Fransa müstəmləkələri “mersi, Baku" deyir - RAKURS

Paris itkiləri hesablayır
Azərbaycanla müstəmləkə ölkələri arasında fikir ayrılığı dünya birliyi tərəfindən fərqli qarşılanır. Əksər ölkələr Bakının addımlarını xalqların öz müqəddaratını təyinetmə hüququ baxımından təqdir etdikləri halda, Avropanın bəzi dövlətləri baş verənlərin daxili məsələ olduğunu əsas gətirərək Azərbaycana qara yaxmağa çalışırlar. Ötən il Bakı Konqres Mərkəzində Qoşulmama Hərəkatının (QH) Əlaqələndirmə Bürosunun nazirlər görüşü çərçivəsində "Kolonializmin tamamilə aradan qaldırılmasına doğru" mövzusuna həsr olunan tədbirdə iştirakçılar Fransanın müasir müstəmləkəçilik siyasətinin aradan qaldırılması yolları, Afrika qitəsində və dünyanın müxtəlif regionlarında defakto mövcud olan köləliyin kökünün kəsilməsi üçün zəruri addımların atılması istiqamətində fikir mübadiləsi aparıblar. Sonda iştirakçılar Fransa müstəmləkəçiliyinə qarşı Bakı Təşəbbüs Qrupu yaradılmasına dair razılığa gəliblər.Bu il avqustun 22-də isə Bakıda “Bonayre adasının Bakıdan keçən BMT Baş Assambleyasındakı öz müqəddəratını təyinetmə yolu” mövzusunda beynəlxalq konfrans keçirilib. Bakı Təşəbbüs Qrupu və Bonayre İnsan Hüquqları və Dəyişiklik Naminə Hərəkatının birgə təşkilatçılığı ilə baş tutan tədbir Niderlandın müstəmləkəçiliyi altında olan Bonayre adasına həsr edilib. Konfransda kolonializmə qarşı mübarizə aparan və azad olmağa çalışan Bonayre xalqının təmsilçiləri, habelə Beliz, Sent-Vinsent və Qrenadin, Surinam, Sent Lüsiya, Böyük Britaniya, Meksika, Niderland və başqa ölkələrin nümayəndələri, BMT və digər beynəlxalq təşkilatların rəsmiləri, hüquq müdafiəçiləri, qeyri-hökumət təşkilatlarının rəhbərləri, dekolonizasiya üzrə ekspertlər, tədqiqatçılar iştirak ediblər.Dünyada hələ də müstəmləkəçilikdən əziyyət çəkən ölkələr və xalqlar var. Qoşulmama Hərəkatının fəal üzvü kimi Azərbaycan daim əzilən, əziyyət çəkən xalqların yanındadır. Bakı Təşəbbüs Qrupu isə müstəmləkəçilikdən zərər görən bütün xalqların müstəqillik uğrunda mübarizəsinə dəstək verməyi hədəfləyir.
Bu arada…
Yeni Kaledoniya arxipelaqının yerli əhalisi olan Kanakların nümayəndələri prezident Emmanuel Makrona müraciət edərək, bütün ada sakinlərinin hüquqlarını bərabərləşdirməli olan konstitusiya islahatının ləğvini tələb ediblər. Bu, Fransanın dənizaşırı adalarda müstəqillik tərəfdarlarını may iğtişaşlarından və qırğınlardan hələ də xilas etmədiyi bir vəziyyətdə baş verir. Sakitlik Fransanın müstəmləkəsi altında inildəyən Yeni Kaledoniyaya hələ də qayıtmayıb. Arxipelak Sakit okeanın cənub-qərbində yerləşir. Əhalisi yerli kanaklardan, “ağ köçkünlər”dən, yəni kaldoşlardan və son on ildə adaya gələnlərdən ibarətdir. Onların arasında həmrəylik yoxdur. Yerlilər indiyədək Parisin basqıları altında yaşayıblar, hətta son on ildə Fransadan köçürülən fransızların sayəsində adada demoqrafik vəziyyət kifayət qədər dəyişib. “Gəlmələrlə” yerlilər arasında qarşıdurmalar rəsmi Parisin son həmləsindən sonra daha da intensiv xarakter alıb. Belə ki, Fransa hökumətinin adaya sonradan məskunlaşdırılan fransızların seçki hüququnun tanınması ilə bağlı parlamentə təqdim etdiyi sənəd aranı qarışdırıb. Kanak partiyalarından ibarət Kaledoniya İttifaqının (Union Caledonienne; UC) liderləri prezident Emmanuel Makrondan mayın 13-də parlamentdə baxılması planlaşdırılan, lakin ölkədə baş verən iğtişaşlar səbəbindən baş tutmayan konstitusiya islahatını nəhayət dəfn etməyi tələb ediblər.
Yeni Kaledoniya: müstəqilliyi necə əldə etməli?
Parisin tələb etdiyi islahatlara görə, bütün ada sakinləri Fransa mərkəzi hökuməti ilə əvvəlki müqavilələrlə məhdudlaşdırılan hüquq bərabərliyini təmin etməlidirlər. Onlardan yerli seçkilərdə, əsasən, mahiyyət etibarı ilə arxipelaqın həyatına nəzarət edən yerli əhalinin nümayəndələri səs vermək üçün istifadə edirdilər. Ağ köçkünlər, "liberallar" isə ikinci dərəcəli vətəndaşlar olmaqdan və Kanakların "anti-ağ" irqçiliyindən şikayətləndilər. Həmişə olduğu kimi, müharibə edən tərəflərin hər birinin hadisələrə öz baxışı var. Adaların yeni sakinləri hesab edirlər ki, Fransa konstitusiyası Fransa ərazisində tətbiq edilməli və hamı qanun qarşısında bərabər olmalıdır. Xüsusilə, ziyarətçilərin əhəmiyyətli bir hissəsinin, hətta on ildən çox əvvəl orada məskunlaşanlar da səsvermə hüququndan məhrum olmalıdırlar. Fransa hökuməti isə 2018, 2020 və 2021-ci illərdə keçirilən üç “müstəqillik referendumu”na ada sakinlərinin verdiyi cavaba əsaslanaraq “adalar Fransanın tərkibində qalmaq istəyir”, fikrini tez-tez təkrarlayırlar. Əgər belədirsə, qoy yerli əhali nəinki qitənin köməyindən və maliyyəsindən faydalansın, həm də Yeni Kaledoniyanın xurma ağacları altında doğulmaq şansı olmayan həmvətənlərinə iğtişaşlarla qarşılıq versinlər. Kanak İstiqlal Partiyasının radikal hissəsi Parisin basqıları səbəbindən seçkilərdə məqsədinə nail ola bilməyib və silaha sarılmaq qərarına gəlib.
“Bərabərlik qardaşlığı istisna edir”
Adanın yerli Kanak xalqı hesab edir ki, ümumi seçki hüququ onların birliyini pozacaq, imtiyazlarına son qoyacaq və nəticədə onları öz torpaqlarında azlığa çevirəcək. Onlar iğtişaşlarla bağlı ittihamlara cavab verirlər: zorakılığa görə bütün məsuliyyət “dövlətin üzərinə düşür”. May ayından bəri 11 nəfər, o cümlədən iki jandarma iğtişaşların qurbanı olub. O vaxtdan bəri zorakılığın səviyyəsi azalsa da, aradan qalxmayıb. Bu yaxınlarda, avqustun 15-də növbəti qırğın zamanı hücum edənlərdən biri güllələnib, digəri isə yaralanıb.Bu arada, zorakılığı dayandırmaq üçün səlahiyyətlilər Kanak müqavimətinin başında duranları aradan götürməyə çalışıblar. İyun ayında Fransanın materik hissəsində yeddi fəalı, o cümlədən CCAT (Ərazidəki Fəaliyyətlərin Koordinasiya Hüceyrəsi) lideri Kristian Teyn də həbs ediblər.O vaxtdan bəri Teyn bir neçə dəfə bəyanat verib, özünü terrorçu yox, “siyasi məhbus” adlandırıb. May ayında başlayan və bir neçə həftə davam edən toqquşmalar, talanlar arxipelaqa böyük iqtisadi itkilər gətirib. ÜDM 20% azalıb, müəssisələr bağlanıb, işsizlik artıb və zərərin məbləği 2,2 milyard avroya çatıb. Ən aktiv və varlı sakinlər adaları kütləvi şəkildə tərk etməyə başlayıblar. Bu da iqtisadi dirçəlişin başlanmasına mane olur, siyasi qeyri-müəyyənliyi, təhlükəsizlik problemlərini artırır.Kanak və fransapərəst sakinlər bir-biri ilə razılığa gəlməyə hazır deyillər. Müstəqillik tərəfdarları xaricdə dəstək axtarmaqdan çəkinmirlər. Onların arqumentlərinə BMT İnsan Haqları Şurasının müfəttişlərinin avqustun 20-də dərc olunmuş hesabatı əlavə edilib və Fransa hakimiyyətini Kanakların hüquqlarını qoruyan müqavilələri pozmaqda ittiham edib. Bu, onların beynəlxalq təşkilatlarda mövqelərini gücləndirəcək. Son zamanlar Azərbaycan hakimiyyəti onlara kömək əlini uzadıb. Paris isə Bakının bu addımını “separatçılığa dəstək” kimi təqdim edir. Əslində isə Paris 30 il ərzində erməni separatçılığını dəstəkləyib, onları silahlandırıb, separatçı liderlərin qondarma “dövlət”lərini tanıtmaq üçün onlara tribuna verib, beynəlxalq təşkilatlarda iştirak etmələrinə siyasi yardımlar edib. Fransanın separatçılara dəstək siyasəti bu gün də davam edir.Fransa “liberalları” ölkə hakimiyyətinə müraciət edərək, Yeni Kaledoniyanın parçalanması ilə hədələyirlər. Arxipelaqın cənub hissəsinin başçısı Sonia Backes birlikdə yaşamağın uğursuzluqla nəticələndiyini bəyan edərək üç əyalətin iki muxtariyyətə bölünməsinə çağırıb. Onun fikrincə, “institusional olaraq birləşmiş həyat layihəsi bitdi” və başqalarını itaət etməyə məcbur etməkdənsə, ayrı yaşamaq daha yaxşıdır. Mayın 23-də təcili olaraq Yeni Kaledoniyaya uçan prezident Makron qanun layihəsinin parlamentdə müzakirəsini dayandıracağına söz verib. Milli Assambleyanın buraxılması və onun ardınca keçirilən növbədənkənar seçkilər qərarı məsələnin həllini təxirə salıb. Bu isə münaqişənin hər iki tərəfini qane etmir. “Liberallar” səsvermə hüququ qazanmağı səbirsizliklə gözləyir, müstəqillik tərəfdarları isə prezidentdən mənfur qanun layihəsindən birdəfəlik imtina etməyi tələb edirlər.
Azərbaycan “dekolonizasiya” ilə məşğuldur
Fransanın müstəmləkəsi olan Yeni Kaledoniyada iğtişaşlar fövqəladə vəziyyətin ləğvi ilə başa çatıb. Arxipelaq quldurluq və qırğınlar səbəbindən baş verən həm maddi, həm də daha az həssas olmayan mənəvi itkiləri hesablayır. Bu arada Fransa Yeni Kaledoniyada etirazçılara dəstək verən və Bakıda Fransız Polineziyasının nümayəndələrini qəbul edən Azərbaycan hökumətini və parlamentini onun “xarici ərazilərində” vəziyyəti sabitliyi pozmaqda ittiham edir. Bakı Təşəbbüs Qrupu (BIG) tərəfindən keçirilən konfransa Fransız Polineziyasının yerli xalqlarının nümayəndələri dəvət olunub. Azərbaycanın ictimai-siyasi xadimləri onlarla “fransız müstəmləkəçiliyi”nə qarşı necə mübarizə aparmağı müzakirə ediblər.Bu konfrans heç də birinci deyil. 2023-cü ilin yayında artıq Yeni Kaledoniya, Fransız Polineziyası, Martinik və Qayananın müstəqillik tərəfdarları Bakıda toplaşmışdılar. Bu görüşləri tədbirin aparıcıları xüsusilə Azərbaycanın 2019-cu ildən Qoşulmama Hərəkatına sədrlik etməsi və buna görə də digər xalqların müstəmləkə irsindən azad edilməsinə xüsusi diqqət yetirmək hüququna malik olması ilə izah ediblər.
Makron Yeni Kaledoniyaya necə səfər edib?
2024-cü ildə sədrlik Uqandaya keçdiyi üçün “dekolonizasiya” vəzifələri ötən ilki konfransda xüsusi olaraq yaradılmış Bakı Təşəbbüs Qrupuna həvalə edilib və onun icraçı direktoru Abbas Abbasov artıq Qrupun fəaliyyətini dünyanın bütün regionlarında genişləndirəcəyini vəd edib. Əsas məqsədlər naminə həm keçmiş tərəfdaşı və müttəfiqi ilə getdikcə daha çox düşmənçilik edən Afrikada, həm də Korsika da daxil olmaqla Fransanın özünün ərazilərində “Fransız müstəmləkəçiliyinə qarşı” mübarizə var. Parisdə hesab edirlər ki, BIG-in fəaliyyəti Fransanın təhlükəsizliyini təhdid edir və Bakı ilə münasibətlərin pisləşməsini Fransa tərəfinin Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi ilə bağlı mövqeyi ilə izah edir. Fransanın Ermənistanı dəstəkləməsi dəfələrlə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Emmanuel Makron və onun hökumətinə qarşı son dərəcə sərt bəyanatlarına səbəb olub.Fransalı nazirlərin fikrincə, Azərbaycanın fransız separatçıları ilə məqsədyönlü işi beynəlxalq hüquqi fəaliyyət çərçivəsindən kənara çıxır və başqa ölkənin “daxili işlərinə müdaxilə” ilə sərhədlənir. Paris hesab edir ki, Yeni Kaledoniyadakı iğtişaşlara Bakı birbaşa dəstək verib, çünki Azərbaycan parlamenti müstəqillik tərəfdarlarından ibarət nümayəndə heyətlərini qəbul edib və onlara “Fransız neokolonializmi” ilə mübarizədə tam dəstək verdiyini bildirib və etirazlar zamanı “arxipelaqda asayişi bərpa etməyə çalışan” fransız polislərinin qəddarlığını ittiham edən bəyanatlar yayıb. Lakin dəstək əsasən şifahi olub. Fransanın daxili işlər naziri Cerald Darmanin Bakını “müdaxilə cəhdləri”ndə ittiham edərək, arxipelaqın radikal Kanak partiyalarına hərbi, hətta maliyyə yardımı ilə bağlı heç bir nümunə göstərməyib.
Yeni Kaledoniya milli azadlıq müharibəsinin astanasına necə gəldi
Bakıda ötən həftə keçirilən konfransla bağlı rəsmi məlumatda bildirilir ki, konfrans “Azərbaycan və Fransız Polineziyası arasında parlamentlərarası, iqtisadi və humanitar əməkdaşlığın qurulması imkanlarına, o cümlədən elm, təhsil, idman, səhiyyə və digər sahələrdə əməkdaşlıq imkanlarına” həsr olunub. Bu, Fransanı sakitləşdirmir, Paris hesab edir ki, bu, Bakının dənizaşırı ölkələrə təsir imkanlarını artırmağa xidmət edir.
Lakin Parisdəki azərbaycanlı diplomatlar hadisələrin bu cür yozulmasını qəti şəkildə rədd edir, əsas gətirirlər ki, söhbət hökumətdən yox, parlament iclaslarından gedir. “Le Figaro” qəzetinin fransız jurnalistlərinin sorğusuna cavab olaraq onlar xatırladıblar ki, “Qarabağdakı separatçıların nümayəndələri Fransa Senatında qəbul olunanda Azərbaycan “daxili işlərinə heç bir müdaxilə” yox idi? Ona görə də saxta ittihamlara son qoymağın vaxtı çatıb”, - Azərbaycan təmsilçiləri təkid edirlər. Bu günlərdə Taitidə başlayan Fransız Polineziyası silahlı qüvvələrinin “Mapara 2024” (“Taiti dilində uçan balıq”) təlimləri Fransadan unikal cavab kimi görünür. Təlimin məqsədi təkcə “təbii fəlakətlərə cavab vermək” deyil, həm də yerli ordu və donanmanın döyüş hazırlığını nümayiş etdirməkdir.

V.VƏLİYEV