Yaxud Qərb ikinci Maydana hazırlaşır

Oktyabrın 26-da Gürcüstanda keçiriləcək parlament seçkiləri ölkə üçün 1991-ci ildən bəri ən mühüm seçki olacaq. Qərb jurnalistləri, ölkənin indiki rəhbərliyini “rusiyapərəst” və seçkiləri isə “fırıldaqçılığa hazırlıq” kimi qeyd edirlər. Onlar hətta iddia edirlər ki, Qərb Gürcüstanda Maydan təşkil etməlidir. ABŞ və Avropa ölkələrində hakim partiyanın Rusiyaya açıq rəğbət bəslədiyi və antidemokratik davranışlardan çəkinmədiyi ölkədə azad və ədalətli rəqabət gözləyənlər azdır. Bu gün Tbilisidə siyasi atmosfer məşum dərəcədə gərgindir. Gürcüstanda keçiriləcək parlament seçkiləri 1991-ci ildə Sovet İttifaqının küllərindən müstəqil dövlət kimi çıxan Cənubi Qaqaz ölkəsi üçün ən mühüm seçki olacaq.İlk baxışdan belə görünə bilər ki, Gürcüstanı iki mümkün gələcək gözləyir: hakim “Gürcü arzusu” partiyası hakimiyyətdə qalarsa, avtoritarizmə sürüşmək və Rusiya ilə ittifaq və ya qalib müxalifət hakimiyyətə gələrsə, demokratiya və Avropayönlü yol. Ancaq bu ağ-qara şəkil çox sadələşdirir, həqiqət isə daha mürəkkəbdir.

Nə təhlükə var
2022-ci ilin fevralında Kremlin Ukraynada xüsusi əməliyyatına başlaması ilə Gürcüstan bir anda iki cəbhədə döyüş meydanına çevrildi: bir tərəfdən “Gürcü arzusu” ilə onun əleyhdarları arasında, digər tərəfdən isə Rusiya və Qərb müttəfiqləri və himayədarları arasında. Tiflisdə siyasi parçalanmanın dərəcəsi o qədər böyükdür ki, seçki kampaniyası zamanı iqtidar və müxalifət nümayəndələrinin televiziya, radio və ya digər KİV-də bir-biri ilə mübahisə etməsi hallarına rast gəlinməyib. Qarşılıqlı etimadın kölgəsi yoxdur. Müxalifətdə müasir dövrün ilk müstəqil Gürcüstan dövlətinin taleyi ilə bağlı ağrılı xatirələr qalıb. 1918-ci ildən 1921-ci ilə qədər demək olar ki, Gürcüstan adlı dövlət mövcud olmayıb, Sovet İttifaqı tərəfindən mənimsənilib.Müxalifət indi ehtiyat edir ki, “Gürcü Arzusu” hakimiyyəti əlində saxlayarsa, ölkə tamamilə Rusiyanın təsiri altına düşəcək və öz qiymətli və kövrək demokratiyasını və vətəndaş azadlıqlarını itirəcək. Belə bir nəticə Qərbin maraqlarına və nüfuzuna ağrılı zərbə olacaq. ABŞ və onun Avropadakı müttəfiqləri isə özlərini elə aparırlar ki, guya Gürcüstanın müstəqilliyini dəstəkləyirlər. Avropa İttifaqı hətta Gürcüstana namizəd üzvlük statusu da vermişdi. Amma sonradan “Gürcü Arzusu” hökumətinin demokratiyadan geri çəkilməsi və Rusiyayönlü rəğbətin artmasını bəhanə edən Qərb inteqrasiya prosesinə “stop” qoydu, onu dayandırdı.
Rusiyanın Gürcüstandakı rolu
Moskva isə öz növbəsində Gürcüstanı Rusiyanı Qərbdən ayıran postsovet sərhədlərində özünün qanuni təsir dairəsinin bir hissəsi hesab etməkdə davam edir. Ruslar hətta fikirlərində belə heç vaxt Gürcüstanı tərk etməyiblər. 2008-ci ildəki qısamüddətli müharibədə Rusiya faktiki olaraq Gürcüstanın iki regionunu, Abxaziya və Cənubi Osetiyanı nəzarətə götürdü və burada 10 minə yaxın əsgər və təhlükəsizlik işçisi yerləşdirdi. Cənubi Osetiya Tbilisidən avtomobillə cəmi bir saatlıq məsafədədir. Hazırda Rusiyanın Gürcüstana hərbi müdaxiləsinin heç bir əlaməti yoxdur. Bununla belə, Tbilisidə qərbyönlü hökumətin hakimiyyətə gələcəyi təqdirdə Kremlin seçkinin nəticələrini qərəzsiz qəbul edəcəyini düşünmək olmaz. Gürcüstan indi 1991-ci ildə müstəqillik əldə etdikdən sonra bəlkə də ən çox rusiyapərəst hökumətə sahibdir və bəzi hallarda “Gürcü Arzusu” belə fəaliyyət göstərir. Demokratiyanı sarsıtmaq cəhdlərində Putinin əsas məqsədi bu rusiyayönlü qüvvələrin, xüsusən də partiyanın qurucusu və faktiki lideri Bidzina İvanişvilinin sabitliyini təmin etməkdir.
Demokratiyadakı uğursuzluqlar
Bununla belə, bu seçkiləri despotizmlə azadlıq arasında və ya Rusiya ilə Qərb arasında birbaşa rəqabət kimi qələmə vermək Gürcüstanın son 30 ildəki siyasi trayektoriyasının əsas xüsusiyyətlərini qaçırmaq deməkdir. Stokholm Şərqi Avropa Araşdırmaları Mərkəzi üçün şərhində Markus Qreyş müstəqillik əldə etdikdən sonra Gürcüstanı narahat edən üç uzunmüddətli problemi müəyyənləşdirib: Birinci problem dərin siyasi və sosial uçurumdur. İkincisi, bütün Gürcüstan hökumətlərinin gec-tez avtoritarizmə düşməsidir. Üçüncüsü, xalqın paradoksal olaraq həm Aİ-ni, həm də “Gürcü Arzusu”nu eyni zamanda dəstəkləməsidir. Bu, Qərb liderlərini məyus edir və gürcülərin Aİ üzvlüyünün nə ilə nəticələnəcəyini yaxşı başa düşüb-düşməməsinə şübhə yaradır.
1991-ci ildən bəri milli müstəqilliyin müdafiəçiləri və siyasi azadlığın müdafiəçiləri kimi fəaliyyətə başlayan bütün hökumətlər gec-tez korrupsiya və qanunun aliliyindən sui-istifadə ilə çirklənmiş avtokratiyanın dərin qüsurlu formalarına düşdülər. Bu, Gürcüstanın ilk post-kommunist prezidenti Zviad Qamsaxurdiyaya aiddir. Bir vaxtlar Qərbdə Mixail Qorbaçovun dövründə SSRİ-nin uzaqgörən xarici işlər naziri kimi hörmət edilən Eduard Şevardnadze, islahatçı diktator Mixail Saakaşvili, indi isə İvanişvili.
Müxalifətin zəif tərəfləri
Gürcüstanın Saakaşvili dövründən qalma dörd əsas müxalifət partiyası ciddi problemlər yaşamaqdadırlar. “Həm “Gürcü Arzusu”nun, həm də müxalifətin xalqın əksəriyyəti ilə əlaqəsi kəsilib və insanlar özlərini siyasi proseslərdən uzaq hiss edirlər. Hakimiyyəti dövründə Saakaşvili və onun partiyası seçicilərin kritik kütləsini özlərindən uzaqlaşdırıblar, onlar səs verməkdən qəti şəkildə imtina edirlər. Oxşar arqumentləri Avropa Siyasətinin Təhlili Mərkəzi üçün Beka Çedia da irəli sürür: “Müxalifətin parçalanma ilə yanaşı, şəxsiyyət və özünüdərk problemi də var ki, kiçik partiyalardan hansının bir hissəsi olduğunu anlamaq seçicilər üçün çətindir”. Qarşıdan gələn seçkilərə qərbyönlü və rusiyayönlü qüvvələrin qarşıdurması kimi baxmaq kifayət deyil. Paytaxtdan uzaqda yerləşən periferiyada seçicilər də bunu bir növ Saakaşvili ilə İvanişvili arasında döyüş hesab edirlər. Başqa sözlə, Gürcüstan siyasətinin avtokratların arenası kimi imici qalmaqdadır.
Azad seçki şansları azdır
Gürcüstanda seçkilərlə bağlı ictimai rəy sorğularına ehtiyatla yanaşmaq lazımdır. Bununla belə, müstəqil ekspertlərdən birinin fikrincə, “Gürcü arzusu”nun şəxsi sorğusu onun 40%-dən çox səs toplamaq üçün mübarizə aparacağını göstərib. Lakin fakt budur ki, proporsional seçki sistemi ilə “Gürcü arzusu” hətta 37-38 faiz səslə də parlamentdəki yerlərin yarısından bir qədər çoxunu ala bilir. Əgər bir və ya bir neçə müxalifət partiyası beş faizlik baryeri keçməsəydi, hakim partiya çox faydalı olardı.“Gürcü arzusu”nun ölkənin seçki komissiyalarına təsirini, məhkəmə sisteminə nəzarəti, seçicilərin rüşvətxorluğunu və müxalifət fəallarının qorxudulmasını nəzərə alsaq, partiyanın qələbəsini təmin etmək üçün hansısa manipulyasiyalara gedəcəyini təsəvvür etmək çətindir. Gürcüstanın keçmiş səfiri və milli təhlükəsizlik üzrə mütəxəssis Şota Qineriya deyib ki, rejim dövlət resurslarından sistematik olaraq seçicilərə təsir göstərmək üçün insanlara dəstək müqabilində əfv, həbsdən vaxtından əvvəl azad edilmə və cərimələrin bağışlanması kimi imtiyazlar təklif edib.
Mümkün nəticələr
Seçkilərin mümkün nəticələrinin siyahısı yaxşıdan dəhşətə qədər bütün spektri əhatə edir. Polşa ssenarisi ən az ehtimaldır. Bir il əvvəl Varşavada mühafizəkarların və millətçilərin qeyri-liberal hökuməti keçmiş baş nazir Donald Tuskun rəhbərlik etdiyi müxalifətə seçkilərdə məğlub olmuşdu. Bəzi çətinliklərə baxmayaraq, Tusk və müttəfiqləri sülh yolu ilə vəzifəsinin öhdəsindən gələ bildilər. Gürcüstanda belə nəticə çətin görünür. Hakim partiya öz mövqeyindən əl çəkmək fikrində deyil, o, dövlət hakimiyyətinin demək olar ki, bütün rıçaqlarını öz əlində cəmləyib və bütün imkanlara malikdir.Spektrin əks ucunda Belarus ssenarisi var. 2020-ci ildə Aleksandr Lukaşenkonun prezident seçkilərində qalib gəldiyini bəyan etməsindən sonra kütləvi etirazlar başlamışdı. Lukaşenko nümayişçilərlə uğurla mübarizə apardı və bu gün Belarus da Rusiya qədər azaddır.Üçüncü serb variantıdır. Prezident Aleksandar Vucic və onun hakim partiyası Serbiyada keçirilən seçkilərdə müntəzəm olaraq qalib gəlir. Lakin Qərb hər zaman özünü yalnız Vuçiçi danlamaqla məhdudlaşdırır, çünki əsas məqsədi Serbiya ilə işgüzar münasibətləri saxlamaqda görür.
Qeyri-sabitlik və ya zorakılıq riski
Əgər “Gürcü arzusu” seçkilərdə qalib gəlsə hakimiyyətə qarşı küçə etirazları mümkündür. Post-kommunist Gürcüstanın tarixi nə gözləyəcəyinə dair ipuçları ilə doludur. 2003-cü ildə seçkilərlə bağlı ictimai qəzəb o vaxtkı prezident Şevardnadzeni devirən nümayişlərə səbəb oldu. Şevardnadze istefa verməklə hadisələrin daha sonra adlandırılacağı kimi “Qızılgül İnqilabı”nın əsasən dinc şəraitdə qalmasını təmin etdi. Oktyabrın 26-dan sonra da eyni şey ola bilərmi? Buna şübhə etmə olmaz. Temperament və motivasiya baxımından İvanişvili Şevardnadzedən çox fərqlənir. Kreml onu açıq şəkildə dəstəkləyir.İdeal olaraq, seçkinin mübahisəli nəticəsi olduğu halda, ABŞ və Avropa hökumətləri 2014-cü ildə Ukrayna Maydan inqilabı zamanı olduğu kimi, vasitəçilik rolunu oynamaq üçün müdaxilə edəcəklər. Lakin Ukraynanın yeni hökuməti və onun qərbli dostları bu hakimiyyət dəyişikliyi üçün yüksək qiymət ödədilər - Krımı itirdilər, Donbassda üsyan qızışdırıldı və 2022-ci ildə Rusiya bu ölkəyə qoşun yeritdi.
Bu gün Gürcüstanın taleyi həll olunur.

V.VƏLİYEV