Macarıstan Aİ-ni məhkəməyə verir

Macarıstanın xarici işlər naziri Peter Szijjarto bildirib ki, Macarıstan bu ay Avropa İttifaqının Ədalət Məhkəməsinə iddia qaldıracaq. Ölkə Aİ Şurasının dekabrın 18-19-da qəbul edəcəyi Rusiya neft və qazının idxalına tam qadağa qoyulması ilə bağlı qərara etiraz edəcək. Ola bilər ki, bu işin nəticəsi məhkəmədə həll olunmayacaq. 2026-cı ilin aprelində Macarıstanda parlament seçkiləri keçiriləcək və bu, baş nazir Viktor Orbanın hakimiyyətini itirməsi ilə nəticələnə bilər. Hazırkı Macarıstan müxalifəti Aİ rəhbərliyi ilə qarşıdurmaya meylli deyil.

Orban və hökuməti faktiki olaraq Avropa Komissiyası tərəfindən 24 fevral 2022-ci il tarixindən sonra hazırlanmış və Rusiyanın qalıq yanacaqlarından mərhələli şəkildə imtinaya çağıran RePowerEU planına məhkəmədə etiraz etməyi planlaşdırır. Plan 2030-cu ilə qədər Rusiyadan bu cür idxalı, 2028-ci il yanvarın 1-dək isə neft və qazı tamamilə aradan qaldırmaq idi (bax: NG, 20 oktyabr 2025-ci il). Rusiya qazının mərhələli şəkildə dayandırılması daha erkən başlayacaq. Plana əsasən, bu ilin iyunun 17-dən sonra bağlanmış qaz müqavilələri üzrə tədarükün 2026-cı il yanvarın 1-dən tez dayandırılması planlaşdırılır. Bu, təbii ki, plan Aİ Şurası tərəfindən, yəni Aİ-nin bütün dövlət başçıları tərəfindən təsdiqlənəcəyi təqdirdə baş verəcək. Lakin bu məsələ ilə bağlı qərar yekdillik tələb etmədiyi üçün Macarıstanın veto hüququ olmayacaq. Ona görə də planın qəbulu qaçılmaz görünür. Təsadüfi deyil ki, dekabrın 3-də Danimarka Aİ-də sədrliyi ilə Avropa Parlamenti arasında RePowerEU-nun qaz komponentinin həyata keçirilməsinə dair ilkin saziş imzalanıb.

Lakin görünən odur ki, Macarıstanın da iddiası qaçılmazdır. Sosial media yazısında Szijjártó RePowerEU qəbul prosesini saxta adlandırıb. O qeyd edib ki, Rusiya neft və qazından imtina faktiki olaraq sanksiyadır və buna görə də Aİ qanunvericiliyinə görə, bütün Aİ ölkələrinin yekdil razılığı tələb olunur. Bu, çox güman ki, Macarıstanın qarşıdakı məhkəmə prosesində ilk arqumenti olacaq.

Szijjártó qeyd etdi ki, ikinci arqument, RePowerEU-nun enerji siyasətinin milli hökumətlərin səlahiyyətlərinə aid olmasını şərtləndirən əsas Aİ hüquqi sənədləri ilə ziddiyyət təşkil edəcək.

AB Ədalət Məhkəməsindəki iddianın sırf Macarıstana aid olacağı, yoxsa Slovakiyanın da qoşulacağı mübahisəlidir. Slovakiyanın baş naziri Robert Fiko da Rusiyanın enerji idxalının saxlanmasını dəstəkləyir, lakin hələlik bu məsələ ilə bağlı Aİ-ni məhkəməyə vermək niyyətini ifadə etməyib.

Bu arada, böyük ehtimalla Macarıstanda apreldə keçiriləcək parlament seçkilərində baş naziri dəstəkləyən Orbanın Fides partiyası uduzsa və müxalifətdə olan Tisza partiyası qalib gəlsə, məhkəmə prosesi tamamilə geri götürüləcək. Sosioloji məlumatlar göstərir ki, Orbanın Rusiyadan enerji idxalını saxlamaq siyasəti Macarıstan cəmiyyətində yekdil dəstək qazanmır və müxalifət elektoratı bunu prinsipcə rədd edir. Publicus İnstitutunun son sorğusuna əsasən, macarların 40%-i hesab edir ki, Rusiya nefti Xorvatiyanın Adria boru kəməri (Aİ-nin təklif etdiyi kimi) vasitəsilə tədarüklə əvəz oluna bilər. Yalnız 24% əks fikirdədir. Bu arada, Tisza tərəfdarları arasında böyük 81% Adria-nın Rusiya neftini əvəz edə biləcəyinə inanır. Tisza seçicilərinin 83%-i hesab edir ki, Rusiyadan enerji alınması, Orbanın iddia etdiyi kimi, ölkənin coğrafi mövqeyindən asılı deyil və buna görə də ondan imtina etmək olar. Ona görə də baş nazir dəyişikliyinə gətirib çıxaracaq Fidesz-in məğlubiyyəti böyük ehtimalla ölkənin enerji strategiyasında köklü dəyişikliklə nəticələnəcək. Bu məğlubiyyət mümkündür, lakin əvvəlcədən müəyyən edilməyib: sorğulara görə, hər iki tərəf müqayisəli dəstək səviyyəsinə malikdir.

O da vacibdir ki, Avropa İttifaqının Ədalət Məhkəməsi bu və ya digər şəkildə Rusiyadan enerji idxalının taleyinin həll olunacağı Avropa İttifaqında yeganə məhkəmə deyil. Rusiya Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən ekstremist təşkilatın üzvü kimi tanınan ukraynalı milyarder Rinat Axmetov uzun müddətdir ki, digər istiqamətlər arasında Macarıstanı qazla təmin edən “Türk axını” boru kəmərinin fəaliyyətinə mane olmaq üçün məhkəmələrdən istifadə etməyə çalışır. O, öz şirkətinin Krımdakı aktivlərinin milliləşdirilməsindən dəyən itkiləri kompensasiya etmək prosesi çərçivəsində layihənin əməliyyat şirkətinin filiallarının aktivlərinə həbs qoymağa çalışır. O, Hollandiyada buna nail olub. İyulda “Türk axını” əməliyyat şirkətinin yerli filialının hesabları dondurulmuşdu, oktyabrda isə Amsterdam Rayon Məhkəməsi dondurmanın aradan qaldırılması cəhdini rədd etmişdi.

V.SALAH