Si Cinpin Afrikanı Çinə yaxınlaşdırır - ANALİZ

Çin prezidenti Xi Jinping, çərşənbə axşamı açılacaq BRİKS sammitində iştirakla birlikdə dövlət səfəri üçün bazar ertəsi Cənubi Afrikaya uçub. Afrikada aparıcı mövqe tutan Cənubi Afrikanın rəhbərliyi ilə tamhüquqlu danışıqlar aparmaq qərarı Pekinin Qara Qitədə mövqelərini möhkəmləndirməkdə davam etmək istəyi ilə diktə olunur. Çin Qərb şirkətlərini Afrikadakı ən böyük infrastruktur layihələrindən sıxışdırarkən, Qərb Çin iqtisadiyyatında böhranın olacağını proqnozlaşdırır və afrikalıları Çinlə əməkdaşlığın riskləri barədə xəbərdar edir.

Si Cinpinin Cənubi Afrikaya səfəri iki ölkə arasında əlaqələrin qurulmasının 25-ci ildönümünə təsadüf edir və diplomatik iyerarxiyada ən yüksək dövlət səfəri statusuna malikdir. Bunu BRİKS sammitində iştirakla birləşdirmək ideyası bu təşkilata sədrlik edən və avqustun əvvəlində Çin prezidentinə dəvət göndərən Cənubi Afrika Respublikasının prezidenti Siril Ramafosa məxsusdur. Səfər ərəfəsində Prezident Ramafosa Cənubi Afrika xalqına həftəlik mesaj göndərərək Pekin ilə əməkdaşlıq perspektivini və onun ölkə üçün əhəmiyyətini açıqlayıb. “Ölkələrimiz arasında əlaqələr onillik strateji əməkdaşlıq proqramı (2020-2029) ilə dəstəklənir. Sədr Si Cinpinin səfəri ikitərəfli əməkdaşlıq sahələrində irəliləyişi qiymətləndirmək və onun dərinləşdirilməsi yollarını müəyyən etmək imkanı verir. Çin Cənubi Afrikanın ən böyük ticarət tərəfdaşıdır” deyən Cyril Ramaphosa “Cənubi Afrikanın öz inkişaf yolunda Çindən öyrənəcəyi çox şey var” deyib.

Prezident enerji sahəsini ikitərəfli əməkdaşlığın prioritet istiqaməti adlandıraraq qeyd edib ki, Cənubi Afrikada bu sahədə artıq 200-ə yaxın Çin şirkəti fəaliyyət göstərir. Bundan əlavə, imzalanmaq üçün hazırlanan sənədlər paketinə ticarət, tikinti, mədənçıxarma sənayesi sahələrində sazişlər də daxil edilib.

Ümumilikdə, son dörddəbir əsrdə Çin və Cənubi Afrika arasında ticarət 600 dəfədən çox artıb - 1998-ci ildəki 1 milyard Cənubi Afrika randından (52,6 milyon dollar) 2022-ci ildə 614 milyarddan (32 milyard dollar) çox olub. Cənubi Afrika tərəfi üçün əsas problem Pekinlə ticarətdə əhəmiyyətli kəsir olaraq qalır. Danışıqların mövzularından biri Cənubi Afrikanın Çinə ixracı ilə bağlı məsələlər olacaq.

Cənubi Afrika Respublikasının rəhbərliyi ilə avqustun 24-dək davam edəcək görüş və danışıqlardan əlavə, Si Cinpin BRİKS sammiti çərçivəsində Çin və Afrika ölkələri arasında keçiriləcək dialoqa sədrlik edəcək.
Çin liderinin Afrikaya diplomatik yürüşü onun missiyasının dünyanın aparıcı güclərinin daxil olduğu qitə uğrunda döyüşə necə təsir edəcəyi ilə bağlı müzakirələrin yeni dalğasına səbəb olub.

Si Cinpinin Cənubi Afrikaya yola düşdüyü gün Britaniyanın “Financial Times” qəzeti “vəziyyətlə tanış olan adı açıqlanmayan mənbələrə” istinadən yazıb ki, Yohannesburq sammitində Çin BRİKS ətrafında getdikcə daha çox birləşən inkişaf etməkdə olan dövlətləri bu təşkilatın gələcəkdə G7-yə qarşı tarazlığa çevrilməsinə itələyə bilər. “Financial Times” BRİKS liderlərinin perspektivləri müzakirə edəcəklərini xatırladaraq adının çəkilməsini istəməyən çinli rəsmidən sitat gətirib: "Əgər biz BRİKS-i qlobal ÜDM-də G7 ilə eyni paya sahib olmaq üçün genişləndirsək, o zaman dünyada kollektiv səsimiz daha da güclənəcək". Bu, təşkilatların tarixindəki ən böyük genişlənmə nümunəsidir. Təqdim olunan ərizələrə əsasən, BRİKS-də ən çox işə qəbul edilənlər təşkilatın sıralarına Afrika qitəsindən qoşulmalıdırlar .

Öz növbəsində, Çin və Qərb ölkələrinin son illərdə apardıqları Afrika uğrunda mübarizəni təhlil edən Honq-Konqun “South China Morning Post” qəzeti qeyd edir ki, çinli podratçıların Qərb şirkətlərini Afrikanın ən böyük infrastruktur bazarından sıxışdırıb çıxarması üçün təxminən on il lazım olub. 1990-cı illərdə Afrika qitəsində hər on tikinti layihəsindən səkkizi Qərb şirkətləri tərəfindən həyata keçirilirdi. Si Cinpin 2013-cü ildə yeni Çin lideri olduqdan və Pekin özünün inteqrasiya meqa-layihəsini “Bir kəmər, bir yol” təqdim etdikdən sonra vəziyyət kökündən dəyişməyə başladı. Onun həyata keçirilməsi zamanı Çin Afrikada bir neçə böyük infrastruktur layihəsinə start verib. Onların arasında Keniya və Efiopiyada dəmir yolu xətlərinin, həmçinin Cibuti və Nigeriyada limanların tikintisi var. Çin şirkətləri Zimbabve və Namibiyada litium hasil etməyə başlayıblar, Konqo Demokratik Respublikası və Zambiya isə Çin şirkətləri üçün əsas kobalt mənbələrinə çevrilib. Bundan əlavə, Çin batareyaların istehsalı üçün əsas elementlərdən biri olan litiumun təkrar emalı bazarının təxminən 58%-nə nəzarət edir.

Eyni zamanda, ümumilikdə Çin artıq qitə dövlətləri üçün ən böyük ticarət tərəfdaşına çevrilib. Çinin Afrika ölkələri ilə ticarəti 2021-ci ildə 250 milyard dollara çatıb, ABŞ-da isə bu rəqəm 62 milyard dollar olub.
Qərbin Afrika uğrunda döyüşdə necə uduzması onun üçün investisiya aktivliyinin getdikcə artan mənfi dinamikası ilə təsvir olunur. Son iki ildə Çinin Saharadan cənubda Afrikadakı infrastruktur layihələrinin ümumi həcmi 155 milyard dollara çatıb.Bunun fonunda ABŞ-ın bu regiona birbaşa investisiyası 2021-ci ildə cəmi 44,8 milyard dollar təşkil edib.

Hinrich Foundation araşdırmasının müəlliflərinin fikrincə, maliyyələşmədə Çinin xeyrinə olan belə boşluq ona Afrika hökumətlərinə əhəmiyyətli təsir göstərməyə və yeni cəlbedici müqavilələr almağa imkan verib. Eyni zamanda, Çinin Afrika ölkələrinə verdiyi kreditlər son illərdə əhəmiyyətli dərəcədə azalıb, 2016-cı ildəki 28,4 milyard dollardan 2020-ci ildə cəmi 1,9 milyard dollara düşüb. Bu isə qismən bəzi Afrika ölkələrinin borc öhdəliklərini yerinə yetirməkdə üzləşdiyi çətinliklərlə əlaqədardır. Faktı “South China Morning Post” da təsdiq edib.

Bu arada Qərb Afrikada Çinin hərəkətlərinə dözmək niyyətində deyil və cavab addımları atmağı düşünür. Avropa İttifaqı “Bir kəmər, bir yol” çərçivəsində Çin investisiyalarına cavab olmalı olan Qlobal Gateway strategiyasını təsdiqləyib. Avropa təşəbbüsü 2021-ci ildən 2027-ci ilə qədər inkişaf etməkdə olan ölkələrə 300 milyard avro cəlb etməyi nəzərdə tutur. Bundan əlavə, G7 ölkələri inkişaf etməkdə olan ölkələrdə infrastruktur layihələrinə 600 milyard dollar vəsait cəlb etmək və sərmayə qoymaq təşəbbüsü irəli sürüblər. Afrika bu vəsaitlərin əsas alıcılarından biri olmalıdır.

Çin Qərb şirkətlərini Afrikadakı infrastruktur layihələrindən sıxışdırarkən, Qərb Çin iqtisadiyyatında böhranın olacağını proqnozlaşdırır və Afrika ölkələrinə Çinlə əməkdaşlığın yaratdığı risklər barədə xəbərdarlıq edir. Si Cinpinin Cənubi Afrikaya səfərindən bir müddət əvvəl ABŞ prezidenti Co Bayden Çini iqtisadi problemlərinə görə saatlı bomba adlandırıb. "Pis insanların problemləri olduqda, pis işlər görürlər" deyə Co Bayden xəbərdar edib.

Bir sıra Qərb ekspertlərinin fikrincə, Çin sədri Si Tsinpinin milli təhlükəsizliyə diqqət yetirməsi iqtisadi səyləri məhdudlaşdırır və investorları qorxudur. Gavekal Dragonomics tədqiqat şirkətinin əməkdaşı Kristofer Beddor deyib: “Bu ilin əsas problemi ölkə rəhbərliyinin yüksək səviyyədə məmurlara iqtisadi inkişaf və milli təhlükəsizlik arasında tarazlıq yaratmaq üçün qeyri-müəyyən göstərişlər verməsidir.

Lakin rusiyalı ekspertlər vəziyyəti fərqli qiymətləndirirlər. “Qərb mediasındakı anti-Çin kampaniyası Pekini potensial investorların gözündə nüfuzdan salmaq məqsədi daşıyır. Çində söhbət böhrandan deyil, görünən və aradan qaldırılan disbalansdan gedir”, - Moskva Dövlət Universitetinin Asiya və Afrika Ölkələri İnstitutunun direktoru Aleksey Maslov deyir.

Beləliklə, dünyanın bir-birinə zidd iki qütbü bütün imkanları ilə yerdə qalan pay uğrunda qanlı döyüş aparırlar. Bu dəfəki müharibə həm də daha dəhşətlidir, həm də dünyaların savaşını tezləşdirir.

V.SALAH

P.S. Məqalədə xarici mənbələrə istinadlar var.