Ənənəvi, yoxsa yaşıl enerji: gələcək hansınındır?

Sürətlə gedən qlobal iqtisadi inkişaf özü ilə həm sənaye, həm də xidmət sektorlarının fəaliyyəti üçün zəruri olan enerjiyə tələbatı artırır. Sənaye istehsalından tutmuş, kənd təsərrüfatı, emal və nəqliyyat kimi müxtəlif xidmət sahələrində, məişət texnikası və cihazların enerji təchizatına qədər bütün ehtiyacları qarşılayan enerji təminatı təbiətə zərər vermədən necə əldə edilməlidir?

Hazırda ənənəvi üsullarla enerji istehsalı çox miqdarda istixana qazlarının atmosferə buraxılması deməkdir. Bu da təbii mühitin ciddi şəkildə çirklənməsinə gətirib çıxarır. Bu proses daşqınların və qasırğaların intensivliyinin artmasına, buzlaqlarının əriməsinə, bəzi canlıların yox olmasına səbəb olur.

Yaşıl enerji nədir?

“Yaşıl enerji” bərpa olunan mənbələrdən istehsal olunan enerjiyə deyilir. Sənayedə ekoloji tendensiyaların inkişafı nəticəsində yaranan bu enerji növü, davamlı istehsal və istehlak məqsədlərini güdən şirkətlərin strategiyalarında əsas prioritetə çevrilib. Yaşıl enerjinin istehsal olunduğu bərpa olunan mənbələr külək, günəş radiasiyası, geotermal ehtiyatlar, okean dalğaları, biokütlə, bioqazlar və biomayelərdir.

Ən çox inkişaf etdirilmiş ekoloji bərpa olunan enerji mənbələri külək, günəş və sudur. Dünyanın bir çox ölkəsində elektrik enerjisinin böyük əksəriyyəti hələ də qalıq yanacaqların, ilk növbədə kömürün yandırılması hesabına əldə edilir. Hamıya məlumdur ki, ənənəvi üsullardan istifadə edilən enerji istehsalı prosesləri həm yerin üstündə, həm də altında havanı, torpağı və suyu effektiv şəkildə çirkləndirən böyük miqdarda karbon qazı (CO2) və bir çox digər zərərli maddələr əmələ gətirir. Bərpa olunan enerji mənbələri enerji istehsalının ənənəvi üsullarına ən yaxşı alternativdir. Xüsusən də elektrik enerjisi istehsal etmək üçün onlardan istifadə atmosferi əhəmiyyətli dərəcədə qoruyur.

Artıq bir neçə ildir ki, enerji bazarının bərpa olunan enerji mənbələrinə çevrilməsi bütün dünyada aydın görünür. Bərpa olunan enerji mənbələri xüsusilə yüksək inkişaf etmiş ölkələrdə getdikcə populyarlaşır. Qlobal enerji keçidinin dinamikasına Avropa İttifaqı və ya dünyanın bir çox ölkəsində qəbul edilmiş qanunlar fonunda ayrı-ayrı ölkələrin hökumətlərinin öhdəlikləri təsir göstərir.

Bundan başqa, Ukraynadakı müharibə ilə bağlı geosiyasi vəziyyət kontekstində bərpa olunan enerji mənbələri sektorunun sürətli inkişafı, ölkələrin enerji təhlükəsizliyini təmin etmək üçün vacibdir. Avropanın üzləşdiyi iqtisadi fəsadlar ayrı-ayrı ölkələrin və regionların enerji müstəqilliyinə malik olmasının nə qədər vacib olduğunu göstərir. Buna görə də bərpa olunan mənbələrdən enerjiyə əsaslanan texnologiyalara sərmayə qoymaq çox vacibdir.

Enerji alternativləri – davamlı, zərərsiz

Bərpa olunan enerji mənbələri kömür, neft və təbii qaz kimi bərpa olunmayan xammala əla alternativdir. Günəş enerjisi bərpa olunan enerjinin ən populyar növüdür. Fotovoltaik sistemlər və günəş enerjisi kollektorları sayəsində enerji günəşdən əldə edilir. Bu üsul, günəşin istiliyini elektrik enerjisinə çevirmək üçün tutur, ikincisi isə, məsələn, məişət və ya sənaye sistemlərində isti su hazırlamaq üçün istifadə edilə bilən istilik enerjisinə çevirir.

Yaşıl enerjinin digər vacib sütunu külək stansiyalarıdır. Onlar kinetik enerjini elektrik enerjisinə çevirən səmərəli turbinlərdən və avadanlıqlardan ibarətdir. Aydındır ki, külək enerjisindən istifadə edərək bərpa olunan enerji istehsalı küləyin yüksək olduğu yerlərdə daha sərfəlidir. Sizcə də Bakının həmişə şikayətləndiyimiz küləyi həm də enerji əldə etmək üçün böyük şans deyilmi?

Hidroelektrik enerji daxili suların təbii axınlarından istifadə olunaraq əldə edilir. Su elektrik enerjisi əsasən kifayət qədər güclü cərəyan və ya sıldırım yamacı olan çaylardan alınır. Elektrik enerjisi, mexaniki enerjini elektrik enerjisinə çevirən xüsusi turbinlərlə təchiz edilmiş su elektrik stansiyalarında istehsal olunur.

Yaşıl enerjinin növbəti mənbəyi yeraltı sularda və plutonik suxurlarda olan geotermal istilikdir. Ona yerin altından gələn enerji deyirik, bu enerji növü ilk növbədə istilik mənbəyi kimi istifadə olunur. Geotermal istilik enerji istehsal etmək üçün iki yolla istifadə edilə bilər - dolayı və birbaşa.

Biokütlədən alınan enerji də inkişaf etdirilməli olan enerji mənbəyidir. Biokütlə, bitki və ya heyvan mənşəli maddələrdir. Həm təsərrüfatlardan, həm də ev təsərrüfatlarından əldə edilən tullantılar və qalıqlar yandırma, qazlaşdırma və ya esterifikasiya proseslərinə məruz qala bilər və bu üsulla enerji əldə edilir.

Yaşıl enerji gələcəyin enerjisidir

Enerji təminatında yaşıl enerjinin payının əhəmiyyətli dərəcədə artırılması və bərpa olunmayan resursların gələcəkdə tamamilə bərpa olunan enerji mənbələri ilə əvəz edilməsi problemi bütün dünya ölkələrini narahat edir. İqtisadiyyatlarını onilliklər ərzində əsasən kömür və digər mədən yanacaqları əsasında quran ölkələr çətin vəziyyətdədir. Məlumdur ki, bu ölkələrin ümumi enerji istehsalında Bərpa olunan enerji mənbələrinin payı yaşıl enerjidən faydalanan lider ölkələrdən xeyli aşağıdır. Bunlar Almaniya, Kanada və Skandinaviya ölkələridir.

Dövlətlər, bərpa olunan enerji mənbələrini dəstəkləyən prosesləri sürətləndirməli, müvafiq hüquqi tənzimləmələri tətbiq etməklə və enerji təchizatı üçün əlverişli şərait yaratmaqla yeni enerji mənbəsi növünə meyl etməlidir. Bərpa olunan enerji mənbələrinin sənayeyə inteqrasiyası, milli enerji sistemindəki yükü əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər ki, bu da, şübhəsiz ki, xərclərin və istixana qazı emissiyalarının azaldılması hesabına ətraf mühitə fayda verəcək.

Sənaye istehsalında yaşıl enerjinin payının zamanla artacağı aydındır. Bu artıq baş verir - şirkətlər getdikcə bərpa olunan mənbələrdən enerji istehsal edir. Bir çox sənaye şirkətləri enerji ehtiyaclarının bir hissəsini və ya hamısını ödəyən bərpa olunan enerji mənbələri üçün müqavilələr imzalayır. Təbii qalıq yanacaq ehtiyatlarının intensiv istifadəsini və onların hasilatı ilə bağlı artan xərcləri (o cümlədən ekoloji xərclər və zərərlər) nəzərə alaraq, yaşıl enerji bu gün qlobal iqtisadiyyatda getdikcə daha mühüm rol oynayır. Bütün bunlar o deməkdir ki, bərpa olunan enerjinin gələcəyi çox perspektivli görünür.

Ekoloji maarifləndirmə mütləqdir

Enerji keçidi təkcə böyük istehsalatlarda deyil, evlərimizdə, təsərrüfatlarımızda və iş yerlərimizdə başlaya bilər və başlamalıdır. Bu gün bütün dünyanın gözü ekologiya təhlükəsindədir, daşqınlar, seillər, qasırğalar, zəlzələlər, istiləşmə, buzlaqların əriməsi bizim hamımız üçün fəlakətdir. Təbii sərvətlərin qorunması və zərərli tullantıların azaldılması ilə nəticələnən davamlı inkişaf beynəlxalq təşkilatların prioritet istiqamətidir.

Dünyanən ən böyük hədəfi karbon emissiyalarını azaltmaqla iqlim dəyişikliyi ilə mübarizəyə kömək etmək olmalıdır. Bərpa olmayan enerji mənbələri əvəzinə daha təmiz enerji mənbələrinə keçməklə bu məqsədə nail olunacaq. Tükənən ehtiyatlarla müqayisədə enerjiyə qənaətcil və ucuz olan bərpa olunan enerji mənbələrini təmin etməklə dünya həm davamlılığa töhfə verə bilər, həm də insanlarla yanaşı bütün canlıların təmiz bir dünyada yaşamasını təmin edə bilər.

Lalə Mehralı

Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə Ekologiya və ətraf mühitin mühafizəsi istiqaməti çərçivəsində hazırlanıb