Azərbaycanın regional rolu və sülh təşəbbüsləri - ŞƏRH

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Səudiyyə Ərəbistanının nüfuzlu “Əl-Ərəbiyyə” telekanalına verdiyi müsahibə yalnız regional siyasət baxımından deyil, həm də beynəlxalq diplomatiya kontekstində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu müsahibə, Azərbaycanın son illərdə qazandığı geosiyasi mövqeyin və sülh təşəbbüslərinin dünyaya təqdimatı baxımından strateji bir addım idi.

Prezident İlham Əliyev müsahibəsində Ermənistanla uzun illər davam edən münaqişənin tarixi köklərinə toxunaraq, Azərbaycanın 1990-cı illərdə üzləşdiyi işğal və onun nəticələri barədə ətraflı məlumat verdi. O, qeyd etdi ki, 2020-ci ildə baş vermiş 44 günlük Vətən müharibəsi Azərbaycanın beynəlxalq hüquqa əsaslanan ədalətli mövqeyini bərpa etməklə yanaşı, milli ləyaqətini və ərazi bütövlüyünü təmin etdi. Bu qələbə yalnız torpaqların geri qaytarılması ilə yekunlaşmadı, həm də regionda yeni siyasi və hüquqi reallıqların əsasını qoydu.

Müharibədən sonra yaranmış diplomatik boşluq şəraitində Azərbaycan Ermənistanla sülh prosesinə başlamaq təşəbbüsünü irəli sürdü. Danışıqların formatı, sülh sazişinin layihəsi və dövlətlərarası münasibətlərin konturları məhz Azərbaycanın təqdim etdiyi çərçivədə formalaşdı. 2025-ci il avqustun 8-də Vaşinqtonda paraflanmış sənəd bu baxışın hüquqi təcəssümüdür.

Prezident Trampın və ABŞ administrasiyasının dəstəyi ilə baş tutan danışıqlar nəticəsində Azərbaycan və Ermənistan arasında paraflanmış sənəd münaqişənin sonunu rəsmi şəkildə təsdiqlədi. Sülh sazişinin imzalanması üçün yeganə maneə Ermənistan konstitusiyasında Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü şübhə altına alan müddəanın hələ də qüvvədə qalmasıdır. Bu müddəa dəyişdirildikdən sonra sülh sazişi formal olaraq imzalanacaq.

Vaşinqtonda sənədlərin Ermənistan lideri tərəfindən imzalanması bu razılaşmanın dövlətlərarası xarakterini təsdiqləyir. Ermənistanın daxili siyasətində baş verə biləcək dəyişikliklər və xarici müdaxilələr bu prosesi risk altına ala bilər. Lakin razılaşmadan geri çəkilmək Ermənistan üçün ciddi diplomatik və siyasi nəticələr doğuracaq. ABŞ, Avropa İttifaqı, Türkiyə və ərəb ölkələri bu prosesi açıq şəkildə dəstəkləyir və razılaşmanın pozulması beynəlxalq ictimaiyyətə qarşı çıxmaq anlamına gəlir.

Prezident müsahibəsində Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı baş vermiş Xocalı soyqırımı və etnik təmizləmə faktlarını xatırladaraq, Azərbaycanın bu acı tarixə baxmayaraq intiqam yolunu seçmədiyini vurğuladı. 2020-ci ildə döyüş meydanında alınan qələbə həm də mənəvi üstünlüyün göstəricisi oldu.

Vaşinqtonda imzalanan sənədin əsas mahiyyəti tərəflərin bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanımasıdır. Əgər Ermənistan bu prinsipi qəbul etməzsə, Azərbaycan da eyni mövqe tutacaq. Bu, sadəcə iki liderin razılaşması deyil, iki suveren dövlətin beynəlxalq hüquqa əsaslanan münasibətidir.

Azərbaycanın təşəbbüsü ilə Minsk qrupunun ləğvi danışıqların ilkin mərhələsində irəli sürülmüş əsas şərtlərdən biri idi. Ermənistanın Qarabağı Azərbaycanın hissəsi kimi tanıması bu qurumun hüquqi əsasını ortadan qaldırdı. Prezident Trampın iştirakı ilə ATƏT-ə göndərilən məktub Minsk qrupunun hüquqi süqutunu rəsmiləşdirdi.

Müsahibədə Prezident İlham Əliyev ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə baş tutan Vaşinqton görüşünün əhəmiyyətini vurğulayaraq, bu görüşün Ermənistanla gərginliyin sona çatmasına doğru atılmış mühüm addım olduğunu bildirdi. O, Azərbaycanın sülh sazişi layihəsini təqdim etməsi ilə prosesə konstruktiv yanaşdığını və danışıqlar formatının təşəbbüskarı olduğunu qeyd etdi.

Prezident müsahibəsində Zəngəzur dəhlizinin açılması məsələsinə də xüsusi yer ayırdı. Bu dəhlizin regionda nəqliyyat və iqtisadi əlaqələrin genişlənməsinə töhfə verəcəyini, Azərbaycanın Şərq-Qərb və Şimal-Cənub marşrutlarında strateji mövqeyə sahib olduğunu vurğuladı. Bu, ölkənin tranzit potensialını artırmaqla yanaşı, regional sabitliyə də xidmət edir.

Prezident İlham Əliyev İranla münasibətlərə də toxunaraq, qarşılıqlı hörmət və əməkdaşlıq prinsiplərinə əsaslanan siyasətin vacibliyini qeyd etdi. O, həmçinin regionda sabitliyin qorunması üçün bütün qonşu ölkələrlə konstruktiv dialoqun tərəfdarı olduğunu bildirdi. Bu yanaşma Azərbaycanın çoxvektorlu xarici siyasətinin bariz nümunəsidir.

Prezidentin müsahibəsi yalnız ərəb dünyasında deyil, həmçinin Gürcüstan, Türkiyə və digər ölkələrin media orqanlarında geniş işıqlandırıldı. Bu, Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunun artdığını və regionda aparıcı rol oynadığını göstərir. Müsahibədə səsləndirilən fikirlər bir çox ölkələrin siyasi dairələri tərəfindən diqqətlə izlənildi və müsbət qarşılandı.

Prezident İlham Əliyevin “Əl-Ərəbiyyə” telekanalına verdiyi müsahibə, Azərbaycanın sülhə, əməkdaşlığa və regional sabitliyə verdiyi önəmi bir daha nümayiş etdirdi. Bu çıxış, həm ölkənin beynəlxalq mövqeyinin gücləndirilməsi, həm də regionda yeni siyasi reallıqların formalaşması baxımından mühüm bir diplomatik manifest kimi qiymətləndirilə bilər.

Tutu Kamalqızı

YAP Zəngilan rayon təşkilatının sədr müavini