıdır"

Tanınmış rusiyalı politoloq və iqtisadçı Aleksandr Razuvayev Ermənistan baş nazirinin Azərbaycanla yekun sülhün yaradılması istiqamətində atdığı addımları “Moskva-Baku” portalı üçün şərh edib. Müsahibəni oxucularımıza təqdim edirik.

- Aleksandr Yuryeviç, bu yaxınlarda Ermənistanın Müstəqillik Bəyannaməsinin imzalanmasının ildönümündə baş nazir Nikol Paşinyan xalqa müraciət edərək bəyan etdi ki, Bəyannamənin əsas ideoloji müddəaları ziddiyyət təşkil edir və orada “Ermənistan Respublikası və Dağlıq Qarabağın yenidən birləşdirilməsi” tezisinin qeyd olunmasına toxunur. Paşinyan müraciətində açıq şəkildə bildirib ki, Azərbaycanla sülh əldə etmək üçün bu sənədə düzəlişlər edilməlidir. Ermənistan hökumətinin başçısı bəyan edib ki, Ermənistanın Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycanla sülh sazişini Konstitusiyaya zidd hesab edərsə, o, şəxsən konstitusiyaya dəyişikliklərin təşəbbüskarı olacaq. Bunu necə şərh edə bilərsiniz?

- Paşinyan ardıcıl olaraq Azərbaycanla yekun sülhün bərqərar olmasına doğru irəliləyir. Ermənistan Konstitusiyasına respublikanın Müstəqillik Bəyannaməsinə (bu sənəd Azərbaycana qarşı ərazi iddialarını ehtiva edir) istinadla düzəlişlər edilməsi Bakının İrəvanla sülh müqaviləsi imzalaması üçün tələbidir.

Konstitusiya ölkənin əsas qanunudur. Nə qədər ki, başqa dövlətə, xüsusən də Azərbaycana ərazi iddiaları var, Bakı sakit ola bilməz, gələcəkdə Ermənistanda hakimiyyətə gələ biləcək qüvvələrin Konstitusiyada qeyd olunan bu ərazi iddiasından istifadə edərək yenidən Qarabağa iddia qaldırmağa cəhd etməyəcəyinə heç kim zəmanət verə bilməz. Əgər bu iddia ölkənin əsas qanununda qalarsa, bu, Ermənistanın bu əraziyə iddialı olması demək olacaq. Azərbaycan və Ermənistan arasında sülhün və dövlətlərarası münasibətlərin qəti şəkildə bərqərar olması üçün ərazi iddiasını istisna etmək lazımdır.

Təbii ki, Paşinyan artıq əhalini açıq şəkildə buna hazırlayır ki, Azərbaycanla sülh (hətta Ermənistanın baş nazirinin vurğuladığı kimi, Ermənistan cəmiyyəti üçün bunu qəbul etmək çətin olsa belə) gələcəkdir və bu, qaçılmazdır. Bununla bağlı Ermənistan hökumətinin başçısı açıq şəkildə bildirdi ki, Azərbaycanla sülhə nail olmaq üçün Bəyannaməni dəyişdirmək lazımdır. O, yenə Qarabağ məsələsinin bağlandığını bildirdi.

Nə deyilsə də, Nikol Paşinyan bu gün Ermənistanda kifayət qədər nüfuzludur. O, əslində yaxşı psixoloq və manipulyatordur. Məsələn, bu yaxınlarda onun siyasəti əhalini qane etməsə, inqilab etməyi təklif edib. Yəni belə bir manipulyatordur. Və bu, həqiqətən işləyir.

O, əhalini yeni reallığa hazırlayır. Ermənistanın baş naziri hamı ilə ticarət etmək, normal xarici iqtisadi əlaqələr qurmaq istəyir. O, bu yaxınlarda bəyan edib ki, biznes mühitini yaxşılaşdırmaq üçün bütün qonşu dövlətlərlə sərhədləri açdıqdan sonra sadələşdirilmiş sərhəd yoxlamaları aparmaq niyyətindədir. Ermənistanın baş naziri əlverişli şərtlərlə ticarət etmək istəyir. Bunu Ermənistanın KTMT üzvlüyünü dondurması və Avrasiya İqtisadi İttifaqından çıxmağı planlaşdırmaması da təsdiqləyir. Bu da başa düşüləndir, çünki Rusiya Ermənistan Respublikası üçün mühüm iqtisadi partnyordur.

Ermənistanla Azərbaycan arasında münaqişənin sona çatması artıq müdafiə xərclərinin azalmasına gətirib çıxarır. Ən azından Paşinyan ötən həftə 2026-cı ilin dövlət büdcəsinində hərbi xərcləri artırmayacaqlarını ya da çox az artıracaqlarını bildirib. Bu o deməkdir ki, Ermənistanda bu pullar sosial siyasətə yönəldilə bilər, bu, xalq üçün, ölkə üçün vacibdir. Müdafiəyə çox pul xərcləyən istənilən dövlət öz iqtisadiyyatını riskə atır. İqtisadiyyat uzunmüddətli perspektivdə müdafiənin böyük bir hissəsinə tab gətirə bilməz.

Üstəlik, müxalifət Paşinyanın addımlarına heç bir ciddi əməllə cavab vermir. Bu o deməkdir ki, müxalifət əhaliyə onlara yaraşmayan gündəmi təklif edir. Müxalifətin illərdir təklif etdiyi gündəm xalqla rezonans doğurmur, o, öz faydalılığını keçib, əməli baxımdan real deyil. Yaxşı, müxalifət qüvvələri hakimiyyətə gəlsəydilər, nə təklif edərdilər– Azərbaycana müharibə elan edib Qarabağı yenidən işğal etməyə? Ermənistan üçün bu, çox tez və çox acınacaqlı şəkildə bitəcəkdi. Cəsarətli olmaq lazımdır- məsuliyyət götürmək. Sanki Ukraynada müharibəni davam etdirməyə çağıran Fransa prezidenti Makron və italyan siyasətçiləri vətəndaşlardan şəxsən əlinə silah alıb müharibəyə getməyi xahiş edirlər.

Erməni xalqı yaxşı həyat səviyyəsini əldə etmək istəyir. Müharibə isə Ermənistan xalqı üçün prioritet deyil, çünki əhali başa düşür ki, belə müharibədə insanlar həlak olacaq, amma heç cür qalib gəlməyəcək. Və başa düşürlər ki, bunu etməyə dəyməz. Bu da erməni cəmiyyətində millətçiliyin dərəcəsinin müəyyən qədər azalmasından xəbər verir. 30 il əvvəl Ermənistanda çox ciddi dərəcədə millətçilik var idi. İndi də bu millətçilik birtəhər sönüb. Statistika İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı fərarilərin çoxluğunu göstərir. Düşünürəm ki, bu gün Ermənistanda insanlar Paşinyandan onun nə etdiyini gözləyirlər.

Paşinyan haqqında nə düşünürlərsə düşünsünlər, o, “biz heç kimlə döyüşmək istəmirik, varlanmaq istəyirik” prinsipləri ilə yaşayan müstəqil dövlət yaratmağa çalışır. Bu yaxşıdır, bu əladır. Adətən yaşayış səviyyəsi ən yüksək olan ölkə qalib gələn ölkə olur. Bu, normal dünyanın əsasıdır.

Ona görə də yüksək dərəcədə əminliklə deyə bilərik ki, gələn il Ermənistanda indiki baş nazirin lideri olduğu “Vətəndaş Sazişi” partiyasının qalib gəlmə ehtimalının yüksək olduğu parlament seçkilərindən sonra ölkə Konstitusiyasına əlavə və dəyişikliklərlə bağlı referendum keçiriləcək. Və bundan sonra ideal şəraitdə Azərbaycanla Ermənistan arasında dövlətlərarası münasibətlərin qurulması haqqında sülh müqaviləsi imzalanacaq. Paşinyanın 7 il ərzində devrilmədiyi halda indi onun devrilməsi ehtimalı azdır. Müxalifət isə çox zəifdir.

Eyni zamanda, Ermənistanın gələcəkdə NATO və ya Aİ-yə daxil olması ehtimalı azdır. Çox güman ki, respublika adi, zəngin yox, çox da kasıb olmayan ölkə olacaq. Ermənistanın Rusiyadan tamamilə qopması ilə bağlı bütün hekayələrə baxmayaraq, bunun baş verəcəyini düşünmürəm. Bu, Paşinyan üçün xüsusilə sərfəli deyil. O, şəraitə uyğun hərəkət edəcək. Rusiya baş nazirinin müavini Overçuk müntəzəm olaraq nə deyir? Ermənistan Aİ-yə daxil olarsa, Aİİ-də ola bilməyəcək. Paşinyanın dediyi o oldu ki, Ermənistanın Aİ-yə daxil olması müddəti 20 ilə yaxındır. Və bu müddət ərzində Avropa dəyişə bilər, dünya da bu müddət ərzində dəyişə bilər. Biz indi görürük ki, Ermənistan hakimiyyəti Rusiyaya diqqətini necə çox fəal şəkildə nümayiş etdirir. Paşinyan Vaşinqtonda Əliyev və Trampla görüşündən sonra Putinə zəng vurur, Ermənistan Təhlükəsizlik Şurasının katibi Sergey Şoyqu ilə görüş barədə məlumat paylaşır və s.

Bundan əlavə, diqqəti ona yönəldə bilərəm ki, hazırda Azərbaycan və Ermənistan arasında nəqliyyat marşrutlarının açılması mövzusu aktivləşir. Bu isə regional oyunçular üçün faydalıdır. Zəngəzur dəhlizinin Amerika əməliyyat şirkətinə verilməsi ilə bağlı sual yaranarsa, o zaman xatırlada bilərəm ki, bu yaxınlarda belə bir məlumat ortaya çıxdı: Tramp “Rosneft” və “Qazprom”a Alyaskanı qazmağı təklif edib. Ona görə də bu baxımdan düşünürəm ki, Rusiya, ABŞ və regional oyunçular Cənubi Qafqazla bağlı razılığa gələcəklər.

Zəngəzur dəhlizi kommersiya layihəsidir. Və guya səhmlər olacaq və onlar müxtəlif ölkələrdən olan investorlara satılacaq. Paşinyan bildirib ki, Rusiya Qafqazda nəqliyyat layihələrində iştirak edə bilər. İştirak Kremlə İrəvandan bir növ kompensasiyadır. Türkiyə Zəngəzur dəhlizinin özünə məxsus hissəsinin tikintisinə başlayıb. Ona görə də ümid edirəm ki, Cənubi Qafqazda normal iqtisadi həyat olacaq, ticarət olacaq, daha müharibələr olmayacaq. Və ümumiyyətlə, bölgə qaynar nöqtə kimi hamı üçün məqbul şərtlərlə bitəcək və bitəcək.

İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Avropada normal iqtisadi həyat başladı.

Biz görürük ki, həm Rusiya, həm də Azərbaycan ikitərəfli münasibətlərdə müsbət siqnallar verir. Bu günlərdə iki ölkənin baş nazirinin müavinlərinin həmsədrliyi ilə iqtisadi əməkdaşlıq üzrə hökumətlərarası komissiyanın iclası keçirilib. Tərəflər onun nəticələrini müsbət qiymətləndirirlər. Bu həm də Zaqafqaziyanın gələcəyi üçün yaxşıdır. Mən bazara, iqtisadiyyata inanıram. Bunu Rusiya ilə Azərbaycan arasındakı münasibətlərdə mövcud tendensiyalar nümayiş etdirir.

Tərcümə - Elçin Bayramlı