Müharibə bitir, yoxsa..? - GÜNÜN SUALI

Zelenski Putinlə danışıqlara hazır olduğuna eyham vurdu
Əvvəllər Ukrayna Rusiya ilə danışıqlar məsələsində sərt mövqe tuturdu. Bu gün Kiyevdə münaqişənin sülh yolu ilə həllindən getdikcə daha çox danışılır. Məmurlar və sadə vətəndaşlar Qərbin dəstəyinin müddəti ilə bağlı qeyri-müəyyən şübhələrdən əziyyət çəkirlər. Ukraynada ölkənin indiyədək qəbul etdiyi siyasi və hərbi qərarları müəyyən edən konsensusun dağılması təhlükəsi var.Həftə sonu Vladimir Zelenski Britaniyanın BBC teleşirkətinə müsahibə verib. Dövlət başçısı toparlanmış görünürdü, amma yorğunluğu da sezilirdi. Ukraynanın böyük itkilər verdiyini deyən Zelenski bunu dəqiq rəqəmlər demədən də bildirib. O, ölkəsinin nə qədər tab gətirə biləcəyi təkcə silahlı qüvvələrin əhval-ruhiyyəsindən deyil, həm də mülki-hərbi həmrəyliyindən, həm də Qərbin birliyindən asılı olduğu xatırladıb. Sorğular göstərir ki, ukraynalıların 60-70 faizi hələ də silahlı qüvvələrə çağırış dalğasını dəstəkləyir. Bu arada internetdə hərbi yaşda olan kişilərin hərbi komissarlıq işçilərindən gizləndiyi və ya onlara müqavimət göstərdiyi videolar yayılır.Ukrayna ordusu Qərbin yeni silah təchizatından məmnundur. Lakin Donald Trampın seçkilərdə mümkün qələbəsi ilə bağlı onların davamı məsələsi açıq qalır. Respublikaçıların prezidentliyə namizədi Ukraynaya silah təchizatını dayandıra bilər. Respublikaçılar Partiyasından 2024-cü ildə keçiriləcək prezident seçkilərində vitse-prezidentliyə namizəd Ceyms Devid Vens Ukraynada baş verənlərin onu vecinə almadığını söyləyib. Heç nəyə əminlik yoxdur və bu, Zelenskini praqmatik olmağa və yeni diplomatik uğurlar qazanmağa vadar edir.Bu arada isə Ukrayna ilə bağlı danışıqların aparılmasının zəruriliyi ilə bağlı səslər getdikcə tez-tez eşidilməyə başlayıb. Cəmi bir neçə ay əvvəl Kiyevə yeganə mümkün görünən barışmaz siyasi kurs nəzərəçarpacaq dərəcədə dəyişib. Zelenski şifahi olaraq Rusiyanın işğal etdiyi bütün əraziləri, yəni 1991-ci il sərhədlərinə qədər geri qaytarmaq məqsədinə sadiq olsa da, Rusiyaya təzyiq göstərmək üçün “diplomatiyanın gücündən” istifadə edilə bilər. Sonra itirilmiş ərazilərin qaytarılması məsələsinin diplomatik həlli mümkün olacaq, Ukrayna prezidenti BBC-yə müsahibəsində bildirib.Üstəlik, Zelenski dolayı yolla daha əvvəl imtina etdiyi Putinlə danışmaq istədiyini bildirib. Ukrayna dövlətinin başçısı deyib ki, “Rusiyada kim rəhbərlik edirsə, onunla danışacaq. Zelenski Kiyevin ABŞ prezident seçkilərindən əvvəl keçirmək istədiyi Ukrayna üzrə ikinci konfransda Rusiya nümayəndələrinin iştirakını gözləyir. Bu təşəbbüs ABŞ tərəfindən dəstəklənir, lakin Moskva indiyədək bunu rədd edib. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi ölkənin orada iştirak etməyəcəyini bəyan edib.
Ukraynalıların 44 faizi danışıqlara “hə” deyir
Bununla belə, görünür, Kreml Putinlə danışıqlara hazır olmaq məsələsində əhval-ruhiyyənin ehtiyatlı dəyişməsini alqışlayır. Putinin mətbuat katibi Dmitri Peskov tanış rus ritorikasından istifadə edərək deyib ki, “danışıqlar Zelenskinin “son ukraynalıya qədər döyüşmək” ideyasından yaxşıdır”.Görünür, Zelenski Ukraynada ictimai rəyi izləyir. Nüfuzlu Ukrayna İqtisadi və Siyasi Araşdırmalar Mərkəzinin keçirdiyi sorğuya görə. A.Razumkova, danışıqların vaxtının çatdığına inanır. Bu, indiyədək danışıqları rədd edən 35 faizlə ziddiyyət təşkil edir. Buna baxmayaraq, respondentlərin 80 faizindən çoxu ərazilərini Rusiyaya vermək istəmir, çünki Vladimir Putin sülh danışıqlarına başlamağı tələb edir. Respondentlərin yalnız 7,6 faizi bunu etməyə hazırdır.Ukrayna cəmiyyətinin bu iki zidd mövqeyini reallıqla uzlaşdırmaq Zelenski üçün böyük və bəlkə də mümkünsüz işdir. Axı Ukraynanın mövqeyini müdafiə etmək üçün daim xaricə səfər edən təkcə Ukraynanın dövlət başçısı deyil. Xarici işlər naziri Dmitri Kuleba da hətta geosiyasi baxımdan çətin tərəfdaşlarla dialoqu davam etdirir. O, çərşənbə axşamı və çərşənbə günü Çinə səfər edib və orada xarici işlər naziri Vanq Yi ilə görüşüb.Cəmi bir neçə həftə əvvəl Sinqapurda keçirilən sammitdə Zelenski Çini tənqid atəşinə tutub. İddialara görə, Pekin İsveçrədə Ukrayna ilə bağlı keçirilən konfransda ölkələrin iştirakına mane olmağa çalışıb. Bununla belə, tənqid ikitərəfli təmaslara maneə kimi görünmür. Kiyev Çini Zelenskinin əsas məqamları Ukraynanın ərazi bütövlüyü və Rusiya qoşunlarının çıxarılması olan “sülh formulunu” dəstəkləməyə inandırmaq ümidini itirməyib.Ukrayna diplomatiyasının məqsədi, ən azı, Moskvanın, məsələn, Pekində müzakirə oluna bilən “zəhərli sülh təklifləri” üzrə danışıqlar üçün əsas yaratmaqdır. Çin rəsmi olaraq neytraldır və yalnız danışıqlara çağırır. Halbuki, reallıqda ucuz rus enerjisini almaqla Ukraynadakı müharibədən birbaşa faydalanır.Volkswagen kimi Qərb istehsalçılarının getməsindən sonra bir çox Çin şirkəti Rusiya bazarına daxil olub. Bundan əlavə, Çin bəzən sanksiyalardan yan keçərək Rusiya müdafiə sənayesi üçün elektron komponentlər tədarük edir. Buna görə də Çinin münaqişənin sülh yolu ilə tezliklə həllinə motivasiyası çox güman ki, aşağıdır.
Rusiya diplomatik həllə töhfə verməlidir
Bu gün Rusiya əvvəlkindən daha çox Çindən asılıdır. Qərblə istənilən razılaşma Putinə yenə də daha çox imkanlar verəcək və Çinin Moskvaya təsirini azaldacaq. Ukrayna nöqteyi-nəzərindən “Çin sülh planı” adlanan plan heç bir halda heç nəyi ifadə etmir. O, hətta “hərbi hərəkətlər”dən bəhs etmir və ya Rusiyaya konkret müraciət də tərtib etmir.Ukraynanın danışıqlara hazır olmasına baxmayaraq, son nəticədə Rusiya sülh yolu ilə nizamlanmaya kömək etməlidir. Putinin qarşısında çoxlu tapşırıqlar var: hələlik o, yeni səfərbərlik dalğasından qaçmaq niyyətindədir və müvafiq olaraq müqaviləli hərbi qulluqçuları cəlb etmək və qurbanlara kompensasiya ödəmək üçün getdikcə daha çox pul ödəməyə məcburdur. Moskvada müqaviləli əsgərlərə verilən ödənişin məbləği hazırda 20 min avroya bərabərdir.“Re:Russia” analitik mərkəzinə görə, təkcə aktiv hərbi əməliyyatlar nəticəsində silahlı qüvvələrin şəxsi heyətinə ümumi xərclər ildə üç trilyon rubl (təxminən 31 milyard avro) və ya ümumi daxili məhsulun təxminən 1,5 faizini təşkil edə bilər. Sovet tanklarının ehtiyatları tükənmək üzrədir və artilleriya sursatları üçün Moskva kömək üçün Şimali Koreyaya müraciət etmək məcburiyyətində qalıb. İki il yarım davam edən hərbi əməliyyatlardan sonra əsas resurslar xərclənməyib, lakin onların sayı nəzərəçarpacaq dərəcədə azalıb. Ancaq Putin Kiyevin ritorikasından asılı olmayaraq üstünlüyə malik olduğuna inanır, ona görə də danışıqlar aparmağı düşünmür.

SÖYLÜ