Dmitri Malışev: “Ermənistanın Zəngəzur dəhlizinə nəzarət etmək üçün texniki imkanları böyük sual yaradır” - MÜSAHİBƏ

Tarix elmləri namizədi, Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin Dünya Siyasəti fakültəsinin dosenti Dmitri Malışev caliber.az-a müsahibəsində Zəngəzur dəhlizi ətrafında yaranmış vəziyyətlə bağlı fikirlərini bildirib. Müsahibəni oxucularımıza təqdim edirik.

- Dmitri Valeryeviç, Rusiya, Avropa və Amerika danışıqları yolunda Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin normallaşması ehtimalını necə qiymətləndirirsiniz?

- Fikrimcə, Rusiya trasında keçirilən görüşlərin nəticələrinə görə Ermənistan-Azərbaycan danışıqları müxtəlif uğurlarla keçdi. Rusiya, Ermənistan və Azərbaycan xarici işlər nazirləri- Sergey Lavrov, Ararat Mirzoyan və Ceyhun Bayramovun bu il mayın ortalarında Moskvada keçirilən üçtərəfli görüşündə söhbət əsasən gələcəkdə sülh müqaviləsi bağlamaq niyyətindən gedirdi. Bu gələcək nə qədər yaxın olacaq, diplomatların danışıqları təəssüf ki, göstərmədi. Bu hadisədən sonra Rusiya və Azərbaycan prezidentləri Vladimir Putin, İlham Əliyev və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın iştirakı ilə mayın 25-də eyni yerdə, Moskvada keçirilən üçtərəfli yüksək səviyyəli görüş əsasən bu məsələyə həsr olunub. Tərəflər nəqliyyat kommunikasiyalarının blokunun açılması məsələsində mövqelərini yaxınlaşdırıblar. Azərbaycan prezidentinin ilk dəfə Avrasiya İqtisadi İttifaqının - Aİİ-nin ali orqanı olan Ali Avrasiya İqtisadi Şurasının iclasında iştirak etməsi də yenilik idi.

ABŞ-a gəlincə, açıq-aşkar görünür ki, indiki mərhələdə Vaşinqton ATƏT-in Minsk Qrupu dağılandan sonra itirilmiş vasitəçi statusunu bərpa etməyə çalışır, Amerika tərəfi orada həmsədrliyini itirib. Ona görə də mən 2023-cü il aprelin 23-də Vaşinqtonda Ermənistan və Azərbaycaxarici işlər nazirləri (Ararat Mirzoyan və Ceyhun Bayramov) və ABŞ dövlət katibi (Entoni Blinken) səviyyəsində Amerika cinahı üzrə aparılan danışıqları nəzərəçarpacaq dərəcədə məhsuldar adlandırmazdım.

Bu il mayın ortalarında keçirilən Brüssel danışıqları zamanı Ermənistanla Azərbaycan arasında sərhədlərin delimitasiyası məsələsi müzakirə olunub, bu, SSRİ-nin dağılmasından sonra, yəni bu respublikalar dövlət statusu aldıqdan sonra heç vaxt həyata keçirilməyib. Amma yenə də konkret müqavilələr imzalanmadı. Müvafiq olaraq, mənə elə gəlir ki, bütün bu danışıqlar öz mövqelərini göstərən, bir-birinin mövqeyini yoxlayan niyyət bəyanatları xarakteri daşıyırdı. Yaxın gələcəkdə bu cür formatların Ermənistanla Azərbaycan arasında münaqişənin həlli üçün ciddi nəticələrinin olması ehtimalı azdır.

- Yəni, Bakı ilə İrəvan arasında sülh sazişinin imzalanması şansı azdır?

- Hipotetik olaraq belə bir razılaşma mümkündür, o, qonşu respublikalar arasında uzunmüddətli münaqişəyə son qoya, onlar arasındakı sərhədi dəqiqləşdirə bilər ki, bu da həm Ermənistanın, həm də Azərbaycanın maraqlarına cavab verəcək. Amma iki dövlət arasındakı mürəkkəb münasibətləri, xalqları arasında tarixi etimadsızlığı nəzərə alsaq, çox güman ki, yaxın gələcəkdə saziş bağlanmayacaq.

- Sizcə, Ermənistan Rusiya Federasiyasına Zəngəzur dəhlizinin giriş-çıxışında sərhəd və gömrük məntəqələrində nəzarət funksiyalarını təmin etməkdən niyə imtina etdi?

- Ermənistanın Rusiya Federasiyası FTX Sərhəd Xidmətinin Azərbaycanla sərhədi açarkən nəqliyyat rabitəsinə nəzarət etməkdən imtina etməsi 9 noyabr (10 noyabr) 2020-ci il tarixli müqavilənin birbaşa pozulmasıdır və bu nəzarətin Rusiya Federasiyasının FSB-nin Sərhəd Xidməti tərəfindən həyata keçiriləcəyi orada açıq şəkildə ifadə edilir. Böyük sual Ermənistanın müvafiq xidmətlərinin Zəngəzur dəhlizinə giriş və çıxışa həqiqətən nəzarət etmək üçün texniki imkanlarıdır. Hələlik bununla bağlı razılaşma yoxdur. Mümkündür ki, tərəflər gələcəkdə bu dəhliz üzərində birgə nəzarət barədə razılığa gələ biləcəklər, baxmayaraq ki, onların barışmaz mövqelərini nəzərə alsaq, bu, çətin görünür. Çox güman ki, 2020-ci ilin Üçtərəfli Bəyanatına qayıdış olacaq və burada nəzarət, görünür, yaxın gələcəkdə Rusiya Federasiyasının Sərhəd Qoşunlarına çevriləcək Rusiya Federasiyası FSB-nin Sərhəd Mühafizə Xidməti tərəfindən həyata keçiriləcək..

- Ermənistanın Rusiya Federasiyasından qəti şəkildə ayrılması, KTMT və Aİİ-dən çıxması mümkündürmü?

- Rusiya-Ermənistan münasibətləri ilə bağlı vaxtaşırı Rusiyanın ekspert icmasında səslənən proqnozlar əslində kifayət qədər bədbindir. Buna baxmayaraq, reallıq ondan ibarətdir ki, ərazisində Rusiyanın ən böyük hərbi obyektlərindən biri- Cənub Hərbi Dairəsinin (SMD) tərkibinə daxil olan Gümrüdəki 102-ci hərbi baza yerləşən Ermənistanın təhlükəsizliyinin qarantı məhz Rusiyadır. Rusiya sərhədçiləri Ermənistanın Türkiyə və İranla sərhədlərini qoruyur, ona görə də çətin ki, Ermənistan İrəvanın bütün siyasi bəyanatlarına rəğmən Rusiyanı dəstəkləməkdən tamamilə imtina edə bilsin. Və KTMT və Aİİ-nin bir hissəsi olmaq Ermənistana bir sıra hərbi-siyasi və iqtisadi üstünlüklər verir. Ona görə də onun bu strukturlarla mümkün qopması ilə bağlı bəyanatlar ciddi şübhələr yaradır, baxmayaraq ki, iyunun əvvəlində Ermənistanın baş naziri Paşinyan KTMT-nin rolu barədə tənqidi fikirlər səsləndirib.

- İran və Hindistanda aktiv silah alışına baxsaq, Ermənistan regionun hərbiləşdirilməsinə yönəlib. Bununla bağlı Cənubi Qafqazda hansı proseslər mümkündür?

- Düşünmürəm ki, Ermənistan bölgəni ciddi şəkildə hərbiləşdirə bilsin. Təkcə onu xatırlatmaq kifayətdir ki, o, Azərbaycandan xeyli geridir- həm Silahlı Qüvvələrin sayına, həm də hərbi texnikanın mövcudluğuna görə. Ermənistanın ölkənin silahlı qüvvələrinin bütün sisteminin genişmiqyaslı modernləşdirilməsinə ehtiyacı var, ona görə də onun regionda təşkil etdiyi ciddi hərbiləşdirmədən danışmağın mənası yoxdur.

Tərcümə - Elçin Bayramlı