Dayanıqlı inkişafı təmin edən dövlətçilik ənənələri

Müstəqil Azərbaycan tarixində həyata keçirilmiş ən böyük amnistiya aktı humanizm, sosial ədalət və hüquqi dövlət quruculuğu prinsiplərinin real təzahürü kimi qiymətləndirilir və bu addım dövlətin cəmiyyətə, xüsusilə də cəza çəkməkdə olan şəxslərin islahına və yenidən sosial həyata inteqrasiyasına verdiyi önəmin bariz nümunəsidir. Amnistiya institutu Azərbaycan hüquq sistemində istisna xarakter daşıyan, lakin dərin ictimai-siyasi və mənəvi məzmun kəsb edən mexanizmdir və müstəqillik dövründə qəbul edilən amnistiya aktları arasında miqyası, əhatə dairəsi və nəticələri baxımından ən genişi xüsusi yer tutur. Sözügedən amnistiya aktı dövlətin hüquq siyasətində humanist yanaşmanın prioritet olduğunu bir daha nümayiş etdirmiş, minlərlə insanın taleyinə birbaşa təsir göstərmiş və cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri tərəfindən rəğbətlə qarşılanmışdır. Bu amnistiya aktı Azərbaycan Respublikasının müstəqil inkişaf yolunda əldə etdiyi siyasi sabitliyin, hüquqi institutların möhkəmlənməsinin və cəmiyyətlə dövlət arasında etimad münasibətlərinin güclənməsinin nəticəsi kimi meydana çıxmışdır. Qəbul edilən qərar təkcə hüquqi sənəd deyil, eyni zamanda sosial barış və ictimai həmrəyliyin təmin olunmasına yönəlmiş strateji addım idi. Amnistiya aktının əsas məqsədi cəza siyasətinin sərtləşdirilməsi deyil, əksinə, islah və yenidən tərbiyə prinsipinin önə çəkilməsi, xüsusilə az ağır və böyük ictimai təhlükə törətməyən cinayətlərə görə məhkum edilmiş şəxslərin cəmiyyətə qaytarılması olmuşdur. Bu yanaşma müasir hüquq doktrinasına uyğun olaraq cəzanın yalnız cəzalandırma deyil, həm də sosial adaptasiya funksiyasını yerinə yetirməli olduğu fikrini təsdiqləyir. Amnistiyanın tətbiqi zamanı sosial həssas qruplara xüsusi diqqət yetirilmiş, qadınlar, yetkinlik yaşına çatmayanlar, ahıllar, əlilliyi olan şəxslər, müharibə iştirakçıları və ilk dəfə cinayət törətmiş şəxslər prioritet kateqoriyalar kimi müəyyən edilmişdir. Bu isə dövlətin sosial ədalət və bərabərlik prinsipinə sadiqliyini açıq şəkildə ortaya qoymuşdur. Amnistiya aktı nəticəsində minlərlə məhkum cəzaçəkmə müəssisələrindən azad edilmiş, on minlərlə şəxs isə cəzadan qismən azad olunmuş, cəza müddəti azaldılmış və ya digər hüquqi güzəştlərdən yararlanmışdır ki, bu da onu müstəqil Azərbaycan tarixində sayca və əhatə dairəsinə görə ən geniş amnistiya aktına çevirmişdir. Bu prosesin hüquqi əsasları Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və milli qanunvericiliyə söykənmiş, amnistiya qərarı parlament tərəfindən qəbul edilmiş və dövlət başçısı tərəfindən dəstəklənmişdir. Xüsusilə vurğulanmalıdır ki, amnistiya aktının icrası şəffaflıq və qanunauyğunluq prinsipləri əsasında aparılmış, hər bir iş fərdi qaydada araşdırılmış və yalnız qanunda nəzərdə tutulan meyarlara cavab verən şəxslərə şamil edilmişdir. Bu isə cəmiyyətdə amnistiyanın ədalətli və əsaslandırılmış qərar olduğu qənaətini gücləndirmişdir. Amnistiyanın həyata keçirilməsi penitensiar sistemin yükünün azaldılmasına, cəzaçəkmə müəssisələrində şəraitin yaxşılaşdırılmasına və dövlət resurslarından daha səmərəli istifadəyə də imkan yaratmışdır. Eyni zamanda azadlığa buraxılan şəxslərin ailələrinə qovuşması, onların yenidən əmək bazarına və sosial həyata qoşulması cəmiyyətin sosial-iqtisadi dinamizminə müsbət təsir göstərmişdir. Bu amnistiya aktı Azərbaycan dövlətinin gücünü sərt cəza siyasətində deyil, mərhəmət və ədalətli idarəçilikdə gördüyünü nümayiş etdirmişdir. Amnistiyanın qəbul edildiyi dövr ölkənin ictimai-siyasi həyatında mühüm mərhələ ilə üst-üstə düşmüş, dövlətçilik tarixində əlamətdar hadisə kimi yadda qalmışdır. Bu qərar həm də Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə insan hüquqlarına hörmət edən, humanist dəyərləri rəhbər tutan ölkə imicinin möhkəmlənməsinə töhfə vermişdir. Amnistiya aktı göstərdi ki, hüquqi dövlət yalnız qanunların sərt icrası ilə deyil, eyni zamanda sosial məsuliyyət və insan amilinə həssas yanaşma ilə formalaşır. Müstəqil Azərbaycan tarixində ən böyük amnistiya məhz bu baxımdan təkcə statistik göstəricilərlə deyil, daşıdığı ideoloji və mənəvi məzmunla da xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu amnistiya aktı dövlətlə vətəndaş arasında yeni bir etimad mərhələsinin əsasını qoymuş, hüquqi islahatların humanist mahiyyətini gücləndirmiş və cəmiyyətə aydın mesaj vermişdir ki, Azərbaycan dövləti öz vətəndaşına yalnız cəza subyekti kimi deyil, islah və inkişaf potensialına malik şəxs kimi yanaşır. Bu yanaşma isə müasir Azərbaycan dövlətçiliyinin əsas fəlsəfəsini təşkil edir və gələcək hüquq siyasətinin də istiqamətlərini müəyyənləşdirir.
Bu yanaşma müasir Azərbaycan dövlətçiliyinin əsas fəlsəfəsini təşkil edir və gələcək hüquq siyasətinin humanizm, sosial məsuliyyət və vətəndaşın cəmiyyətə reinteqrasiyası prinsipləri üzərində qurulacağını aydın şəkildə nümayiş etdirir.

Şəbnəm Uğurlu
YAP Laçın Rayon Təşkilatı 54 saylı ƏPT sədri
Azərbaycan Respublikası Qabaqcıl Təhsil İşçisi
Laçın şəhər 2 nömrəli tam orta məktəbin direktor müavini
ADPU-nin Təhsilin Təşkili və Planlaşdırılması üzrə doktorantı