Monqolustan Mərkəzi Asiyaya yaxınlaşır

Əvvəllər Rusiya və Çinə yönəlmiş Monqolustan Mərkəzi Asiya dövlətləri ilə daha sıx inteqrasiyaya can ataraq xarici siyasətinə yenidən baxır. Qırğızıstan Monqolustan prezidenti Uxnaaqiyn Xurelsuxun regionda səfər etdiyi üçüncü ölkə olub. İyulun 21-də Qırğızıstan lideri Sadır Japarovla danışıqlar zamanı ticarət-iqtisadi əməkdaşlığın intensivləşdirilməsi və regional nəqliyyat dəhlizlərindən birgə istifadə imkanları, həmçinin mədənçıxarma sənayesində tərəfdaşlığın perspektivləri müzakirə olunub. Aparıcı Qırğızıstan və Monqolustan şirkətlərinin nümayəndələrini bir araya gətirəcək Bişkekdə keçiriləcək biznes forum hər iki tərəfin niyyətlərinin ciddiliyini təsdiqləyən dialoqun praktiki davamı olacaq.Monqolustanın coğrafi baxımdan Mərkəzi Asiya regionunun bir hissəsi olmasına baxmayaraq, onun qonşu ölkələrlə əlaqələri kifayət qədər zəifdir. Lakin 2023-cü ildən başlayaraq onların gücləndirilməsi istiqamətində aydın tendensiya müşahidə olunur. 2023-cü ilin iyulunda Qırğızıstan rəhbəri Sadır Japarov Ulan-Batora səfər edib. 2024-cü ilin oktyabrında Qazaxıstanın rəhbəri Qasım-Jomart Tokayev Monqolustana, 2025-ci ilin iyununda isə Özbəkistan prezidenti Şavkat Mirziyoyev səfər edib. Uxnaaqiyn Xurelsux da Daşkəndə səfər edib və indi Qırğızıstana səfər edir. Bu müddət ərzində ölkələr həm də xarici işlər nazirlərinin qarşılıqlı səfərlərini həyata keçiriblər. Monqolustan Prezidentinin Mərkəzi Asiya dövlətlərinin başçıları ilə bu yaxınlarda keçirdiyi görüşlərin əsas aspektlərindən biri də nəqliyyat layihələrinin inkişafı olub.Bu mövzu Sadır Cəfərovla danışıqlarda da davam etdirilib. Okeanlara çıxışı olmayan Monqolustan üçün beynəlxalq ticarət yollarına çıxış əldə etmək üçün Orta Asiya ölkələrinin coğrafi mövqeyindən istifadə etmək strateji əhəmiyyət kəsb edir. Sadır Cəfərov bu məqsədi təsdiqləyərək, hər iki ölkənin iştirakı ilə yeni, rəqabətqabiliyyətli beynəlxalq marşrutların yaradılmasının ən mühüm vəzifələrdən biri olduğunu vurğulayıb.Liderlər beynəlxalq gündəliyə də toxunub, əsas məsələlər üzrə mövqelərin oxşarlığını qeyd ediblər və beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində əməkdaşlığı dərinləşdirməyə hazır olduqlarını təsdiq ediblər. Bu kontekstdə Qırğızıstan prezidenti ölkəsinin Monqolustanın Avrasiya İqtisadi İttifaqı (Aİİ) ilə iqtisadi inteqrasiyasını asanlaşdırmağa hazır olduğunu xüsusi vurğulayaraq, bu ilin iyununda Monqolustan və regional birlik arasında ticarət sazişinin imzalanmasını bu istiqamətdə mühüm addım adlandırıb, Qırğızıstan xəbər agentliyi Tazabek bildirib. Bir tərəfdən Aİİ və onun üzv dövlətləri, digər tərəfdən Monqolustan arasında müvəqqəti ticarət sazişi 2025-ci il iyunun 27-də imzalanıb. Hazırda sazişin qüvvəyə minməsinin təmin edilməsi istiqamətində işlər aparılır.Bundan əlavə, mədənçıxarma sənayesində əməkdaşlığın dərinləşdirilməsində, o cümlədən mədənçıxarma layihələrinin həyata keçirilməsində təcrübə və qabaqcıl təcrübə mübadiləsində qarşılıqlı maraq ifadə olunub.Ənənəvi olaraq Qırğızıstan və Monqolustan arasında əməkdaşlıq aqrar-sənaye sahəsinə yönəlib. Gömrük statistikasına əsasən, cari ilin birinci yarısında ölkələr arasında qarşılıqlı ticarətin həcmi 4,2 milyon dollara çatıb ki, bu da ötən ilin müvafiq dövründəki 3,4 milyon dollarla müqayisədə 24,9 faiz təsirli artım nümayiş etdirir. Qırğızıstanın Monqolustana ixracının əsasını meyvə-tərəvəz, qoz-fındıq, qənnadı məmulatları, həmçinin sabit tələbat olan alkoqol və tütün məmulatları təşkil edir. Öz növbəsində Monqolustan ət, ət məhsulları və emal olunmuş dəri tədarükünü artırmağa hazır olduğunu bildirir ki, bu da ikitərəfli ticarətin şaxələndirilməsi üçün yeni perspektivlər açır.Qırğızıstan və Monqolustan dövlət başçılarının görüşünün mühüm nəticəsi iki ölkə arasında hərtərəfli tərəfdaşlığın yaradılmasına dair Birgə Bəyannamənin imzalanması oldu. Prezident Sadır Japarov bunun ikitərəfli əlaqələr üçün xüsusi əhəmiyyətini vurğulayaraq dedi: "Biz Monqolustan Prezidentini, qardaşım, hörmətli cənab Xurelsuxu Qırğız Respublikasında dərin hörmət və mehribanlıqla salamlayırıq. Bu səfər dostluq əlaqələrimizi möhkəmləndirmək istəyinin bariz təzahürüdür".Sonda Sadır Japarov cənab Xurelsuxun dövlət səfərinin Qırğızıstan-Monqolustan əməkdaşlığının möhkəmləndirilməsində mühüm mərhələyə çevriləcəyinə əminliyini bildirib və vurğulayıb: “Əminəm ki, ölkələrimiz arasında qarşılıqlı dostluq və hörmətə əsaslanan qarşılıqlı fəaliyyət xalqlarımızın rifahı naminə bundan sonra da inkişaf edəcək”.Etno-Milli Strategiyalar Agentliyinin direktoru Aleksandr Kobrinski deyib: "Monqolustan unikal ərazidir: Çin və Rusiya ilə uzun sərhədləri ilə onun inkişaf etmiş logistik marşrutları paradoksal olaraq yoxdur. Buna baxmayaraq, onun coğrafi mövqeyi qaçılmaz olaraq onu gələcəkdə potensial tranzit və logistika qovşağı kimi tələb edir".Ekspertin fikrincə, artan açıqlıq və Mərkəzi Asiyanın iqtisadi və siyasi inkişaf istəyi kontekstində Ulan-Bator region üçün getdikcə daha vacib tərəfdaşa çevrilir. Kobrinski gələcəkdə Monqolustanın da Azərbaycan kimi Mərkəzi Asiya dövlət başçılarının Məşvərət Görüşlərində iştiraka dəvət oluna biləcəyini istisna etmir. "Lakin əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi potensialına baxmayaraq, ciddi maneə var - panislamizm ideologiyasının artması. Monqolların özləri ənənəvi olaraq buddizmə etiqad edirlər, lakin onların ərazisində islam dinini qəbul edən əhəmiyyətli qazax diasporu yaşayır. Məhz bu icma vasitəsilə müxtəlif dağıdıcı qüvvələr Monqolustan cəmiyyətini islamçılığa yönəltməklə islahatlara cəhd edə bilər. Təxminən 3,5 milyon əhalisi olan Monqolustanın özü müstəqil strateji maraq kəsb etməsə də, onun ərazisi Çinlə qarşıdurmaya yönəlmiş ekstremistlərin nüfuzu üçün tramplin ola bilər, baxmayaraq ki, Orta Asiya ilə dostluq əlaqələrinin inkişafı müsbət amildir, lakin nəzərə almaq lazımdır ki, regiondakı əksər respublikalar, o cümlədən, radikal əməliyyatlarda iştirak edənlər də var Suriya və Əfqanıstanda qadağan olunmuş terror hərəkatları bu kanallardan istifadə edə bilər, beləliklə, dağıdıcı qüvvələrin Mərkəzi Asiya respublikaları vasitəsilə Monqolustana daxil olması, təhlükəsizlik və sabitliyə təhdid yaratmaq riski var”, - Kobrinski vurğulayıb.

V.VƏLİYEV