Trampın “Böyük Amerika” planı “tupik”ə dirənib: çıxış yolu yoxdur? - ANALİZ

Donald Trampın ən fundamental siyasi islahatlarından biri olan idxal tarifləri sistemi uğrunda mübarizə ABŞ-da həlledici mərhələyə qədəm qoyur. Ağ Ev administrasiyası onların qanuniliyi ilə bağlı yekun qərarın verilməsi üçün Ali Məhkəməyə müraciət edib. ABŞ-da Trampın tariflərinə kim mane olur və niyə bu mübarizə qlobal iqtisadiyyat üçün əsas əhəmiyyət kəsb edir?

“Əgər yanlış qərar qəbul etsələr, bu, ölkəmiz üçün fəlakət olacaq”. Bu sözlərlə ABŞ prezidenti Donald Tramp digər ölkələrə qarşı idxal tariflərinin tətbiqinin qanuniliyini təsdiqləmək üçün Ali Məhkəməyə müraciət etmək niyyətinə münasibət bildirib. "Tarifləri ləğv etsək, üçüncü dünya ölkəsinə çevrilə bilərik",- Ağ Evin rəhbəri əmin edir.

Silah kimi tariflər

Donald Tramp administrasiyası həqiqətən də ticarət və sənaye siyasətinin ən sadə aləti kimi tariflərin genişmiqyaslı istifadəsinə stavka etdi. Məntiq sadədir: idxalı bahalaşdırın, müəssisələri istehsalı ABŞ-a köçürməyə məcbur edin və yerli istehsalçıları dəstəkləyin. Və təbii ki, Tramp ABŞ-ın əsas tərəfdaşları ilə ticarət kəsirini azaltmağa çalışır.

İndiyə qədər nəticələr qarışıq olub, bəzi hallarda isə gözlənilənlərin tam əksi olub. Əsas problem ondan ibarətdir ki, yeni tariflərin tətbiqi çox vaxt onların qüvvəyə minməsindən bir gün əvvəl idxalda artıma səbəb olur. Müəssisələr köhnə tariflərlə müqavilə bağlamaq və məhsulları təmizləmək üçün vaxt tapmağa çalışırlar. Məsələn, idxal olunan avtomobil və komponentlərə 25 faizlik rüsumun tətbiqi Avropa, Meksika və Cənubi Koreyadan avtomobillərin idxalını sürətləndirdi.

Eynilə, Çindən ABŞ-a konteyner daşımalarının həcmi kəskin artıb. Bu, Amerika şirkətlərinin yeni tariflərin tətbiqindən əvvəl elektronika və məişət texnikasına olan ehtiyaclarını ödəmək cəhdi ilə izah olunur. Ticarət balansına təzyiqi azaltmaq əvəzinə- Tramp bunu etməyə çalışır- tariflər vaxtaşırı idxalda artımlara səbəb olur və yalnız alışları müvəqqəti olaraq azaldır.

Ola bilsin ki, tariflər uzunmüddətli perspektivdə Amerikanın yenidən sənayeləşməsinə töhfə verə bilər, lakin Trampa bunun üçün vaxt verilmir. Avqustun 30-da ABŞ-ın Apellyasiya Məhkəməsi prezident Donald Trampın tətbiq etdiyi tariflərin əksəriyyətinin qeyri-qanuni olduğuna qərar verib. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Tramp bu qərardan şikayət edir. Amma Tramp administrasiyası Ali Məhkəmədə uduzsa, Ağ Ev rəhbərini xarici siyasətinin əsas alətlərindən birindən məhrum edəcək.

“Manual rejim”də investisiyalar

Tarif müharibələrinin qeyri-müəyyən nəticəsi fonunda Tramp real sektora investisiya axınını “manual rejimdə” təşkil etməyə çalışır. ABŞ-da sərmayələrə dair razılaşmalar onun xarici liderlərlə apardığı danışıqların mühüm hissəsidir.

Ağ Ev artıq bəyan edib ki, bu danışıqlar nəticəsində Tramp ABŞ-a böyük kapital axınına nail olub. Səudiyyə Ərəbistanından 1 trilyon dollara qədər, BƏƏ-dən 200 milyard dollara qədər vəsait gözlənilir. Aİ-dən 600 milyard dollar məbləğində sərmayə yatırılacağı, həmçinin Amerikanın enerji resurslarının Avropa tərəfindən irimiqyaslı alınması vəd edilib. Müqayisəli pulların Amerika korporasiyaları tərəfindən vətənə qaytarılacağı iddia edilirdi.

Ümumilikdə Tramp administrasiyası real sektora 10 trilyon dollar cəlb edildiyini açıqlayıb. Amma bu rəqəmlərin əksəriyyəti anlaşma memorandumlarından götürülüb və onların icrası hələ də çox sual altındadır.

Məsələn, hələ sentyabrın 3-də Avropa Parlamenti bəyan etdi ki, Avropanın ABŞ-dan 250 milyard dollara enerji resursları almaq vədləri “qeyri-realdır”, ən azı ona görə ki, Amerika şirkətləri sadəcə olaraq bu qədər neft və LNG təmin edə bilmirlər. Beləliklə, hər halda, hələlik yalnız vədlərimiz (anlaşma memorandumları) var. Onların həyata keçirilməsi bir çox amillərdən, hətta sırf texniki amillərdən asılıdır.

Məsələn, Tayvan TSMC-nin Arizonada zavodun işə salınması ilə bağlı problemləri. Siyasi dəstəyə baxmayaraq, şirkət ixtisaslı kadrlarla operativ şəkildə təchiz etmək və istehsal proseslərini qura bilmir. Yeni istehsal müəssisəsinin yaradılması üçün illər lazımdır. Bu müddət ərzində bazar idxaldan asılı qalmaqda davam edir, maliyyə sektoruna investisiyalar isə daha çox gəlir gətirir.

Və nəhayət, irimiqyaslı layihələr yüz milyardlarla dollar tələb edir. Eyni zamanda, ABŞ-da inflyasiya ilə mübarizə siyasətinə görə kreditlərin dəyəri yüksəkdir. Məsələn, günəş panelləri və akkumulyatorların istehsalının lokallaşdırılması təşəbbüslərinə təkcə Asiya tədarükçülərindən asılılıq deyil, həm də uzunmüddətli maliyyələşmənin olmaması mane olur.

Emissiyalara nəzarət uğrunda mübarizə

Belə bir şəraitdə Tramp “kralın son çarəsindən”– Federal Ehtiyat Sisteminin emissiya resurslarından istifadə etməyə həvəslənir. ABŞ beynəlxalq mövqelərini gücləndirmək üçün dəfələrlə nəzarətsiz dollar emissiyasından istifadə edib.

Bununla belə, Tramp FES-in onun siyasətini dəstəkləmək istəməməsi ilə qarşılaşıb. Eyni zamanda, FES özəl strukturdur, prezidentin onun işinə birbaşa müdaxilə etmək hüququ yoxdur, yalnız Direktorlar Şurasının müəyyən sayda üzvlərinin təyin edilməsində iştirak edir. Və FES-in rəhbəri Cerom Pauel uçot dərəcəsini (və buna görə də kreditlərin dəyərini) azaltmaqdan imtina edir. Tramp üçün bu o deməkdir ki, milli borcun faizləri ABŞ büdcəsi üçün ağır yük olmaqda davam edəcək və real sektorda artım ləngiməkdə davam edəcək.

Trampın rəqibləri ilə mübarizəsi hələ də çətindir. Hər iki tərəf eskalasiya üçün addımlar atır, lakin hələ də öz xeyrinə həlledici dönüş nöqtəsinə nail olmayıb. Və sual təkcə Amerikanın yenidən sənayeləşməsinin gələcəyi ilə bağlı deyil, nəinki FES dərəcəsi ilə bağlı.

Bu yaxınlarda Federal Ehtiyatdan Avropa Mərkəzi Bankına və İngiltərə Bankına bir neçə yüz milyard dollar (ehtimal ki, təxminən bir trilyon dollar) məbləğində kredit sızması baş verdi ki, bu da onlara avro və funt sterlinq buraxmağa imkan verdi. Eyni zamanda, bu kreditlərin əksəriyyəti üzrə faiz dərəcəsinin illik cəmi 0,6% olduğu iddia edilib. Başqa sözlə, Pauel Avropanı ucuz pulla təmin edir, amma Amerika iqtisadiyyatına ucuz pul verməkdən imtina edir.

Bütün bunlar Tramp və onun rəqibləri arasında qlobal mübarizənin çoxsaylı epizodlarıdır. Tramp dünya ticarətini və beynəlxalq əmək bölgüsünü Amerika sənayesinin xeyrinə dəyişmək istəyir. Onun əleyhdarları, hətta bu, Amerika sənayesinin zəifləməsi ilə müşayiət olunsa belə, qlobal iqtisadiyyat daxilində maliyyə əməliyyatlarından gəlir əldə etmək imkanını qorumaq istəyirlər. Bu mənada Trampın apardığı islahatlara görə pul alıb-almayacağını ABŞ Ali Məhkəməsinin qərarı müəyyən edəcək. Hətta demək olar ki, bütün Amerika resurslarının və bütövlükdə qlobal iqtisadiyyatın yolları yalnız bir neçə nəfərin- ABŞ Ali Məhkəməsi üzvlərinin qərarından asılı olacaq.

Dərin dövlətin Trampa qarşı mübarizəsi- bu, Respublikaçılar və Demokratlar, Trampçılar və Avroatlantikaçılar, sənayeçilər və maliyyəçilər arasında Amerikanın resurslarına nəzarət uğrunda mübarizədir. Kim qalib gəlsə, bu resurslardan ABŞ-da və dünyada öz tərəfdarlarını dəstəkləmək üçün istifadə edə biləcək.

Elçin Bayramlı