Dünya necə yarandı? – Yeni elmi versiya ortaya çıxıb

Heç bir partlayış olmaya da bilərdi: simulyasiyalar dünyanın doğulması üçün alternativ ssenarini ortaya qoyur

Bu mövzuda Pravda qəzetində dərc olunmuş elmi məqaləni oxucualrımıza təqdim edirik.

Kainatın yaranmasından əvvəl nə olduğu sualı həmişə qızğın müzakirələrə səbəb olub. Eynşteynin tənliklərinə əsaslanan standart kosmologiya təkliyə- sıxlığın və temperaturun sonsuza çevrildiyi bir vəziyyətə qarşı çıxır. Lakin müasir ədədi nisbilik nəzəriyyəsi bu suala cavab vermək üçün yeni imkanlar açır.

Ədədi nisbilik nəzəriyyəsi nədir?

Eynşteynin tənlikləri maddənin və enerjinin məkan-zamanı necə əydiyini təsvir edir. Problem ondadır ki, bu tənliklər son dərəcə mürəkkəbdir və əksər hallarda - məsələn, qara dəliklər toqquşduqda - analitik həll mümkün deyil.

Fiziklər fərqli bir üsuldan istifadə edirlər:

Məkan və zaman bir şəbəkəyə bölünür;

Hər bir hüceyrəyə tənliklər daxil edilir;

Superkompüterlər sistemin təkamülünü addım-addım hesablayırlar.

2015-ci ildə LIGO detektoru tərəfindən təsdiqlənmiş qravitasiya dalğalarının ilk dəqiq modelləri beləcə ortaya çıxdı.

İlkin kainatı niyə modelləşdirməliyik?

Kosmologiyada nisbilik nəzəriyyəsi bizə “hamar” Kainat haqqında sadələşdirilmiş fərziyyələrdən imtina etməyə imkan verir. Alimlər bunu modelləşdirə bilərlər:

-Xaotik qeyri-bərabərlik;

-Güclü qravitasiya sahələri;

-Hətta Böyük Partlayışdan sonrakı ilk anlarda qara dəliklərin meydana gəlməsi.

Bu, əsas fərziyyələri sınamağa kömək edir- məsələn, kosmik inflyasiyanın həqiqətən mövcud olub-olmaması, onun nə qədər davam etməsi və nəticənin simmetriyadan çox, sahələrin formasından nə dərəcədə asılı olması.

Mikroskop altında kosmik inflyasiya

İnflyasiya nəzəriyyəsi kosmosun niyə bütün istiqamətlərdə eyni göründüyünü izah edir. Lakin onun modellərinin əksəriyyəti inflyasiyanın özünün yaratmalı olduğu ilkin hamarlığı nəzərdə tutur. Rəqəmsal hesablamalar bizə “əsl xaosdan” başlamağa və inflyasiyanın hər halda kainatı hamarlaşdıra biləcəyini görməyə imkan verir.

Bu, ədalətli sınaqdır: inflyasiyanın başlamadığı və ya əvvəllər düşünüldüyündən fərqli şəkildə inkişaf etdiyi mümkün ssenarilər var.

Tanış Kainatın kənarında

Ədədi nisbilik nəzəriyyəsi təkcə məkanımızı öyrənməyə kömək etmir, həmçinin aşağıdakıları öyrədir:

-kosmik simlər - qravitasiya dalğaları buraxmağa qadir olan hipotetik qüsurlar;

-multiverse - kosmik mikrodalğalı fonda izlər buraxa bilən müxtəlif vakuum enerjiləri ilə kosmik qabarcıqların toqquşması.

Bu gün modellər bizə bu fikirləri müşahidələrlə yoxlanıla bilən proqnozlara çevirməyə imkan verir.

Texniki çətinliklər

Alimlər bir sıra problemlərlə üzləşirlər:

-kainatların genişlənməsi üçün sabit sərhəd şərtlərinin tapılması;

-ərazilərin dağılması zamanı "çökməyən" koordinat sistemlərinin inkişafı;

-müxtəlif qruplar arasında əlaqələndirilmiş hesablamalar üçün ümumi alətlərin yaradılması.

Superkompüterlərin gücü tək amil deyil. Yeni formulalar, konvergensiya testləri və dəqiq diaqnostika üsulları vacibdir.

Böyük Partlayışdan əvvəl nə var idi?

Tam relativistik modellər tanış mənzərədən kənara "baxmaq" imkanı verir. Tədqiqatçıların nəzərdən keçirdiyi variantlar:

-təklik nöqtə deyil, salınan vəziyyət ola bilər;

-yeni fizika "sonu" kosmik sıçrayışa çevirə bilər;

-maddənin qarşılıqlı təsiri və kosmosun əyriliyi Kainatın keçmişinin riyazi sonsuzluğa qədər yoxa çıxmadığı mürəkkəb ssenarilərə səbəb ola bilər.

Müasir ədədi nisbilik nəzəriyyəsi Eynşteynin mücərrəd tənliklərini dünyanın mövcudluğunun saniyəsinin ilk fraksiyaları haqqında fərziyyələri yoxlamaq üçün alətə çevirir. Bu gün ilk dəfə olaraq elə bir vəziyyətə yaxınlaşırıq ki, “Böyük Partlayışdan əvvəl nə var idi?” sualının yalnız fəlsəfi olmağını dayandırır və yoxlanıla bilən elmin bir hissəsinə çevrilir.

Tərcümə - Elçin Bayramlı