ABŞ-ın tarifləri Hindistanla münasibətlərinə zərbə vurur

Prezident Donald Trampın Ukraynadakı münaqişəyə son qoymaq istəyi Hindistana böyük zərbə oldu. Ən böyük ticarət tərəfdaşı olan ABŞ, Dehli Rusiyadan neft almağı dayandırmasa, Hindistan idxalına hədsiz rüsumlar tətbiq etməklə hədələyib. Bu, açıq-aşkar Moskvanı Ukrayna məsələsində güzəştə getməyə təşviq etmək və Ağ Evin başlatdığı tarif müharibəsinin öz bəhrəsini verdiyini göstərmək cəhdidir. Lakin Hindistan ABŞ-ın tələblərinin ədalətsiz olduğunu iddia edərək Trampın xəbərdarlığını rədd edərək, Rusiya və Çini yarı yolda qarşılamaq üçün addımlar atıb. Hindistanın baş naziri Narendra Modinin avqustun 31-də Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) sammitinin açılacağı Pekinə səfər etmək qərarına gəlməsi təəccüblü deyil.

“The New York Times” yazır ki, Tramp Ukraynada axan qanı dayandıra biləcəyini açıqlayanda öz reputasiyasını alt-üst edib. Əvvəlcə 24 saat ərzində buna nail olacağını söylədi, sonra daha uzun bir zaman çərçivəsi adlandırdı. Və bəlkə də onun ən riskli addımı Hindistanı Rusiya neftinin alınmasına görə 50 faizlik tariflərlə cəzalandırması olub. Bununla belə, Hindistan Birləşmiş Ştatlar üçün getdikcə daha vacib strateji tərəfdaşa çevrilir. Dünyanın ən çox əhalisi olan ölkəsinin Amerika ilə dostluq əlaqələri var. Amma bu dostluq hisslərə deyil, ortaq maraqlara və dəyərlərə əsaslanır.

Bununla belə, Tramp Hindistanla münasibətləri xəndəyə atmağa hazır görünürdü. O, bu tarifin onsuz da yüksək olmasına baxmayaraq, ABŞ-a idxal edilən Hindistan mallarının tarifini iki dəfə artırıb. Bu addımı izah edən ABŞ prezidenti bildirib ki, Hindistan Rusiya neftini almaqla Moskvaya Ukraynada mübarizə aparmağa kömək edir. Hindistan cavab verdi ki, neftə ehtiyacı onun sürətlə böyüyən milli iqtisadiyyatının tələbi ilə bağlıdır. Digər ölkələrin də Rusiyadan nefti endirimlə aldığına diqqət çəkib. Çinin ən böyük alıcı olduğu bilinir. Türkiyə də enerji ehtiyacını Rusiyanın köməyi ilə qarşılayır. Amma bu ölkələr Hindistan qədər sərt cəzalandırılmayıb.

Amerikalı analitiklər Trampın ABŞ-Hindistan münasibətlərinə xələl gətirə biləcəyini deyirlər. Keçmiş ABŞ diplomatı və hazırda ABŞ-Hindistan Biznes Şurasının prezidenti Atul Keşap deyir ki, Hindistan və ABŞ bir-birindən ayrılmaqdansa bir yerdə olmaq daha yaxşıdır. Əks halda, öz vətəndaşlarının səsi ilə seçilən liderlərin 25 il qurmaq üçün sərf etdikləri münasibətlər relsdən çıxa bilər.

Hindistanla münasibətləri soyusa, Amerikanın nə itirəcəyini rəqəmlərlə göstərmək çətindir. Lakin Hindistan Çinə qarşı çəki kimi xidmət edən ABŞ üçün mühüm strateji tərəfdaşdır. Bundan əlavə, bir çox Amerika şirkətləri, o cümlədən Apple, istehsalının bir hissəsini Çindən Hindistana köçürməyə başlayıb.

Hindistan ABŞ ilə birlikdə Yaponiya və Avstraliya ilə birlikdə QUAD diplomatik assosiasiyasının bir hissəsidir. Hind-Sakit okean regionunda Çin təsirinin artmasının qarşısını almaq üçün yaradılmışdır. Hindistan bu ilin sonunda QUAD sammitinə ev sahibliyi etməli idi və Trampın da iştirak edəcəyi gözlənilirdi. Amma onun iştirakını təsdiq edib-etməyəcəyi indi bəlli deyil.

Amerika ilə münasibətlərin pisləşməsi Hindistan üçün ABŞ-dan daha yüksək ola bilər. Trampın qərarı Modinin əllərini bağlayır. Hindistanın neft idxalının 45%-i Rusiyanın payına düşür. Trampın şərtlərini qəbul edərsə, Hindistan istehlakçıları və istehsalçıları üçün yanacağın qiymətləri artacaq. Bu, Modinin etibarına xələl gətirəcək. Hindistan Trampın təhdidinə məhəl qoymasa və Rusiyadan neft almağa davam edərsə, yüksək qiymət ödəyəcək. Daha yüksək tariflər Hindistanın ən böyük ticarət tərəfdaşı və Hindistan iqtisadiyyatının 20%-i olan ABŞ-a Hindistanın 86 milyard dollarlıq ixracını yarıya endirəcək. Ancaq puldan başqa, Modi üçün vacib olan odur ki, Trump Hindistanın böyük bir dünya gücü olmaq ambisiyalarını təriflədi. Modi isə Trampı əsl dost adlandırıb.

Ancaq hindlilər dostluq zəmanətinin boş sözlər ola biləcəyini öyrəndilər. ABŞ AB, Yaponiya, Cənubi Koreya ilə müqavilələr bağlayıb, lakin Hindistanla aylarla davam edən danışıqlar heç bir nəticə verməyib. Digər tərəfdən, Trampın cəzasını icra edib-etməyəcəyi hələlik bəlli deyil. Onun sərəncamında deyilir ki, bir ay ərzində qüvvəyə minə bilər. Amma şərait dəyişərsə, sərəncam ləğv edilə bilər. Başqa sözlə, Hindistana düzgün davranmaq tövsiyə olunur.

Bəs Dehli necə hərəkət etmək qərarına gəldi? Hələlik yalnız onun görünüşünü davam etdirdiyi aydındır. Modinin ŞƏT sammiti üçün Pekinə uçmağa razılığı güclü addımdır. Hindistanın NDTV telekanalının verdiyi məlumata görə, Hindistanın baş naziri 2019-cu ildən bəri ilk dəfə Çinə səfər edəcək.Dehli 2020-ci ildə Hindistan və Çin əsgərlərinin Himalay dağlarında sərhədi əvəz edən faktiki nəzarət xətti yaxınlığında toqquşması nəticəsində pisləşən Çinlə münasibətləri yaxşılaşdırmaq istəyir. Eyni zamanda, Dehli Moskva ilə əməkdaşlığı genişləndirmək niyyətindədir. RİA Novosti agentliyinin verdiyi məlumata görə, Dehlidə Rusiya-Hindistan hökumətlərarası komissiyasının iclası keçirilib. Rusiya Federasiyası ilə alüminium istehsalı, gübrə istehsalı və dəmir yolu nəqliyyatı sahəsində əməkdaşlığın həcminin artırılmasına dair razılıq əldə olunub.

V.VƏLİYEV