Tehranla müharibə təxirə salındı, lakin...

Avropa rəsmilərinə görə, Benyamin Netanyahunun başçılıq etdiyi İsrail hökuməti gələn il İrana qarşı təkrar əməliyyata icazə verəcək. Onlar deyirlər ki, tətik Tehranın nüvə məsələsində kök salmış “müharibə, sülh yox” mövqeyi ola bilər. İran, xüsusən də Səudiyyə vəliəhdi Məhəmməd bin Salmanın ABŞ-a səfəri zamanı nüvə enerjisinin inkişafına kömək etmək üçün razılaşma əldə etdiyi bir vaxtda, uranı dinc məqsədlərlə zənginləşdirmək hüququnda israr etməyə davam edir.

Avropa mənbələri Amerikanın “Al-Monitor” nəşrinə bildiriblər ki, İsrail İrana qarşı hərbi əməliyyatları bərpa etməyə hazırdır. Onlar deyirlər ki, Tramp administrasiyası razılaşmasa belə, münaqişə 2026-cı ildə baş verəcək.

Al-Monitorun mənbələri bildirir ki, İsrailin əməliyyatı çox güman ki, qısa və gərgin olacaq, lakin nəticədə heç bir real strateji nəticələr olmayacaq. “İran, yəqin ki, keçən dəfə olduğu kimi, raketlərlə cavab verəcək, ehtimal ki, binaları vuracaq”, - Avropalı mənbə əsaslandırıb. "Güclər balansında real dəyişiklik iyun ayında baş verdi (12 günlük müharibə ilə). Yeni raund bunu dəyişməyəcək".

İranın nüvə məsələsində hazırkı mövqeyi zərbələr üçün bəhanə ola bilər. Bu, “müharibə yox, sülh yoxdur” formuluna qədər qaynayıb-qarışır. Təl-Əviv Universitetinin Milli Təhlükəsizlik Araşdırmaları İnstitutunun (INSS) məlumatına görə, Tehranın bütün diqqətini hava hücumundan müdafiə sistemlərinin yenidən qurulmasına, raket potensialının genişləndirilməsinə və gələcək hücumlardan qorunmaq üçün nüvə obyektlərinin gücləndirilməsinə yönəltdiyi mövcud status-kvo altı ay, hətta bir il davam edə bilər. Baxmayaraq ki, milli iqtisadiyyat sanksiyalar rejimi altında əziyyət çəkir və nüvə sənayesi dərinləşən su qıtlığı fonunda uranı geniş miqyasda zənginləşdirə bilmir.

Tramp administrasiyasının hazırkı yanaşmaları da əməliyyatla bağlı qərara təsir edə bilər. Bu yaxınlarda Ağ Ev tərəfindən açıqlanan yenilənmiş ABŞ Milli Təhlükəsizlik Strategiyasında deyilir ki, Birləşmiş Ştatlar artıq Yaxın Şərqə Amerikanın xarici siyasətinin konturlarını formalaşdıran dominant amil kimi baxmır. Sənədin qiymətləndirmələrinə görə, son bir ildə Trampın diplomatik təşəbbüsləri, xüsusən də Qəzza zolağındakı vəziyyətlə bağlı regional gərginlik əhəmiyyətli dərəcədə azalıb. Bundan başqa, Ağ Ev ciddi şəkildə hesab edir ki, ABŞ-ın 12 günlük müharibəyə müdaxiləsi İranın Yaxın Şərqdəki təsirini geri dönməz şəkildə zəiflədib.

Son aylarda İran ABŞ-la danışıqlara hazır olması ilə bağlı qarışıq siqnallar göndərib. Bir tərəfdən prezident Məsud Pezeşkian Səudiyyə Ərəbistanından belə bir dialoqa vasitəçilik etməsini istəyib. Digər tərəfdən, Tehran öz mövqeyini yumşaltmayıb. İranın xarici işlər naziri Abbas Əraqçi bu yaxınlarda Kyodo Xəbər Agentliyinə verdiyi müsahibədə ölkəsinin uranın zənginləşdirilməsi də daxil olmaqla, dinc nüvə texnologiyaları əldə etmək hüququna malik olduğunu bəyan edib. "Əgər ABŞ öz yanaşmasını dəyişsə və vicdanlı və qarşılıqlı faydalı danışıqlara hazır olsa, biz də hazırıq. Amma danışıqlar diktatura ilə eyni deyil. Biz hələ ki, real, ciddi danışıqlara hazırlığın olduğuna əmin deyilik", - iranlı diplomat qeyd edib. Onun sözlərinə görə, inam yaratmaq üçün ABŞ sanksiyaları ləğv etməlidir.

Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhd şahzadəsi Məhəmmədin Vaşinqtona son tarixi səfərinin nəticəsi də İranın nüvə məsələsindəki mövqeyinə təsir göstərib. Səudiyyə taxt-tacının varisi Donald Trampla krallıqda dinc nüvə proqramının inkişafı üçün Amerikadan yardım almağa razılaşıb. Regional qonşusunda bu cür imkanların genişləndirilməsi Tehrana uranı ən azı orta səviyyədə zənginləşdirmək hüququnu saxlamaqda israr etməyə əsas verir. Qeyd edək ki, iyun ayında 12 günlük müharibədən əvvəl İran nüvə materialını 60% səviyyəsinə çatdırmışdı. Bu, nüvə proqramının mülki olduğunu bəyan edən ölkə üçün kifayət qədər əhəmiyyətli rəqəmdir.

Yəhudi dövləti hazırda regional rəqibində baş verən hər şeyi diqqətlə izləyir. Bu yaxınlarda İsrail Hərbi Hava Qüvvələrinin keçmiş komandanı Eitan Ben-Eliyahu qeyd edib ki, İran bu ilin iyununda İsrailin zərbələrindən mühüm dərslər alıb, o cümlədən raket arsenalının miqdarını və dəqiqliyini artırmaq, buraxılış qurğularını daha da ölkəyə - şərq və cənuba yerləşdirmək, qüvvələrin dağıdılmasının vacibliyi və sürpriz elementi gücləndirmək lazımdır. Ben-Eliyahu qeyd edib ki, 12 günlük müharibədə verdiyi bütün itkilərə baxmayaraq, Tehran artıq öz zəifliklərini aradan qaldırmağa çalışır. Buna görə də keçmiş hərbi lider qeyd edib ki, İsrail İrandakı “işini” başa çatdırmağa üstünlük verməlidir.

“Ola bilsin ki, zərbələrimizin zəif tərəfi nüvə proqramını məhv etməməyimiz, sadəcə olaraq onu uzun illər ləngitməyimizdir”, - Ben-Eliyahu İran haqqında danışarkən deyib. “Ya biz İranla hərtərəfli müharibəyə, o cümlədən qurudan işğala, bütün müdafiə məhdudiyyətləri ilə uzun sürən müharibəyə və onun arxa tərəfinə ziyan vurmağa, bütün cəbhələrdə vəziyyətin pisləşməsinə qərar verməliyik, ya da eyni vaxtda danışıqlara qayıtmağa cəhd edərkən iqtisadi təzyiqi seçməliyik”. Keçmiş Hərbi Hava Qüvvələri komandiri, hazırda Netanyahu hökumətinin yalnız bu iki real ssenariyə sahib olduğunu bildirib.

V.VƏLİ