Rusiya XİN sabiq müavini: Azərbaycan gözləməkdən yorulub - MÜSAHİBƏ

Rusiya xarici işlər nazirinin keçmiş müavini (1990-1991), politoloq Andrey Fedorov “Moskva-Bakı”ya müsahibəsində Ermənistan-Azərbaycan nizamlanmasında davam edən danışıqlar “marafonları”nın nədən xəbər verdiyini şərh edib. Müsahibəni oxucularımıza təqdim edirik.

- Andrey Vladimiroviç, mayın əvvəlindən biz Ermənistan-Azərbaycan nizamlanması üzrə danışıqlar “marafonunu” müşahidə edirik. May ayından bəri Vaşinqton, Moskva, Brüssel və Kişinyovda ən azı 6 sammit və yüksək səviyyəli görüşlər keçirilib. Qərb artıq iyunun 12-də Vaşinqtonda xarici işlər nazirləri arasında danışıqların keçiriləcəyini bəyan edib. 21 iyul - Azərbaycan və Ermənistan liderləri Şarl Mişelin vasitəçiliyi ilə Brüsseldə görüşəcək. Oktyabrda Əliyev-Paşinyan-Mişel-Makron-Şolz formatında görüş nəzərdə tutulub. Getdikcə daha çox qərb platformalarını görürük...

- Mənim fikrimcə, problem ondadır ki, biz Rusiya-Azərbaycan-Ermənistan üçlüyü çərçivəsində danışıqlar prosesini və vasitəçi kimi rəhbərliyimizi saxlaya bilmədik. Bunun obyektiv və subyektiv səbəbləri var. Əsas problem Rusiyanın Ukraynadakı prosesə daha çox fokuslanmasıdır. Bundan əlavə, bu, Ermənistanın nizamlamada irəli getmək istəməməsi və Qərbin regionda fəallaşmasıdır. Bəli, bundan başqa, obyektiv olaraq, nizamlanmada “üçlük” iradəsinin olmaması.

Rusiya İkinci Qarabağ Müharibəsi zamanı 2020-ci il noyabrın 10-da üçtərəfli bəyanatın imzalanmasına nail olmaqla, nizamlanmada əsas vasitəçi statusunu önə çəkib. Məhz bu nizamlanma sxemi qurulub. Ancaq hər şeyə diqqət yetirmək lazım idi. Məsələ ondan ibarətdir ki, başlanılan prosesi daha da inkişaf etdirmək lazımdır.

Azərbaycanla Ermənistan arasında münasibətlərin tənzimlənməsi çətin, mürəkkəb prosesdir. Əgər tərəflər hansısa sənəd imzalayıblarsa, bu o demək deyil ki, sabah Azərbaycanla Ermənistan arasında hər şey birdən-birə yaxşılaşacaq, sevgi, dostluq, münasibət... Belə olmur.

Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin üçtərəfli bəyanatına uyğun olaraq, Rusiya nizamlanma üçün prioritet addım kimi nəqliyyat və iqtisadi əlaqələrin blokunun açılmasını müəyyən edib. Burada Rusiya baş nazirinin müavini Overçuk liderlərin mayın 25-də Moskvada keçirilən üçtərəfli görüşünün yekunlarına əsasən bildirib ki, layihənin Azərbaycanın qərb regionları- Meğri-Naxçıvan regionlarında həyata keçirilməsinə dair razılaşmanın olduğu görünür. Ancaq oxşar bəyanatlar bir il əvvəl yayımlanmışdı...

Əsas üçtərəfli bəyanat imzalananda belə başa düşülürdü ki, çox tezliklə Azərbaycan və Ermənistan arasında - Rusiyaya, İrana qatarlar hərəkət edəcək... Qatarlar hərəkət edir, yüklər gedir, rabitə bloku açılır… Belə oldumu? Yox. Razılaşmalar gözləntilər probleminə çevrilib. Biz gözləyirdik ki, tərəflər daha da istəkli şəkildə danışıqlar aparsınlar. 2,5 il keçdi, hələ də razılığa gələ bilməmişik. Onlar razılaşmayanda isə proses donub qalır.

Siyasi həll konkret nəticələrlə dəstəklənmir. Bu çox böyük problemdir. Prosesin davam etməsi üçün iradə lazımdır. O da yoxdur. Yəqin ki, hər üç tərəfdən.

- 10 noyabr 2020-ci il tarixli müqavilələrlə yaradılmış sxem işləmir, yoxsa işləməsinə imkan verilmir?

- Mən belə deyərdim: bu üçtərəfli müqavilələr bir bulyondur. Və o, heç vaxt tamhüquqlu bir şorbaya qədər böyümədi. Hələ bir bulyon olaraq qalır- ət, məzmun, dolğunluq yoxdur. Müqavilələrin icra mexanizmi aydın şəkildə göstərilməyib. Sazişlərin icrasına lap əvvəldən mütəmadi olaraq üçtərəfli monitorinq təyin etmək lazım idi. Məsələn, biz yolun açılmasına razılaşdıq- bunu ayrı bir sənədlə düzəldirik. Sözlə razılaşmırıq, tələffüz edirik, amma sənədləşdiririk, qanuni olaraq düzəldirik. Bu sənəddə biz bu layihənin həyata keçirilməsi üçün vaxt çərçivəsini müəyyənləşdirmişik.

Əgər nəticə istəyiriksə, nəhayət, 2,5 ildən sonra ümumi bəyannamədən onun bəndlərinin həyata keçirilməsinə keçməliyik. Onları paketlərə ayırın: biz bunu edə bilərik- biz bunu edirik. Biz bunu bacarmırıq- etmirik. Artıq başa düşdük ki, eyni anda hər şeyi edə bilmərik.

Bundan əlavə, Ermənistan indi yol ayrıcındadır və hansı istiqamətə gedəcəyini düşünür. Sabit və aydın mövqeyə malik Azərbaycandan fərqli olaraq, İrəvanın asılı olduğu amillər az deyil. Ermənistanın qərar verməsi Azərbaycandan qat-qat çətindir və bu, həm də Ermənistan-Azərbaycan prosesinə, Cənubi Qafqazdakı vəziyyətə, Rusiya-Ermənistan münasibətlərinə təsir edir.

Buna görə də yeni beynəlxalq miqyas genişlənir. Ermənistan-Azərbaycan prosesinə qarışan oyunçuların sayı artır, getdikcə daha çox platformalar formalaşır, əsasən Qərb platformaları. Qərbin hərəkətlərinin bu intensivliyi isə Ermənistan-Azərbaycan nizamlanmasına dair Moskvanın vasitəçiliyi ilə əldə edilmiş bütün əvvəlki razılaşmaların “ləğv edilməsinə” gətirib çıxarır. Qərbin Rusiya inkişaflarından istifadə etdiyini heç kim inkar etməsə də, Rusiyanın vasitəçiliyi ilə bu nailiyyətlər qismən işə başlayıb.

Başa düşmək lazımdır ki, danışıqlar prosesinin ləngiməsi, onun beynəlmiləlləşdirilməsi təbii ki, Ermənistana sərf edir. Çünki yalnız belə bir danışıqlar prosesi çərçivəsində İrəvan bundan sonra nə edəcəyini, KTMT ilə nə edəcəyini anlaya bilər.

- Qərblə Rusiyanın taktikası fərqlidir: Qərb açıq şəkildə göstərir ki, intensiv görüşlər təşkil edir. Kreml bu yaxınlarda bəyan etdi ki, vacib olan sürət deyil, nəticədir... Lakin bununla yanaşı, danışıqlarda iştirak edən tərəflər artıq may ayında Vaşinqtonda keçiriləcək danışıqlarda böyük mövqelərin razılaşdırılması üçün danışıqlar aparıldığını dilə gətirməyə başlayıblar. Hətta Moskva bu yaxınlarda etiraf etdi ki, ötən ilin oktyabrında keçirilmiş Praqa danışıqlarında irəliləyiş var.

- Nəticə, təbii ki, hər zaman önəmlidir... Bunun Rusiyaya sərfəli olub-olmayacağından söhbət gedir ki. Müəyyən mərhələdə Qərb sadəcə olaraq bizdən yan keçə bilər. Əvvəlki müqavilələrin sadəcə “ləğv edildiyinə” əmin olmaq üçün. Və Rusiya olmadan da danışıqlar aparacaqlar. Bu, əlbəttə ki, ən pis variantdır. Ancaq bunu istisna etmək olmaz. Və bu baş verərsə, Moskvanın razılaşmaları geri çevirməsi mümkün olmayacaq. Burada artıq “prosesi kim idarə etdi, o qazandı” prinsipi işləyəcək. Və Ermənistanla münasibətlərə diqqət verilməlidir. Respublikanın KTMT-dən çıxması ilə bağlı bəyanatlar çox ciddidir. Və bu baş verərsə, başqa geosiyasi reallıqlara gətirib çıxaracaq.

Ermənistanın Aİİ-də qalması və KTMT üzvlüyündən çıxması və ya dondurulması sxemi Nikol Paşinyanı qane edəcək. Birinci mərhələdə, onun sadəcə olaraq üzvlüyünü dondurması daha sərfəli olardı. Ermənistan iqtisadiyyatı üçün Avrasiya İqtisadi Birliyinə üzvlük çox vacib məqamdır. Bu puldur: Ermənistan vətəndaşları heç bir problem olmadan Aİİ ölkələrinə işləməyə gedə biləndə və s. Və əgər Ermənistan KTMT-dən çıxsa, biz cavab olaraq heç nə etməyəcəyik. Çox güman ki, biz sadəcə olaraq narahatlığımızı bildirəcəyik. Moskva Ermənistanı ən azı müəyyən qədər öz təsir zonasında saxlamalıdır. Biz indi Ermənistana Qərbdən artıq sərmayə qoya bilmərik. Qərbin isə bu məsələdə əli sərbəstdir.

Qərb üçün Cənubi Qafqaz ölkələrini öz təhlükəsizlik sisteminə inteqrasiya etmək vacibdir. Qərb Rusiyanın olmayacağı Transqafqazda öz təhlükəsizlik sistemini yaratmaq istəyir. Bəli, bu, bizim regionda təsirimizi çətinləşdirə və onu azalda bilər.

- Azərbaycan bir müddət əvvəl işarə etdi ki, bu gün bir neçə vasitəçi var, lakin onların hansının səyləri beynəlxalq hüquq prinsipləri əsasında Bakı ilə İrəvan arasında sülhün əldə olunması baxımından ən təsirli olsa ona afərin düşür... Məntiq belədir. ...

- Bəli, Azərbaycan gözləməkdən yorulub. Amma hələlik nizamlanmada vəziyyət kritik deyil. O, pisdir, amma tənqidi deyil. Buna görə də, prinsipcə, vaxt var.

- Qarabağ məsələsi necə olacaq?

- Qarabağ Azərbaycanın bir parçasıdır. Bu, o deməkdir ki, vasitəçi Ermənistan üçün elə şərait yaratmalıdır ki, o, nəinki bununla razılaşsın, hətta bu razılaşmanı real müstəviyə çevirsin.

- İndi müntəzəm olaraq rəsmi Yerevan bəyan edir ki, biz Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyırıq, Ermənistan xarici işlər nazirinin simasında bizim Qarabağ erməniləri ilə danışıqlarla heç bir əlaqəmiz yoxdur, danışıqları Bakı və yerli ermənilər aparmalıdır,- bu, İrəvanın vəziyyəti tanınmağa hazır olduğuna işarədir?

- Müəyyən dərəcədə, bəli. Amma tez nəticə Ermənistan üçün indi sərfəli deyil. İrəvan Qərbin davam edən işlərinin Ermənistanın mövqeyini necə yaxşılaşdıra biləcəyini anlamağa çalışır. İrəvan bundan nəsə qazanacağına inanır.

Tərcümə - Elçin Bayramlı