Yalanın qaranlıq pərdəsi: Reallıq nə zaman üzə çıxar? - KÖŞƏ

Həyatın ən mürəkkəb və sirli labirintində doğru ilə yalan arasında incə bir sərhəd çəkilir. İnsanlıq tarixindən başlayaraq, hər birimizin içində bu iki anlayış arasında daim bir mübarizə gedir. Yalanlar bəzən qaranlıq bir zireh, bəzən isə keçici bir sığınacaq olur. Lakin həqiqət, o qaranlıq zirehin içində gizlənsə də, gec və ya tez, hər zaman işığını üzə çıxarır. Doğru və yalan arasındakı bu əbədi mübarizə, insan təbiətinin, cəmiyyətin və ədalətin əsasını təşkil edir.

İnsan təbiətində paradokslar çoxdur. Biz doğru və yalan arasındakı sərhədi daim dəyişən, yenidən kəşf edən məxluqatıq. Bəzən elə bir an olur ki, doğru demək çətindir; yalan isə sanki bürünməyə, qorumağa çevrilir. Ancaq bu, yalanın doğruluğa çevrilməsi deyil. Yalnız gecənin qaranlığında qorxu ilə örtülən, insanın öz vicdanından qaçdığı zəif bir sığınacaqdır.

Fəlsəfə bu mövzuda saysız suallar qoyub önümüzə. Aristoteldən Platonaya, Nietzscheyə qədər yüzlərlə düşünür bu ikiliyin dərinliyinə enməyə çalışıb. Platonun “Mağara” alleqoriyasında insanlar yalnız kölgələr görür, amma onları reallıq sayır. Bu, bəlkə də hər birimizin yaşadığı bir haldır: Yalanlar, illər boyu kölgələr kimi həyatımızın divarlarında əks olunur və biz onları gerçək bilirik. Lakin unutmaq olmaz ki, kölgə həqiqətin sadəcə əksidir, özü deyil. İnsan bəzən yalan danışır, çünki həqiqət çox ağırdır. Ağrı, günah, utanc və qorxu onu öz içində bağlayır. Bu zəncirin qırılması üçün yalan bəzən zəruri görünür. Özünə qarşı qurulan yalanlar isə ən təhlükəlisidir. Çünki vicdanın səsini boğur, şəxsiyyətin əsasını sarsıdır. Hər yalanın öz zəhəri var, ancaq ən güclüsü, insanın özünə danışdığı yalandır. Bu, bəzən özünü aldadıb, həyatının ən vacib anlarını görməməzlikdən gəlmək deməkdir. Yalan, təkcə fərdlərin deyil, bütöv cəmiyyətlərin də qorunmaq üçün seçdiyi vasitədir. Bir cəmiyyətin sarsıldığı anlarda yalan, haqsızlıqları ört-basdır etmək üçün çarə kimi görünür. Cinayət hadisələrinin üstü örtülür, səs çıxarmaq təhlükə sayılır, və bu susqunluq “normal” olur. Halbuki, sükut bəzən ən böyük yalandır. Susmaq, haqqı gizlətmək, ədaləti əymək bunlar cəmiyyətin yaddaşına qara ləkə kimi həkk olunur.

Cinayətlərin yalanla gizlədilməsi mümkündürmü?

Birinci baxışda cavab “bəli” kimi görünə bilər. Çünki tarixin və günümüzün saysız nümunələrində cinayətlərin üstünün yalan, saxtakarlıq, susqunluq və manipulyasiyalarla örtüldüyünü görürük. Cinayəti törədənlər, onları ört-basdır edənlər, hətta bəzən cəmiyyətin böyük bir hissəsi susmaqla, yalanla, məlumatları manipulyasiya etməklə “qaranlığı saxlamağa” çalışır. Amma məsələ sadəcə görünən tərəfdən ibarət deyil. Fəlsəfi anlamda, yalan həqiqətin müvəqqəti təxirə salınmasıdır. Yalanla gizlədilən hər cinayət, əslində reallıqdan qaçışdır. İnsan, cəmiyyət, sistem nə qədər səy göstərsə də, həqiqət bir gün ortaya çıxır. Çünki insan şüuru və ədalət istəyi zamanla təzyiq yığır, sonda partlayır. Cinayətləri yalanla gizlətmək həm də cinayətkarın, həm də cəmiyyətin vicdanında dərin yaralar açır. İnsanın vicdanı az qala, daxili ədalət məhkəməsi kimi işləyir. Vicdan narahat olduqda, gizlətmək istədiyin şey səninlə birgə içində daşıdığın yük olur. Bu yük artdıqca, həm fərd, həm də cəmiyyət üçün psixoloji zərər böyüyür. İnsanlarda güvən azalır, qorxu və şübhə yayılır, cəmiyyət toxuması zədələnir. Sosyoloji nöqteyi-nəzərdən isə, yalanla gizlədilmiş cinayət uzun müddətdə cəmiyyətdə ədalət və etimadın əsaslarını sarsıdır. Belə cəmiyyətlərdə qanunlar kağız üzərində qalır, insanlar arasında “hər kəs özünü qorumağa çalışır” kimi bir düşüncə formalaşır. Bu da sosial çatışmazlıq, zorakılıq və haqsızlığın artmasına səbəb olur.

Cinayətlərin yalanla gizlədilməsi müvəqqəti mümkündür, amma uzunmüddətli perspektivdə qeyri-mümkündür. Reallıq bir gün öz yolunu tapır. Yalanlar qısa müddətdə qoruyucu ola bilər, amma həm insan ruhuna, həm də cəmiyyətə böyük zərər verir. Ədalət və həqiqət isə, gec-tez ortaya çıxır və hər zaman qalib gəlir. Yalanın qaranlıq pərdəsi nə qədər qalın olsa da, reallıq işığı hər zaman yol tapar. Gec və ya tez, ancaq mütləq. Bu, həm fərdi, həm də ictimai həyatda belədir. İnsan nə qədər özünə və ətrafına yalan danışsa da, həqiqət qaçılmazdır. Yalan bir qapıdır, ancaq o qapının arxasında həmişə bir açar var: Reallıq Açarı.

Nigar Şahverdiyeva