Dmitri Solonnikov: Sülhməramlılar çıxanadək sülh razılaşması imzalanmasa... - MÜSAHİBƏ

Ekspert: Qərbin dərdi məsələni həll etmək deyil, Rusiyanı danışıqlar prosesindən kənarlaşdırmaqdır

Müasir Dövlət İnkişafı İnstitutunun direktoru Dmitri Solonnikov Avropa Şurası rəhbərinin vasitəçiliyi ilə Azərbaycan və Ermənistan liderləri arasında Brüssel danışıqlarının nəticələri barədə “Moskva-Baku” portalına müsahibəsində şərh edib. Müsahibəni oxucularımıza təqdim edirik.

- Avropa Şurası rəhbərinin vasitəçiliyi ilə Azərbaycan və Ermənistan liderləri arasında Brüssel danışıqlarının nəticələrini Ermənistan mediası belə təqdim edir ki, Çarlz Mişelin yekun bəyanatı erməni məntiqindən daha çox azərbaycan məntiqi ilə ifadə olunub. Belədirmi? Və bu görüşün arxasında hansı real nəticələr var?

- Yəqin ki, bəli. İrəvan yenə də öz formalarını irəli sürə bilmədi, nəticə vermədi. Bunlar həqiqətən də daha çox Azərbaycanın mövqeyi məntiqində formalaşıb. Lakin Avropa İttifaqı isə yenə də açıq şəkildə vəziyyəti dəyişmədi və açıq şəkildə Bakının qəti mövqeyinin əleyhinə getdi.

Danışıqlar prosesində əsas maneə Qarabağın statusu məsələsi olaraq qalır. Amma biz onu nə Çarlz Mişelin bəyanatında, nə də Ermənistan hökumətinin mətbuat açıqlamasında görmürük.

Eyni zamanda, biz yaxşı bilirik ki, İrəvan mütəmadi olaraq statusla bağlı bənd salmağa çalışır və bu “statusun” beynəlxalq müşahidəçilər, beynəlxalq qərbyönlü təşkilatlar, Avropa İttifaqı, ATƏT tərəfindən qeydə alınmasını nəzərdə tutur. Azərbaycan kifayət qədər hüquqi və məntiqlə deyir ki, milliyyətindən asılı olmayaraq bütün ölkə vətəndaşlarına bərabər hüquqlar verilir. Bütün millətlərin nümayəndələri öz adət-ənənələrində yaşamaq, dövlət dili ilə yanaşı, öz etnik mənsubiyyətinin dilində danışmaq imkanına malikdirlər. Azərbaycanda müxtəlif millətlərin nümayəndələri mehriban çoxmillətli dövlət kimi yaşayırlar. İrəvan isə Qarabağ erməniləri üçün hansısa xüsusi üstünlüklərə nail olmağa çalışır.

Brüsseldə aparılan danışıqlar, yəqin ki, Ermənistan-Azərbaycan nizamlanmasına o qədər də əlavə dəyər vermədi. Bunu Azərbaycan XİN-in ötən danışıqlara verdiyi qiymətin ümumi ifadəsi göstərir. Doqquz aylıq danışıqlar fasiləsindən və prosesə mənfi təsir göstərmək cəhdlərindən sonra keçirilən görüşün “ tərəflər arasında ən yüksək səviyyədə dialoqun təşviqi baxımından əhəmiyyətli olduğu” və görüşün “faydalı və nəticəyönümlü” olduğu səsləndi.

Yəni, bu danışıqlar “gözəl nəzakətdən” başqa bir şey deyil. Azərbaycan və Ermənistan XİN rəhbərləri arasında Vaşinqton danışıqlarının və ya liderlərin Brüssel təmaslarının yalnız gələcəkdə konkret razılaşdırılmış sülh müqaviləsi mətnini görəcəyimiz halda nəticə verdiyini söyləmək mümkün olacaq. Qalan hər şey sadəcə olaraq danışıqlara informasiya və siyasi dəstəyin yaradılmasıdır ki, bu vasitəçiyə, yəni bu halda ABŞ və ya Aİ-yə uyğundur. Vasitəçi danışıqlardan sonra verdiyi açıqlamada deməyəcək ki, görüş tam uğursuzluqla başa çatıb və biz heç nə əldə edə bilmədik. Hiss olunan nəticənin olduğunu deyə bilmərik. Bu halda söhbət ondan gedir ki, danışıqlar aparmaq yaxşıdır. Amma danışıqların bərpası indi və ya yaxın gələcəkdə nəticə əldə etmək demək deyil. Müxtəlif tərəflərdən belə səslənsə ki, biz heç nə ilə razılaşa bilməmişik və bu, sadə vaxt itkisi idi, təəccüblənmərəm.

Azərbaycan üçün müsbət cəhət ondan ibarətdir ki, Mişelin növbəti bəyanatı Brüssel danışıqlarının yekunları üzrə sonuncu dəfə olduğu kimi, tərəflərin Alma-Ata Bəyannaməsinə sadiqliyini təsdiqləyir. Bu, Bakı üçün yaxşıdır, çünki o, Qarabağı Azərbaycanın tərkib hissəsi kimi qəbul edir və Ermənistan tərəfindən onun belə statusda tanınmasını nəzərdə tutur. Yəni Bakı bu məqama arxalana bilər.

Məntiqli olardı ki, Çarlz Mişel ənənəvi olaraq Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli bəyanatına istinad edəydi, orada İrəvanın üzərinə götürdüyü öhdəliklər var, lakin bu, iki ildən çoxdur yerinə yetirilməyib. Amma biz nə görürük: Azərbaycan və Ermənistan liderləri arasında Brüssel danışıqlarının yekunlarına dair Şarl Mişelin bəyanatında Rusiyanın vasitəçiliyi ilə imzalanmış bu sənədə artıq heç bir istinad yoxdur. Yəni, əvvəllər Aİ münaqişənin həlli üçün bu fundamental sənədə istinad edirdisə, indi o, yoxdur. Bu, Rusiyanı prosesdən kənarlaşdırmaq üçün nümayişkaranə siyasətdir. Yəni, guya Rusiyanın bu proseslə heç bir əlaqəsi yoxdur. Qərbin hər şeyi elə təqdim etmək cəhdi danışıqlar prosesinə sıfırdan başlayıb və bunda uğur qazanmağa hesablanıb. Axı biz Dövlət Departamentindən də eşitdik ki, Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirləri arasında Vaşinqtonda dördgünlük danışıqlardan sonra və Azərbaycan və Ermənistan liderləri arasında Brüssel danışıqlarından sonra, demək olar ki, inanılmaz irəliləyişlər var ki, razılaşma az qala yaxındadır. Amma bu, daha çox öz üstünlüyünü və nizamlanma prosesində yeganə rolunu göstərmək cəhdidir.

Rusiyanın, Vladimir Putinin də iştirak etdiyi sənədləri Qərb rədd etməyə çalışır. Rusiyanın nə etdiyi, hansı səylər göstərdiyi Qərb üçün qapalı mövzudur. Əbəs yerə deyil ki, Vaşinqtonda Moskvanın prosesdə iştirakı ilə bağlı aktual suallara cavab verən ifadələr artıq adi hala çevrilib– deyirlər, bu, bizi narahat etmir, maraqlandırmır.

- Daha bir məqam- Mişel bildirib ki, delimitasiya prosesi, nəqliyyat və iqtisadi əlaqələrin blokunun açılması və məhbusların mübadiləsi müzakirə olunub. Lakin Ermənistan tərəfi bir-iki gündən sonra deyir ki,- yox, Zəngəzur dəhlizi olmayacaq, saxlanılan hərbçilərin mübadiləsi ilə bağlı nəsə demək tezdir. Yəni, Brüssel danışıqlarında qeydə alınan hər şeyi inkar etməyə başlayır.

- Təəssüf ki, İrəvanın bütün diplomatiyası ona gəlir ki, İrəvan əvvəlcə Moskvanın vasitəçiliyi ilə əldə edilən üçtərəfli bəyanatlarda olduğu kimi sənədi imzalayır və sonra bu taktikanı həyata keçirir: gəlin fikirləşək ki, necə edəcəyik, ya da edəcəyikmi. İmzaladığımız şeyi yerinə yetirməyək. Bu, Qərbin yaratdığı belə bir sxemdir: nəyə imza atsan onu yerinə yetirməlisən, amma imzaladıqdan sonra onu necə yerinə yetirəcəyinlə bağlı sonsuz danışıqlar aparmaq imkanın var. Bu, Minsk razılaşmaları çərçivəsində Avropa İttifaqının Ukraynada həyata keçirdiyi eyni Qərb sxemidir. İmzaladıq, amma indi bunu necə edə biləcəyimizi və ümumiyyətlə bunu edib-etməyəcəyimizi və bunun üçün nə tələb edəcəyimizi və s müzakirə edərik. Və sonra biz bu istiqamətdə digər sənədləri imzalayacağıq və biz də sonsuz müzakirələr aparacağıq və guya danışıqlar aparırıq və sülh istəyirik. Tipik Avropa diplomatiyası.

- Rusiya bu vəziyyətdə necə manevr edəcək. İndi, nəhayət, mayın 19-da Azərbaycan və Ermənistan XİN rəhbərlərinin Moskvada görüşü gözlənilir.

- Rusiyanın mövqeyi ondan ibarətdir ki, burada və indi mümkün olanı həyata keçirsin. Burada və indi mümkün olanlar 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli bəyanatda və Rusiya tərəfinin vasitəçiliyi ilə imzalanmış sonrakı bəyanatlarda qeyd olunub.

- Axı, iki ildən artıqdır ki, bu taktika işə yaramır. Amma bu, alınmadı, çünki Ermənistan və Qərbin simasında maraqlı tərəflər var ki, işləməsin.

- Düşünürəm ki, vəziyyət danışıqlar mərhələsində olduğu halda, bizim manevr üçün hər zaman yer var.

- Ötən gün Azərbaycanla Ermənistan sərhədində eskalasiya olub. Və Azərbaycan mediası hücumların videoyazısına istinadən, zərbələrin Azərbaycan mövqelərinə Fransanın pilotsuz təyyarələri tərəfindən vurulduğunu deməyə başlayıb.

- Çox güman ki. Hazırda Fransa Ermənistanı aktiv şəkildə silahla təmin edir ki, bu da danışıqlar prosesində Azərbaycana kənardan təzyiq faktorudur. Mövqe belədir: şərtlərimizlə razılaşmasanız, o zaman hərbi təzyiqləri artıracağıq.

- İrəvanın anti-Rusiya bəyanatları nəinki azalır, əksinə, demək olar ki, dayanmadan artır. Ermənistan Təhlükəsizlik Şurasının katibi bəyan edib ki, erməni əhalisinin yaşadığı Qarabağda Soros, Qərb sülhməramlıları yoxdur, amma orada anti-Rusiya əhval-ruhiyyəsi formalaşır. Və bunun günahkarı Rusiyanın özüdür. Elə həmin günlərdə İrəvan rəsmiləri Ermənistanın KTMT-dən çıxmasını müzakirə etdiyini bir daha bəyan edir. Bu şişirdilmiş ifadələrə bir yenisi də əlavə olunur ki, Ermənistan Rusiyadan silah alıb, amma Rusiya bu silahları ona vermir. Və bu barədə son günlər İrəvanda bir neçə məmur danışıb.

- Beləliklə, İrəvan Rusiyaya daim təzyiq göstərir və bu cür bəyanatlarla Rusiya Federasiyasını Cənubi Qafqazda kommunikasiya əlaqələrindən sıxışdırmağa haqq qazandırır, Ermənistan daxilində əhali arasında, beynəlxalq aləmdə Rusiyaya pis münasibət formaslaşdırmağa çalışır. Bunun üçün müvafiq məlumat fonu yaradır. Ona görə də İrəvan tərəfindən Moskvaya qarşı bu qədər qeyri-dost tənqidi ifadələr daima imkan daxilində, praktiki olaraq dayanmadan atılır ki, onlara diqqət yetirilsin. Bu cür siqnallar şüuraltına yerləşdirilir. Bu taktika Rusiya ilə daha az əlaqə üçün əsas kimi istifadə olunur.

Biz obyektiv reallığın şahidi oluruq: Ermənistan tədricən KTMT-dən çıxır. İrəvanın kursu Aİİ və KTMT dən qoparaq NATO və Aİ istiqamətində fəal ardıcıl hərəkətdir. Eyni şeyi Ukrayna ilə də müşahidə etdik: vaxtilə bəzi qüvvələr Rusiya ilə münasibətləri tez bir zamanda pozub təcili olaraq sərt ssenari ilə Qərbə getmək lazım olduğunu deyirdi, digərləri isə bu mövqedən çıxış edirdilər ki, onunla münasibətləri saxlamaq lazımdır. Ermənistanda məhz bu ssenari həyata keçirilir: Qərbə doğru irəliləyən və Rusiya ilə münasibətləri tədricən kəsən qüvvələr var. Eyni zamanda, İrəvan Qərbə keçidin xərclərini ödəmək üçün Rusiya təmaslarından maksimum faydalanmaqda davam edir.

Eyni zamanda, məncə, zaman Azərbaycanın xeyrinə oynayır. Azərbaycan Qarabağın erməni icması ilə müstəqil danışıqlara başlayıb. 2,5 ildən sonra Rusiya sülhməramlıları Qarabağdakı missiyasını başa vuracaqlar. Və bu 2,5 il ərzində ya Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsi bağlanacaq, ya da bu müddətdən sonra Rusiya sülhməramlıları gedəcək, oraya Azərbaycan qüvvələri gələcək.

- Biz Türkiyədəki prezident seçkiləri ilə bağlı aktiv Qərb təzyiqini görürük. Burada Ərdoğanın simasında Türkiyənin milli maraqları ilə müxalifətçi Kamal Kılıçdaroğlunun simasında Qərbin himayədarı arasında açıq-aşkar mübarizə gedir.

- Qərbin belə təsir istiqamətləri çoxdur. Türkiyə də onlardan biridir. Qarşıdakı iki həftədə Türkiyəni çətin dövr gözləyir, bunlar tarixi seçkilərdir ki, digər məsələlərlə yanaşı, güclü dövlətlərdən birinin bu nöqtəyə qədər hansı qüvvələrin tərəfində olacağını və nüfuzlu qalıb-qalmayacağını müəyyən edir. Ya öz milli maraqlarına və beynəlxalq proseslərə təsir edən dövlət kimi qalacaq, ya da tamamilə Qərbin təsirinə keçərək onun əlində alətə çevriləcək. Ərdoğan və rəqibinin hansı səfərbərlik resursuna sahib olduğu önəmlidir. Türkiyənin hazırkı prezidentinin ilk turda qalib gəlməsi üçün cəmi 24 min səs çatmadı, əslində bu, acınacaqlı rəqəmdir. Ərdoğan ölkəsinin milli maraqlarını müdafiə edən, müstəqil lider, beynəlxalq vəziyyətə təsir edən çox güclü fiqurdur. Rusiyanın, üstəlik Azərbaycanın da yaxşı münasibətləri olan lider. Onun qələbəsi isə təbii ki, həm Rusiyaya, həm də Azərbaycanın xeyrinədir.

Əgər Qərbin əlaltısı- Kılıçdaroğlu olmasaydı, Türkiyədəki seçki prosesinə güclü Qərb təzyiqi olmasaydı, Ərdoğan ilk turda sözsüz ki, böyük fərqlə qalib gələcəkdi. Ona qarşı təşkil edilən təxribatları, gülməli ssenariləri, Kılıçdaroğlunun Rusiyanın guya seçkilərə müdaxiləsi ilə bağlı açıqlamalarını görürük. Tramp prezident seçkilərində qalib gələndə ABŞ-da demokratların etdiklərinin tamamilə vəhşi surətidir. Daha sonra bu mövzunu sürükləməyi bacardılar. ABŞ prokuroru heç bir müdaxilənin olmadığını və hamısının FTB tərəfindən icad edildiyini elan etdi. Ancaq sonra məlum oldu ki, bu mövzu açılmayıb. İndi də fikirləşirlər ki, keçən dəfə yaxşı işləyiblərsə, Türkiyədə həmin texnologiyanı, metodologiyanı niyə dəyişsinlər.

Türkiyə müxalifəti qərbpərəstliyini gizlətmir, hətta Azərbaycana tərəfdaş kimi yanaşmırlar. Kılıçdaroğlu NATO ölkələrinin ortaq kursu üzərində dayanacağını birbaşa deyir. Bəs onlar kimdir? Bu, Fransadır, bunlar indi Ermənistanda olan avropalı sülhməramlılardır. Müxalifətçi qalib gəlsə, Türkiyə Aİ-yə üzvlüklə bağlı danışıqları bərpa edəcək, daha sonra Rusiyaya qarşı sanksiyalar tətbiq etməyə başlayacaq, Cənubi Qafqazda isə Türkiyə Ermənistanı dəstəkləyəcək və, Azərbaycandan yan keçməklə, onunla münasibətləri yaxşılaşdıracaq. Kılıçdaroğlu Türkiyədəki seçkilərdə qalib gəlsə, bu, bölgə üçün yeni təhlükə olacaq. O rəhbər seçilsə, Qərbin vəzifəsi Türkiyənin əli ilə Rusiya ətrafında qaynar nöqtələr, qeyri-sabitlik yaratmaq olacaq. Rusiya və Türkiyənin qarşılıqlı əlaqədə olduğu hər yerdə, o cümlədən Suriyada yenidən sabitlik pozulacaq.

Tərcümə - Elçin Bayramlı