Rusiyalı ekspert: Region ölkələri öz təhlükəsizliklərini gücləndirməlidirlər - MÜSAHİBƏ

Xəzər Strateji Araşdırmalar İnstitutunun (Rusiya) baş direktoru, politoloq İqor Korotçenko İran prezidentinin ölümünün Cənubi Qafqaz və Xəzər regionuna, eləcə də, o cümlədən Moskvaya və Bakıya necə təsir edə biləcəyi, həmçinin son vaxtlar baş verən qəribə dramatik hadisələr silsiləsi haqqında “Moskva-Baku” portalına müsahibəsində maraqlı məqamlara toxunub. Müsahibəni oxucularımıza təqdim edirik.

- İqor Yuryeviç, İran Xəzər regionunda və Cənubi Qafqazda əsas oyunçulardan biridir, Rusiyanın əsas tərəfdaşlarından biridir, Azərbaycanın qonşusu və tərəfdaşıdır. İran prezidentinin ölümü regiona və onun təhlükəsizliyinə mənfi təsir göstərə bilərmi? Üstəlik, yeni prezidentin Bakı ilə münasibətlərdə siyasəti necə ola bilər?

- Bu vəziyyətdə İran daxili təhlükəsizliyi, sabitliyi xüsusilə diqqətlə təmin etməli, ictimai-siyasi vəziyyətə təsir edə biləcək mənfi tendensiyaları dayandırmalıdır. İranda əsl hakimiyyəti İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusuna (SEPAH) arxalanan Ali Rəhbər Ayətullah Əli Xamenei tutur. SEPAH ölkədə vəziyyətin pisləşməməsi üçün bütün vasitələrdən istifadə edəcək. Çünki İran prezidentinin ölümünün rəsmi versiyadan fərqli versiyasını təbliğ etməkdə maraqlı olanlar olacaq. Bu versiyalar müəyyən qüvvələr və ya çirkli sularda balıq tutmaqda maraqlı olan ölkələr tərəfindən öz problemlərini həll etmək üçün istifadə oluna bilər.

Qərb İrandakı vəziyyətdən istifadə edə bilərmi? Məncə, bu kifayət qədər problemlidir. Prezidentin ölümü xarici oyunçulara çətin ki, ciddi kozır verəcək. Xatırladığımız kimi, bu yaxınlarda İran və İsrail arasında zərbə mübadiləsindən sonra Yaxın Şərqdə hərbi münaqişənin kəskin mərhələsi baş verdi, lakin vəziyyət minimal itkilərlə həll olundu. Hesab edirəm ki, bu gün ABŞ-ın böyük regional münaqişəyə səbəb olması sərfəli deyil. Açığı, İsrail də İranla birbaşa hərbi-siyasi toqquşmada maraqlı deyil. Ona görə də Qərbin real təsir rıçaqlarının olması ehtimalı azdır. Yüksək ehtimalla İranda hakimiyyətin rahat ötürülməsi təmin olunacaq.

Vertolyot insidenti məlum olduqdan dərhal sonra Azərbaycan, Türkiyə və Rusiya İrana öz yardımlarını təklif ediblər.

Təbii ki, İran strateji baxımdan Rusiya ilə yaxşı münasibətlərdə maraqlıdır. Ölkələrimiz sanksiyalar altındadır və onların birgə fəaliyyətə, qarşılıqlı dəstəyə, ticarət-iqtisadi əlaqələrin inkişafına ehtiyacı var. İnanıram ki, Tehran son illərdə həyata keçirilən strateji kursu dəyişməyəcək.

Tehran ümumilikdə qonşuları ilə konstruktiv münasibətlərdə və Bakı ilə münasibətlərin normallaşdırılmasında maraqlıdır. Azərbaycan-İran münasibətlərində normallaşma artıq Tehrandakı Azərbaycan səfirliyinə məşhur hücumdan sonra baş verib. Buna sübutdur ki, iki gün əvvəl Azərbaycan və İran liderləri iki ölkənin sərhədində su elektrik komplekslərinin açılışında iştirak ediblər. İran Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizində maraqlıdır. Biz birlikdə Qərbin regionun daxili işlərinə müdaxiləsinə qarşı mübarizədə və 3+3 regional formatının inkişaf etdirilməsində maraqlıyıq. Bundan əlavə, əvvəllər çox maraqlı Rusiya-Azərbaycan-İran formatı mövcud idi. Müxtəlif variasiyalarda regional əməkdaşlığın formatları bu gün xüsusi aktuallıq kəsb edir.

- Amma silsilə hadisələr diqqəti cəlb edir. Slovakiyanın baş nazirinə sui-qəsd, Türkiyədə dövlət çevrilişinə cəhd, Gürcüstanda, Ermənistanda etiraz aksiyaları... İndi də İranın ali rəhbərliyinin ölümü.

- Bütün bunlar geosiyasi vəziyyətin pisləşdiyinin sübutudur. Turbulentlik artır. Fikoya sui-qəsd cəhdi və İran prezidentinin ölümü kimi partlayışlar qeyri-sabitliyin təhlükəli partlayışlarıdır. Ona görə də Qərbin qeyri-sabitlik yaratmaq istəyi, ciddi diqqət və manipulyasiya cəhdləri altında olan Cənubi Qafqaz regionunda, Xəzər regionunda təhlükəsizlik tədbirlərinin gücləndirilməsi çox vacibdir. Ölkələrdə icra hakimiyyətinin, ən əsası isə xüsusi xidmət orqanlarının yaxşı işləməsi lazımdır. Hakimiyyət orqanlarının və təhlükəsizlik qüvvələrinin ayıq-sayıq olması və təhlükəsizliyi pozmağa yönəlmiş istənilən cəhdlərə aydın şəkildə cavab verməsi zəruridir. Bölgəsində sülhdə maraqlı olan qonşu ölkələr isə harmonik şəkildə işləməlidirlər.

Gürcüstanda yeni etiraz dalğası ilə bağlı xatırlatmaq istəyirəm ki, qarşıdan oktyabr ayında ölkədə parlament seçkiləri gəlir və bununla bağlı hazırkı hakimiyyətin vəzifəsi onların şəffaflığını təmin etməkdir.

“Gürcü Arzusu” hakim partiya olaraq parlamentdə çoxluğa malikdir. Bundan əlavə, partiyanın təsisçisi Bidzina İvanişvili kifayət qədər ciddi, siyasi və maliyyə imkanları baxımından hazırcavab bir fiqurdur. Gürcüstan müxalifəti ABŞ və Aİ ölkələrindən xaricdən maliyyə alır. Gürcüstan hökuməti bildirir ki, xarici agentlər haqqında qanunun qəbul edilməsində məqsəd ölkənin Avropa İttifaqına daxil olmasını təmin etmək, turbulentlik və rəngli inqilablar şəklində bütün siyasi riskləri minimuma endirməkdir. Qərbin danışdığı demokratiya budur. Bundan başqa, bir sıra Qərb dövlətlərinin xarici işlər nazirlərinin gürcü müxalifətinin mitinqlərində iştirakı Gürcüstanın daxili işlərinə birbaşa müdaxilədən başqa bir şey deyil.

Qərb ümid edirdi ki, Gürcüstanda Rusiyaya qarşı ikinci cəbhə açsın, onu Rusiya əleyhinə, üstəlik qlobal xarakterli aksiyalara cəlb etsin, bu da Ukraynaya muzdluların göndərilməsi, ticarət-iqtisadi əlaqələrin pozulması və Rusiya Federasiyasının blokadasına qoşulması deməkdir. Gürcüstan hökuməti praqmatik mövqe tutduğu üçün bununla razılaşmadı. Gürcüstan prezidenti Salome Zurabişvilinin xarici agentlər haqqında qanuna qoyduğu veto aradan qaldırılacaq və qüvvəyə minəcək. Və bununla da ölkədə qarşıdan gələn parlament seçkilərinin şəffaflığı və bütövlüyü təmin olunacaq.

Ermənistandan danışsaq, görərik ki, erməni apostol kilsəsi etirazlara necə ciddi şəkildə qoşulub. Müxalifət hərəkatını “keçirmək” üçün Tavuş arxiyepiskopu timsalında bir personaj irəli sürülüb. Bundan əlavə, qlobal erməni diasporu da işə qarışıb. Eyni zamanda “Qarabağ klanı” öz rolunu oynadı, öz təsirsizliyini göstərdi. Artıq bunda aparıcı rol oynamır. Digər qüvvələr oyundadır. Bunlar daha qlobal, kənar qüvvələrdir. Və onlar təhlükəlidirlər. Onlar faktiki olaraq Azərbaycan və Ermənistan arasında sülhün bərqərar olmasına qarşıdırlar. Paşinyanı devirmək mümkün olacaqmı? Ehtimal yoxdur. Nikol Paşinyan növbəti dəfə dayanacaq.

Daxili İşlər Nazirliyinin rəhbəri Vahe Qazaryan onun uşaqlıq dostudur, bu gün isə siyasi müttəfiqdir. Ordu siyasi hadisələrin gedişinə qarışmadan neytral mövqe tutur. Milli Təhlükəsizlik Xidməti Paşinyan üçün işləyir. Etiraz liderləri operativ inkişaf mərhələsindədir. Onların yanına agentlər gətirilib. Etirazçıların sıralarına agentlər də daxil edilib. Normal əməliyyat işi gedir, xüsusi xidmət orqanları planları, məqsədləri, kimin nə danışması, planlaşdırması, müxalifət sıralarında baş verən hər şey barədə baş nazirə məlumat verir.

Bundan başqa, anti-Paşinyan qüvvələrin hərəkətləri Konstitusiyaya ziddir. Serj Sarkisyan 2018-ci ildə getməyə qərar verib. Nikol Paşinyan 2020-ci ildə pik vəziyyətlərini yaşadı, siyasi cəhətdən sağ qaldı. Üstəlik, növbədənkənar parlament seçkiləri keçirib və qalib gəlib. Və bugünkü etirazlar potensial təhlükəli olmasına baxmayaraq, Paşinyanın hakimiyyətdən getməsinə səbəb olmayacaq. Etirazçıların kritik kütləsi yoxdur. Müxalifət hərəkatının başına gətirilən arxiyepiskopun indi qidalandırmağa çalışdığı qisas və Azərbaycanla müharibə ideyaları cəmiyyətin kiçik bir hissəsi arasında populyardır. Bəli, qisasçı qüvvələr var- yenidən yürüşə hazır olanlar. Amma başqa bir reallıq da var: İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı 12 min erməni fərari. Bu, həm də Ermənistanın militarist istəklərinə cavabın göstəricisidir.

Paşinyan üçün, görünür, hər şey yaxşı bitəcək. Bu o deməkdir ki, sülh müqaviləsinin əldə olunması şansı daha çox olacaq. Bəlkə də bu il imzalandı. Axı Ermənistanda bir çox proseslər müxtəlif istiqamətlərdə gedir. Paşinyanın bəyan etdiyi hər şey dövlət siyasətinə çevrilmir. Amma yaxşı xəbər ondan ibarətdir ki, bu gün həqiqətən də Azərbaycan və Ermənistanın rəhbərləri və strukturları arasında birbaşa təmaslar var, sübut olunub ki, onlar danışıqlar aparıb bu sazişləri həyata keçirə bilərlər. Yol asan olmayacaq, amma necə deyərlər, cəhd etməyən uğur qazanmaz. İndi də görürük ki, dövlət sərhədinin ayrıca hissəsində də olsa, sərhədin delimitasiyası və demarkasiyası prosesi gedir. Və bütün bu tendensiyaların Bakı ilə İrəvan arasında sülh üçün uğurla yekunlaşmaq şansı var.

Fikrimcə, Cənubi Qafqazda bu cür təlatümlü vəziyyətdə digər dövlətlər bununla bağlı çətinliklərlə üzləşdikdə İlham Əliyev güclü siyasətçi kimi daha böyük təhlükəsizliyin və sabitliyin təmin olunmasına kömək edəcək. Aleksandr Lukaşenkonun dediyi kimi, Cənubi Qafqazda təhlükəsizliyə görə yalnız öz dövləti səviyyəsindən daha qlobal miqyasda məsuliyyət daşımalı olan əsl lider peyda olub.

Tərcümə - Elçin Bayramlı

Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “Azərbaycan Respublikasının dünya birliyinə inteqrasiyası, region ölkələri və digər dövlətlərlə, beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığının inkişaf etdirilməsi” istiqaməti çərçivəsində hazırlanıb