Meymun çiçəyi virusunun simptomları nələrdir? - ARAŞDIRMA

Covid-19 pandemiyasından sonra dünyanın müxtəlif yerlərində narahatlıq yaratmağa başlayan viruslardan biri də son zamanlarda ortaya çıxan meymun çiçəyi virusudur. Əvvəlki illərdə məlum olan və daha çox Afrika qitəsinin qərb və mərkəzi hissələrində müşahidə olunan virus, son zamanlar insanlara müxtəlif şəkildə təsir etməyə başlayıb. Gəmiricilərdə və vəhşi heyvanların bədənlərində görülən meymun çiçəyi virusu xəstə heyvanlardan insanlara keçərək insanlar arasında yayılır. Keçmişdə vəhşi heyvanlardan insanlara ötürülmə məhdud olduğundan və insandan insana ötürülməsi intensiv və uzun müddətli təmas tələb etdiyindən yalnız müəyyən bölgələrdə müşahidə edilirdi və ailə daxilində hadisələr məhdud idi.

Meymunçiçəyi Virusu Nədir?

Meymunçiçəyi, Poxviridae virus ailəsinə və Orthopoxvirus cinsinə aid olan Monkeypox virusunun yaratdığı xəstəlikdir. Xəstəliyin adı meymun çiçəyi olsa da, əslində virus gəmiricilərdən əmələ gəlir. 1958-ci ildə araşdırma üçün saxlanılan meymun koloniyalarında çiçək xəstəliyinə bənzər əlamətləri olan iki fərqli epidemiya nəticəsində aşkarlanan virusa bu səbəbdən meymun çiçəyi adı verilmişdir. İnsanlarda meymun çiçəyi virusuna yoluxma ilk dəfə 1970-ci ildə müşahidə edilmişdir. Tropik yağış meşələrinin bol olduğu və bu bölgə ilə məhdudlaşdığı Qərbi və Mərkəzi Afrikada uzun illərdir müşahidə edilən meymun çiçəyi, bölgədən ixrac edilən heyvanların səbəb olduğu çirklənmə ilə nadir hallarda dünyanın müxtəlif bölgələrinə çata bilirdi. Lakin son zamanlar bu xəstəlik keçmişə nisbətən daha geniş yayılıb və müxtəlif bölgələrdən olan müxtəlif insanlarda diaqnoz qoyulub.

Meymun çiçəyi Virusunun Simptomları Nələrdir?

Meymun çiçəyi insanlara virusa yoluxmuş heyvandan və ya meymun çiçəyi ilə yoluxmuş başqa bir insandan keçə bilər. Hər bir virusda olduğu kimi, meymun xəstəliyində də inkubasiya dövrü var. İlk simptomların görünüşü 5 ilə 21 gün arasında istənilən vaxt baş verə bilər. Ən çox görülən simptomun başlanğıcı 6-13 gündür. Semptomlar keçmişdə böyük epidemiyalara səbəb olan çiçək xəstəliyinə bənzəsə də, bir qədər fərqli şəkildə irəliləyir. Ən əsas simptomlar arasında:

Yüksək hərarət
Baş, kürək və əzələ ağrıları
Limfa düyünlərində şişkinlik
Yorğunluq vəziyyəti
Üşümə və titrəmə
Dəridə su çiçəyinə bənzər, su ilə dolu kiçik qabarcıqlar kimi görünən səpgilər

Meymun xəstəliyində səpgilər ilk simptomların başlanmasından 1-5 gün aralığında müşahidə olunur. Əsasən ilk səpgilər üz nahiyəsində müşahidə olunur. Sonra bədənin digər hissələrinə yayılır. Bəzi xəstələrdə lezyonlar cinsiyyət orqanlarında, gözlərdə və ağızda da görünə bilər. Bu oxşarlığına görə xəstəlik suçiçəyi ilə qarışdırıla bilər. Əvvəlcə su ilə doldurulmuş blisterlər olsa da, zaman keçdikcə bunlar qabıqlı ləkələrə çevrilir və sağalmağa başlayır. Bəzi xəstələrdə lezyonlar bədənə yayılan yüzlərlə blisterdən ibarətdir, bəzi xəstələrdə isə daha az blister meydana gəlir. Güclü hallarda, lezyonlar birləşir və dərinin səthində geniş səpgilərə səbəb olur. Xəstəliyin şiddətindən asılı olaraq səpgilər 2-4 həftə ərzində tamamilə yox olur və xəstəlik sağalır. Meymun xəstəliyində ölüm nisbəti 3-6% qədər aşağıdır. Onların böyük bir hissəsi ikinci dərəcəli xəstəlikləri olan gənc xəstələr qrupudur.

Meymun çiçəyi virusu yoluxucudurmu?

Virus yoluxucudur. Xəstəlik adətən siçan və dələ kimi gəmiricilərdən ötürülür. Vəhşi heyvanlar virusun insanlara ötürülməsinin ən mühüm vasitəsi kimi görülür. Virusa yoluxmuş bir heyvanın dişləməsi, bu heyvanların bədən mayelərinə, dərisinə və ya xəstəlikdən qaynaqlanan səpkilərə toxunması, xəstə heyvanın az bişmiş ətinin yeyilməsi, kürkündən istifadə edilməsi kimi bir çox hallar yoluxmaya səbəb ola bilər. Bu yolla insanlara keçən meymun çiçəyi virusu insanlar arasında yayılaraq epidemiyaya çevrilmə riski yaradır. Xəstə fərdin bədənindəki səpgilər və bu qabarcıqlardakı mayelər xəstəlik faktorunu ehtiva edir. Odur ki, xəstə adamın səpgilərinə toxunmaq, bu səpgilərlə çirklənmiş paltar, çarşaf, dəsmal və bu kimi əşyaları paylaşmaq kimi hallar asanlıqla xəstəliyin ötürülməsinə səbəb ola bilər. Bundan əlavə, xəstənin öskürməsi və ya asqırması ilə yayılan damcı yolu ilə xəstəliyin ötürülməsi mümkündür. Bu səbəbdən meymun çiçəyinə bənzər dəri zədəsi olan insanlar gigiyenik tədbirlərə diqqət edilərək dərhal səhiyyə müəssisələrinə aparılmalıdır. Xəstəlik diaqnozu qoyulmuş şəxslərlə təmas minimuma endirilməli, imkan daxilində karantin şərtləri tətbiq edilməlidir.

Meymun çiçəyi virusundan qorunmağın yolları:

Meymun çiçəyi olduqca nadir bir xəstəlikdir. Ona görə də bu gün bizim ölkə şəraitində bu xəstəliyə yoluxma ehtimalı çox aşağıdır. Lakin son vaxtlar qeydə alınan halların sayının artdığını və gözlənilməz ölkələrdə və insanlarda xəstəliyin ortaya çıxmasını nəzərə alsaq, virusa qarşı gigiyena qaydalarına diqqət yetirməkdə fayda var. Bütün xəstəliklərdən qorunmağa kömək edən gigiyena qaydalarına diqqət yetirmək qorunmanın ən vacib mərhələsidir. Bunun üçün əllər mütəmadi olaraq sabun və su ilə yuyulmalı, çirkli səthlərə toxunduqdan sonra əllər təmizlənənə qədər heç vaxt üzə və tənəffüs orqanlarına toxunulmamalıdır. Heyvan əti mühüm ötürülmə yolu olduğundan, yalnız yaxşı bişmiş ət istehlak edilməlidir. Bundan başqa təbiət qoynunda vaxt keçirən insanlar da diqqətli olmalıdırlar. Sahibsiz və vəhşi heyvanlara, o cümlədən ölü heyvanlara yaxınlaşmaq olmaz. Gəmiricilər xəstəliyin əhəmiyyətli ötürülmə yolu olduğundan, siçan kimi heyvanların aşkar edildiyi ərazilər varsa, bu ərazilər ətraflı şəkildə təmizlənməli və dezinfeksiya edilməlidir. Belə yerlərdə saxlanılan ərzaq məhsulları varsa, onlar da məhv edilməlidir. Dərisində suçiçəyinə bənzər qabarcıqları olan və qızdırma, üşütmə, üşütmə kimi infeksiya əlamətləri olan şəxslər mütləq səhiyyə müəssisələrinə müraciət edərək müayinədən keçməlidirlər. Bu şəxslərin istifadə etdiyi paltarlar, dəsmallar və çarpayılar kimi məhsullara toxunulmamalı, ümumi istifadə varsa dərhal dayandırılmalıdır.

Ölkəmizdə hələ ki meymun çiçəyi virusuna yoluxma faktı qeydə alınmayıb. Bununla belə, qısa müddətdə müxtəlif ölkələrdən gözləniləndən çox yoluxma halları bildirildiyi üçün virusa qarşı diqqətli olmaqda fayda var. Bu səbəbdən də əgər sizdə çiçək xəstəliyinə bənzər dəri səpgiləri yaşayırsınızsa və hər hansı infeksiya əlaməti müşahidə edirsinizsə, səhiyyə müəssisəsinə müraciət edərək həkim nəzarətindən keçə bilərsiniz. Beləliklə, mümkün xəstəliklərinizin yaxınlarınıza sirayət etmədən erkən aşkarlanmasını və müalicə olunmasını təmin edə bilərsiniz.

SİA mövzu ilə bağlı araşdırma apararaq infeksionist həkimlərin fikirlərini öyrənib.

Həkim-infeksionist Xatirə Əliyeva: “Meymun çiçəyi" virusu intoksikasiya dəri və selikli qişalarda vezikula pustula səpki ilə xarakterizə olunan kəskin infeksion xəstəlikdir. Bu virus ilk dəfə 1958-ci ildə meymunlardan əldə edilib. Xəstəliyə ən çox Afrika ölkələrində təsadüf olunur.

xəstəliyin əsasən 2 ştammı var ki, bunlar Mərkəzi və Qərbi Afrika ştamıdır: “"Meymun çiçəyi" xəstəliyi pandemik infeksiya deyil, tək-tək rast gəlinən infeksiyadır. Ən çox 4 yaşa qədər uşaqlar arasında təsadüf edilir və ölüm faizi isə 4 faiz ilə 22 faiz arasında olur.

Hal-hazırda bu xəstəlik Portuqaliya, Böyük Britaniya və İspaniyada qeydə alınıb. Hələlik Azərbaycanda yoxdur. Lakin insanların ölkələrə səfər etməsi ilə əlaqədar bu xəstəliyin ayrı-ayrı ölkələrə yayılmasına səbəb ola bilər. Çünki infeksiya sərhəd tanımır. Ölkəmizdə də ola bilər ki, tək-tək müşahidə olunsun.

Xəstəliyin keçmə yolu hava, damcı və fiziki təmas yolu ilədir. Xəstəliyin mənbəyi bu infeksiyaya yoluxmuş viruslu insandır.

Bütün infeksion xəstəliklərdə gizli dövr deyilən bir dövr olur. Yəni, insan xəstəliyə yoluxub, lakin əlamətlər 14 gündən sonra üzə çıxır. Gedişi təbii çiçəyi xatırladır. Xəstəlik ümumi zəiflik, titrətmə, baş ağrısı və temperaturun 39-40 dərəcə selsiyə yüksəlməsi ilə başlayır. Sonra xəstənin iştahı pozulur. Əzələ-oynaq ağrıları da qoşulur.

Xəstəliyin 3-4-cü günü dəri və selikli qişalarda əvvəl üzdə, yuxarı ətraflarda, ovucun içində sonra gövdədə və aşağı ətraflarda səpkilər əmələ gəlir. Əsasən xəstəni narahat edən bu səpkilərin qaşınma ilə müşahidə olunmasıdır. Səpkilər monomor xarakteri daşıyır. Yəni, dəri və selikli qişaların üzərində eyni zamanda həm vezikula, pustula həm qabıq, həm də çapıqlaşma müşahidə olunur”.

Həkim-infeksionist Namiq Nəbiyev: “Meymun çiçəyi hava damcı yolu ilə keçən virus variantıdır. Ən böyük xüsusiyyəti səpki və qaşıntıların olmasıdır. Daha sonra isə səpkinin ucu mayeşəkilli olur. Getdikcə bu mayelər böyüyür qızarır və qaşıntı artır. Daha sonra isə hərarət yüksəlir. Bu da xəstə və onun ətrafı üçün təhlükə mənbəyinə çevrilir. Yoluxma ehtimalı böyükdür. Xəstəyə qulluq etmiş insandan tutmuş, onunla ünsiyyətdə olan insanlara yoluxma ehtimalı çox böyükdür.
Belə xəstələr ən azı 21 gün tam təcrid olunmalıdır. 14 gün müddətində qızartılar solur. 14 gündən sonra isə yaralar qopub düşür. 21 gün tamam olmamış xəstə xəstəxanadan ayrıla bilməz.

1990-cı ilə qədər Azərbaycanda, o cümlədən keçmiş SSR zamanında suçiçəyinə qarşı peyvənd tətbiq olunurdu. Bu insanların 90 faizində immunlaşma prosesi aparılıb və onlarda yoluxma riski azdır. 1991-dən bu iş dayandırılıb. Lakin son zamanlar koronavirusa qarşı vaksin də immun sistemini artırıb və yoluxma riskini minimuma endirib. Bu bizim üçün təhlükə mənbəyi deyil”.

Həkim-infeksionist Vasif Əliyev: "Meymun çiçəyi" xəstəliyi bizim ölkədə və eyni zamanda qardaş adlandırdığımız Türkiyədə də aşkar edilməyib. İlkin olaraq bu xəstəlikdən qorunmaq üçün xəstə olan insanlardan uzaq durmaq lazımdır. Həmçinin xəstəlik aşkar edilmiş ölkələrə xüsusilə də Afrika ölkələrinə səyahət etmiş insanlar nəzarətə götürülməlidir. Həmin insanlar ən azı 3 həftə nəzarətdə olmalıdır. Çünki o insanlarda yoluxma riski ola bilər. Bununla da əlaqədar olaraq həmin insanlarla münasibətdə olmamaq daha məqsədəuyğundur. Bu xəstəlik gedərək artarsa onu lokalaşdırmaq lazımdır. "Meymun çiçəyi" xəstəliyinin qarşısını almaq üçün peyvənd mövcuddur. Xəstəlik geniş vüsət alarsa peyvənd olunaraq qorunmaq olar. Ona görə ki, zamanında çiçək xəstəliyinin də qarşısı peyvəndlə alınaraq, nəsli kəsilmişdir. Bunlardan əlavə olaraq insanlar özlərində temperatur yüksəkliyi, baş ağrısı və bədənin də suçiçəyinə bənzər səpkilər müşahidə edərsə mütləq həkimə müraciət etməlidirlər. Zamanında tətbiq edilmiş müdaxilə xəstənin həyatını qurtarmaqla, digər insanlara bu xəstəliyi keçirməyin də qarşısını alacaq".

Ayşən Vəli