Qlobal qeyri-müəyyənliklər fonunda dayanıqlılıq və perspektiv nümayiş etdirən Azərbaycan - Macarıstan münasibətləri

2025-ci il mayın 20-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin Macarıstana rəsmi səfəri çərçivəsində Budapeştdə verdiyi bəyanat yalnız ikitərəfli dialoqun nümayişi deyil, həm də qarşılıqlı etimada, ortaq maraqlara və müstəqil xarici siyasətə əsaslanan strateji tərəfdaşlığın rəmzi bir manifestinə çevrildi.

Hazırkı mürəkkəb geosiyasi şəraitdə Bakı ilə Budapeştin siyasi mövqelərinin yaxınlığı xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Hər iki ölkə Qərb təsisatlarının sərt çərçivələrindən kənarda milli maraqlara əsaslanan, müstəqil xarici siyasət yürüdür. Cənab Prezident İlham Əliyev Macarıstanın Baş naziri cənab Viktor Orbanın Avropa İttifaqı çərçivəsində milli maraqlara sadiq qalmasını “qəhrəmanlıq və uzaqgörən siyasət” nümunəsi kimi qiymətləndirdi.

Azərbaycan və Macarıstan, siyasi modelləri fərqli olsa da, orta ölçülü dövlətlərin qlobal təzyiqlər qarşısında milli suverenliyini necə qoruduğunun real nümunəsidir. Bu, Avropa ilə Qafqaz arasında ideoloji yüklənmədən uzaq, tarixi yaxınlıq və müasir çağırışların eyniliyi üzərində qurulmuş yeni bir strateji praqmatizm oxudur.

Görüşlərin əsas məqamlarından biri enerji sahəsində əməkdaşlıq oldu. Enerji resurslarında asılılığı yüksək olan Macarıstan üçün sabit və siyasi neytral təchizat alternativləri həyati əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycan isə Avropanın aparıcı qaz təchizatçılarından birinə çevrilməkdədir. Artıq Bakı 10-u Aİ üzvü olmaqla, 12 ölkəyə qaz ixrac edir və bu coğrafiya getdikcə genişlənir.

Avropa Komissiyası tərəfindən Azərbaycanın “panavropa qaz təchizatçısı” kimi tanınması təkcə iqtisadi deyil, həm də siyasi və diplomatik uğurdur. Macar şirkətlərinin “Azəri-Çıraq-Günəşli” və “Şahdəniz” layihələrində iştirakı, habelə quru yataqlarda işə başlaması üçün imzalanacaq yeni müqavilə, enerji sahəsində etibarlı və dərin əməkdaşlığın davamlılığını təmin edəcək.

Xüsusi qeyd edilməlidir ki, Azərbaycanın bərpaolunan enerji sahəsindəki ambisiyaları və 2030-cu ilə qədər 6000 MVt yaşıl enerji istehsal etməyi qarşıya məqsəd qoyması, təkcə daxili transformasiya deyil, həm də Avropa İttifaqının yaşıl keçid strategiyası üçün strateji əməkdaşlıq imkanları yaradır. Macarıstan bu transformasiyanın bir hissəsi ola bilər.

Cənab Prezidentin çıxışında Ermənistanla sülh prosesinə dair verdiyi mesajlar xüsusi diqqətə layiqdir. Azərbaycanın təklif etdiyi sülh sazişi artıq Ermənistan tərəfindən əsasən qəbul olunub. Qalan iki əsas məsələ – Ermənistan Konstitusiyasında Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı iddiaların aradan qaldırılması və ATƏT-in Minsk Qrupunun rəsmən ləğvi – hüquqi baxımdan haqlı və məntiqli şərtlərdir.

Azərbaycanın 2023-cü ildə Qarabağ üzərində suverenliyini tam bərpa etməsi, BMT Nizamnaməsinin 51-ci maddəsinə əsaslanan özünümüdafiə hüququ çərçivəsində həyata keçirilib və beynəlxalq hüquqa tam uyğundur. Macarıstan, tarixi torpaq məsələlərinə həssas yanaşan bir ölkə kimi, bu mövqeyi anlayışla qarşılayır və dəstəkləyir.

Bundan əlavə, Macarıstanın təşəbbüsü ilə keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatının qeyri-rəsmi sammiti, bu təşkilatın Avropa ilə yeni səviyyədə əlaqələnməsinin göstəricisidir. Keçən il Şuşada başlayan bu təşəbbüs, indi Avropa mərkəzində davam etdirilir. Macarıstanın Türk dünyasına mədəni və tarixi bağlılığı, təşkilatın beynəlxalq legitimliyini və funksional dəyərini artırır.

Bu fonda Macarıstan Avropa İttifaqı ilə Türk dünyası arasında “körpü ölkə”, Azərbaycan isə enerji və mədəniyyət sahələrində “qovşaq ölkə” rolunu oynayır. Bu struktur həm də Qərbdən asılı olmayan, çoxqütblü dünya arxitekturasının regional modelinə çevrilmək potensialına malikdir.

Cari danışıqlar və strategiyalar fonunda müxtəlif müsbət proqnozları irəli sürmək mümkündür, o cümlədən enerji tərəfdaşlığının dərinləşməsi (Macarıstan yaxın illərdə Azərbaycan qazının Mərkəzi Avropaya giriş nöqtəsinə çevrilə bilər), yaşıl enerji üzrə birgə layihələr (Macar investisiyası ilə Azərbaycanın bərpaolunan enerji sektorunda yeni əməkdaşlıq imkanları formalaşa bilər), Türk Dövlətləri Təşkilatında yeni sinerji (Macarıstan müşahidəçi statusundan daha geniş səlahiyyətli iştirakçılığa doğru irəliləyə bilər), beynəlxalq platformalarda qarşılıqlı dəstək (BMT, Aİ və TDT çərçivəsində diplomatik koordinasiya daha da güclənəcək), Ankara–Bakı–Budapeşt oxunun formalaşması (Qara dəniz və Balkan regionlarına təsir göstərən yeni geosiyasi konfiqurasiya yaranır).

Nəticədə, Azərbaycan ilə Macarıstan arasında münasibətlər yetkin və dərin strateji tərəfdaşlıq mərhələsinə qədəm qoyur. Bu əlaqələr nəinki ikitərəfli səviyyədə, həm də Avropa ilə Avrasiya arasında mühüm geosiyasi xətt kimi formalaşır. Blok siyasətindən uzaq, suverenlik və praqmatizmə əsaslanan bu əməkdaşlıq modeli hazırkı qlobal qeyri-müəyyənliklər fonunda dayanıqlılıq və perspektiv nümayiş etdirir. Bu isə onun uzunmüddətli uğurunun əsas təminatıdır.

Masil Dəmirov

YAP Yasamal rayon təşkilatının fəal üzvü