Ukraynada sülh, yoxsa müharibə? - ANALİTİK

Rusiya və ABŞ liderləri danışıqlarına hazırdırlar

ABŞ-ın yeni seçilmiş prezidenti Donald Tramp Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə görüşmək və Ukrayna münaqişəsinə son qoymaq yollarını müzakirə etmək niyyətində olduğunu açıqlayıb. Bundan əvvəl Vladimir Putin də Donald Trampla dialoqa hazır olduğunu bildirib. Donald Tramp bəşəriyyəti üçüncü dünya müharibəsindən xilas edən görkəmli siyasi xadim rolunda görünmək niyyətindədir. Öz növbəsində, Vladimir Putin üçün təkcə Ukraynada “xüsusi hərbi əməliyyatı”n layiqincə başa çatmasını təmin etmək deyil, həm də ən aşağı nöqtəyə çatmış ABŞ və Qərblə münasibətlərdə yeni irəliləyişə başlamaq vacibdir.Donald Trampın Ukraynadakı münaqişənin həlli üçün Vladimir Putinlə şəxsi görüşə hazır olması barədə bəyanatı Arizona ştatının Feniks şəhərində keçirilən “Turning Point USA” mühafizəkarlar konfransında səsləndirilib. Yanvarın 20-də vəzifəsinin icrasına başladıqdan sonra prioritetlərini sadalayan Donald Tramp seçki kampaniyası zamanı verdiyi əsas vədi yerinə yetirməkdə qərarlı olduğunu bir daha təsdiqləyib - Ukraynadakı münaqişəyə son qoymaq. “Prezident Putin mənimlə tez bir zamanda görüşmək istədiyini söyləyib. Ona görə də biz bunu gözləyəcəyik, bu müharibəni bitirməliyik”, - Donald Tramp bildirib. “Ukraynada müharibəyə son qoyacağam. Yaxın Şərqdəki xaosu dayandıracağam. Və söz verirəm ki, üçüncü dünya müharibəsinə imkan verməyəcəyik”, - deyə Donald Tramp özünü Bayden administrasiyasının mirası kimi Ukrayna münaqişəsinə son qoyacaq sülhməramlı kimi təqdim edərək hər kəsi inandırıb.Prezidentlik yarışı zamanı Donald Tramp Ukraynadakı münaqişəni dayandırmaq əzmini dəfələrlə nümayiş etdirib. Buna baxmayaraq, vəzifəsinin icrasına hazırlaşan 47-ci Amerika prezidentinin yeni bəyanatı ilk dəfə olaraq Rusiya və ABŞ liderləri arasında Ukrayna münaqişəsi ilə bağlı dialoqa başlamaq planlarını həyata keçirmək istəyir. Halbuki, prezident Baydenin dövründə bu, tamamilə istisna idi. Donald Tramp 2024-cü ilin yekunlarına dair geniş mətbuat konfransı ilə birlikdə birbaşa xətt zamanı Vladimir Putinin keçən cümə axşamı ona göndərdiyi keçidə cavab verib. “Onunla nə vaxt görüşəcəyimizi bilmirəm, çünki bu barədə heç nə demir. Dörd ildən artıqdır ki, mən onunla ümumiyyətlə danışmıram”, - Vladimir Putin Donald Trampla cənab Trampın ilk prezidentlik dövründə başlayan münasibətlərinin tarixini xatırladıb.Eyni zamanda, o, ABŞ-ın 47-ci prezidenti ilə dialoq aparmağa hazır olduğunu təsdiqləyib və bildirib ki, görüş baş tutsa, iki liderin danışacaqları bir şey olacaq. Bundan əvvəl, noyabrın 7-də Valday Diskussiya Klubunun plenar iclasında çıxışı zamanı Vladimir Putin Donald Trampı yenidən ABŞ prezidenti seçilməsi münasibətilə təbrik edib, ona sui-qəsd cəhdi zamanı davranışını şərh edərək ona hörmətini bildirmişdi. , və həmçinin bildirib ki, ilk olaraq ona zəng etməyi “rüsvayçılıq” hesab etmir.Donald Trampın son açıqlamasının Vladimir Putinin açıqlamalarından sonra qızğın səsləndiyini nəzərə alan Bloomberg buna xüsusi diqqət yetirir. "Tramp bazar günü çıxışı zamanı Putinin amerikalı siyasətçi ilə görüşməyə hazır olması ilə bağlı şərhini Ukraynada döyüşlərə son qoyacağına dair seçki kampaniyası vədinin bir hissəsi kimi istinad edib", - Bloomberg qeyd edib.Donald Trampın son bəyanatını şərh edən prezident Vladimir Putinin mətbuat katibi Dmitri Peskov bildirib ki, hazırda Rusiya prezidenti ilə ABŞ-ın seçilmiş prezidenti arasında görüşün təşkili üçün heç bir konkret və ilkin şərt yoxdur. Peskov TASS-ın 2025-ci il yanvarın 20-nə planlaşdırılan Donald Trampın andiçmə mərasimindən əvvəl də sammit görüşünün mümkünlüyü ilə bağlı sualını cavablandırıb: “Hələlik real impulslar olmayıb”.Bundan əvvəl Donald Tramp və Vladimir Putin tarixdə dörd dəfə müxtəlif formatlarda - 2017-ci ildə G20 və APEC sammitləri çərçivəsində, 16 iyun 2018-ci ildə Helsinkidə, bir il sonra isə, 29 iyun 2019-cu ildə Yaponiyanın Osaka şəhərində G20 sammitində görüşüblər. Eyni zamanda, Donald Tramp və Vladimir Putin arasında yeganə tamhüquqlu sammit Finlandiyada baş tutub. Həm də diqqətəlayiq haldır ki, onların bütün əvvəlki görüşlərindən sonra dialoqa hazır olduqlarını nümayiş etdirmələrinə baxmayaraq, Moskva ilə Vaşinqton arasında münasibətlərdə böhran daha da pisləşib. ABŞ-da Donald Trampın siyasi əleyhdarları onu “Moskva ilə əlbir olmaqda” ittiham edərək ona qarşı hücumları gücləndiriblər. Öz növbəsində Donald Tramp Rusiyaya qarşı getdikcə daha çox sanksiyalar tətbiq edib və bəyan edib ki, Vladimir Putinlə yaxşı münasibət saxlasa da, heç bir Amerika lideri Moskvaya qarşı onun qədər sərt olmayıb.
Bu baxımdan, ABŞ və Rusiya prezidentlərinin Ukrayna üzrə dialoqa hazır olduqları barədə bəyanatlarından sonra əsas intriqa Donald Trampın ilk prezidentlik dövründə yaranmış vəziyyətdən yayına bilməyəcəyi sualıdır. Daha sonra Moskva ilə dialoqa hazır olduqları barədə səs-küylü bəyanatlar, nəticədə Tramp Rusiya ilə münasibətləri normallaşdırmaq tələbi olmayan həm Demokratlar, həm də Respublikaçılar isteblişmentin təzyiqlərinə boyun əymək məcburiyyətində qaldıqdan sonra əks effekt verdi. Donald Tramp dekabrın əvvəlində Demokrat siyasi rəqiblərinə yaxınlığı ilə tanınan NBC telekanalına seçkidən sonra ilk uzun müsahibəsində rəqiblərinin təzyiqinə boyun əyməmək əzmini bu dəfə nümayiş etdirdi. Çətin sual-cavab sessiyası zamanı Donald Tramp təsdiqlədi ki, o, Ukraynaya maliyyəni “demək olar ki, mütləq” kəsəcək və vəzifəyə başlamazdan əvvəl artıq Ukrayna münaqişəsinə son qoymağa çalışır.
NBC aparıcısının bu barədə Vladimir Putinlə artıq danışıb-danışmadığı sualına cavab verən Donald Tramp əvvəlcə mənfi, sonrakı suala isə “Seçildiyinizdən bəri bir dəfə də danışmamısınızmı?” sualına cavab verib: "Bunu deyəcəyəm: bu yaxınlarda ünsiyyət qurmadıq". Artıq üçüncü suala: "Deməli, seçkilərdən sonra hələ də Vladimir Putinlə danışmısınız?" Donald Tramp təvazökar qalmaq qabiliyyətini nümayiş etdirib: “Bu barədə heç nə demək istəmirəm. Mən danışıqlara mane ola biləcək hər hansı bir iş görmək istəmirəm. İcazə verin, bunun nə ilə bağlı olduğunu izah edim. Bu münaqişədə insanlar görünməmiş sayda ölür. Siz İkinci Dünya Müharibəsi ilə paralel apara bilərsiniz, o zaman nədən danışdığımızı başa düşəcəksiniz”, o əlavə edib. Əmin olduğunu bildirib ki, əgər 2022-ci ildə ABŞ-ın prezidenti Co Bayden yox, o olsaydı, genişmiqyaslı və qanlı qarşıdurmanın qarşısını almaq mümkün olardı.Ağ Evdə hakimiyyət dəyişikliyindən sonra ABŞ və Rusiya liderləri arasında görüşə hazırlıq barədə xəbərlərə reaksiya verən prezident Baydenin milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri Ceyk Sallivan Donald Trampın sülh yolu ilə həllə nail olunmasının zəruriliyi ilə bağlı əsas tezisi ilə razılaşıb. Bununla belə, o, Ukrayna sülhü uğrunda mübarizənin əsas alətini Rusiyaya təzyiqi artırmaq adlandırıb. “Düşünürəm ki, Tramp təzyiqi davam etdirməlidir. İnanıram ki, o zaman razılaşma əldə oluna bilər”, – Ceyk Sullivan CNN-ə müsahibəsində bildirib. Onun sözlərinə görə, əgər Vaşinqton “Ukraynanın ayaqları altından torpaq çıxararaq” Kiyevi dəstəkləməkdən imtina edərsə və Moskvanın şərtləri ilə razılaşarsa, bu, uzunmüddətli perspektivdə ABŞ-ın maraqlarına ciddi ziyan vuracaq. “Buna görə də mən hesab edirəm ki, Donald Tramp üçün ən vacib şey Putinə mesaj göndərməkdir: siz ədalətli dünya üçün ədalətli şərtləri qəbul etməyincə ABŞ Ukraynanı, Avropa Ukraynanı dəstəkləməyə davam edəcək”, - deyə Ceyk Sullivan bildirib.Bu vəziyyətdə çətin olacağını vəd edən ABŞ-la gələcək dialoq məsələlərində Rusiyanın mövqeyini Rusiya Federasiyası xarici işlər nazirinin müavini Sergey Ryabkov izah edib. Rusiyalı diplomatın TASS agentliyinə verdiyi məlumata görə, Ukrayna məsələlərində ABŞ-la dialoq müxtəlif platformalarda aparıla bilər, amma önəmli olan onun məzmunu və seçilmiş ABŞ prezidentinin komandasının yanaşmalarıdır. “Bu mövzunu müzakirə etmək üçün, ilk növbədə, gələcək ABŞ administrasiyasının bu məsələdə mövqeyinin nə olduğunu başa düşməliyik. Eşitdiklərimiz, bir çox cəhətdən, qəti şəkildə ziddiyyət təşkil edir və bizim yanaşmamıza uyğun ola bilməz. Dialoq müxtəlif platformalarda və müxtəlif formatlarda aparıla bilər. Söhbət bu əlaqə üçün aidiyyəti nümayəndələrin gələ biləcəyi yerin hara olmasında deyil, məsələ məzmundadır. Tramp administrasiyasının bu məsələdə hansı yanaşmalar sərgiləyəcəyi hələ tam bəlli deyil” deyən Sergey Ryabkov Rusiyanın təşəbbüslərinin “həyatdan, reallıqlardan qaynaqlandığını” əlavə edib.Əsas tərəflərin maraq məsələsidir, o cümlədən təhlükəsizlik maraqları da gündəmdədir. Ona görə də bu xəttdən kənara çıxmaq mümkün deyil. Gələcək danışıqların uğuru üçün Rusiya Donald Trampdan təkcə dialoq yox, həm də onun qanuni maraqlarını nəzərə almaq bacarığını gözləyir.

V.VƏLİYEV