Müharibə və olimpiya paytaxtı - PARİS

Makron bir əlində sülh göyərçini, o birində qılınc döyüşə hazırlaşır

Fransada keçirilən XXXIII Olimpia Oyunları dünyanın gərgin geosiyasi vəziyyətində baş tutacaq. Bu gün dünyanın hər yerində, o cümlədən Avropa və Asiyada qarşıdurmalar davam edir. Bu da Fransa prezidenti Makron və BOK-un prezidenti Baxın təklif etdiyi Olimpiya atəşkəsinin sönməsini tezləşdirir. Onların ikiüzlü "dinc" çağırışlarına indi heç kim qulaq asmır. Bu münasibət əsasən münaqişə zonalarında ölüm-dirim savaşı aparanlar tərəfindən edilir.

Dünya insanının böyük dövlətlərə inamı qalmayıb. Sülhdən yalnız kağız üzərində danışırlar. Bir əllərində sülh çələngi, o biri əlində qılınc tutmaq daha çox müharibə tərəfdarı olmaq deməkdir. Cənubi Qafqazda olduğu kimi. Bu gün 33-cü Olimpiya Oyunlarının təşkilatçısı Fransa Cənubi Qafqazda yeni müharibəni alovlandırmağa cəhd edir. 30 ildən sonra işğal etdiyi Azərbaycan torpaqlarından qovulan Ermənistan ötən 3 il yarım ərzində rəsmi Bakının səyləri ilə sülhə məcbur edilir. Amma, sülh müqaviləsinin imzalanması heç üfüqdə də görünmür. Buna səbəb Fransanın Ermənistanı revanş üçün yenidən silahlandırmasıdır.

...Cümə günü Parisdə otuz üçüncü Olimpiya Oyunlarının rəsmi açılış mərasimi baş tutub. Bütün dünyanın gözü bu şəhərə dikilib, nəfəslər çəkilib. 16 gün ərzində Fransanın paytaxtında dünyanın ən böyük idmançılarının iştirakı ilə yarışlar keçiriləcək. Sülh göyərçinləri səmaya uçacaq, Olimpiya bayrağı yüksələcək və himnlər səslənəcək, Respublika Prezidenti Emmanuel Makron ənənəvi sözləri tələffüz edəcək və bir milyard yarım televiziya tamaşaçısı 2024-cü il Yay Olimpiya Oyunlarının rəsmi açılışını görəcək.

Lakin bu Olimpiada təlatümlü və gözlənilməz geosiyasi reallıqlar fonunda baş tutur. Bunlara çoxlu sayda mülki əhalinin itkisi (xüsusilə Qəzza zolağında), döyüş əməliyyatlarının Avropa qitəsinə qayıtması (Rusiyanın Ukraynada hərbi əməliyyatı) və böyük dövlətlər arasında güclənən və getdikcə daha təhlükəli olan rəqabət daxildir. Noyabrda ABŞ-da keçiriləcək prezident seçkiləri və respublikaçı Donald Trampın Ağ Evə qayıtması ehtimalı qeyri-müəyyənliyi artırır.

Emmanuel Makron xüsusi illüziyalarla yenə də müharibə edən tərəfləri Olimpiya atəşkəsinə çağırıb. Birgə müraciət mayın əvvəlində, Çin sədri Si Cinpinin Fransaya səfəri zamanı da elan edilib. 2023-cü ilin noyabrında BMT Baş Assambleyası da müvafiq qətnamə qəbul edib: atəşkəs 1994-cü ildə Norveçin Lillehammer şəhərində keçirilən Qış Olimpiya Oyunlarından sonra ənənəyə çevrilib.

BOK-un prezidenti Bax və Fransa prezidenti Makron

Amma boş yerə, hazırkı münaqişələrin heç birinin Olimpiya yarışları zamanı dayanması ehtimalı yoxdur, hətta əksinə. Qərbin Kiyevi dəstəkləməsinə baxmayaraq, döyüşlərin dalana dirəndiyi Ukraynanın şərqində Rusiya mövqelərini gücləndirir. İsrailin 2023-cü il oktyabrın 7-də Fələstinin Həmas hücumuna verdiyi cavab nəticəsində 39.000-dən çox insanın həlak olduğu Qəzza zolağında atəşkəs də eyni dərəcədə çətinləşir. Bu iki münaqişə fonunda Qlobal Cənub ölkələri Qərbin ikili standartlar siyasətinə həmişəkindən daha çox tənqidi yanaşırlar.

Olimpiya Xartiyası "idman bəşəriyyətin ahəngdar inkişafına xidmət edir" və "insan ləyaqətinin qorunması ilə məşğul olan dinc cəmiyyət" ideallarını açıq şəkildə bəyan edir. Əslində, Olimpiada heç vaxt müharibələrin dayandırılmasına və ya hətta dayandırılmasına kömək etməyib. Onlar diplomatiyaya töhfə verə bilərlərmi?

Cümə günü yüzdən çox xarici dövlət və hökumət başçısı 204 Olimpiya komitəsindən 6-7 min idmançı açılış mərasimində və paradda iştirak etmək üçün Sena sahillərinə gəlib. Qonaqlar arasında Vladimir Zelenski, Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhd şahzadəsi Məhəmməd Bin Salman, Seneqal lideri Bassirou Diomaye Faye və Argentina lideri Xavier Miley də var.

Bayramda bütün qitələr təmsil olunub, lakin dünyanın aparıcı liderləri - həyat yoldaşı Cilini Parisə göndərən ABŞ prezidenti Co Bayden, Çin lideri Si Cinpin, Hindistanın baş naziri Narendra Modi, Braziliya prezidenti Luiz Lula da Silva Fransaya səfər etməyi lazım bilməyiblər. Vitse-prezident və Demokratlar Partiyasından prezidentliyə namizəd Kamala Harris də Parisə getməyib, əvəzində əri Doug Emhoffu bağlanış mərasiminə göndərəcək.

Rusiya Qərbin sanksiyaları altında olduğundan Rusiya prezidenti Vladimir Putin dəvət olunmayıb. Rusiya nümayəndə heyəti minimum səviyyəyə endirilib, çünki iyulun ortalarında Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi (BOK) ciddi bitərəf statusu nəzərə alınmaqla yarışda yalnız 15 idmançının iştirakına icazə verib. 2021-ci ildə Tokioda 300-dən çox rusiyalı çıxış edib.

Beləliklə, Kreml və BOK arasında uzun müddətdir davam edən mürəkkəb münasibətlər Rusiyan Ukraynadakı xüsusi hərbi əməliyyatından sonra başlayıb. Qərargahı İsveçrənin Lozanna şəhərində yerləşən Olimpiya təşkilatı Rusiya və onun müttəfiqi Belarusu oyunlarda iştirakdan məhrum etmək qərarına gəlib. Sonradan BOK tədricən dayandırılmış ölkələrin idmançılarının yarışlarda iştirak etmək üçün qayıtmalarına icazə verməyə başlayıb.

2023-cü ilin mart ayının sonunda BOK beynəlxalq idman federasiyalarına bir sıra tövsiyələr göndərib və dekabrda komitə ruslara və belaruslara Paris Oyunlarında fərdi seçimdə (komanda idmanı olmadan), neytral bayraq altında iştirak etməyə icazə verib (dövlət himni və ya rəngli simvolların nümayişi olmadan) və bir şərtlə ki, iştirakçı idmançılar Rusiyanın Ukraynadakı hərbi əməliyyatını dəstəklədiklərini bəyan etməmiş olsunlar və silahlı qüvvələrlə əlaqəli olmasınlar.

Moskva bu məhdudiyyətləri qəbuledilməz hesab edib. Kreml BOK-u "irqçilik və neonasizmə sürüklənməkdə" ittiham edib. Olimpiya qələbələri ilə tanınan Rusiya ilə dünya idmanının bir növ himayədarı rolunu oynayan BOK nəhayət ki, üz-üzə qalıb.

İyulun 26-da, Fələstin (səkkiz idmançı) və İsrail (88 idmançı) komandaları açılış mərasimində - Sena çayındakı mərasimlərdə iştirak ediblər. Tamaşaçılar Qəzza zolağındakı münaqişəni xatırlayıblar. İsrailin prezidenti İsaak Hersoq da öz xalqına dəstək olmaq üçün Parisdə keçiriləcək mərasimə gəlib.

"Siyasətdən kənar idman" prinsipini həmişə tez müdafiə edən BOK indi qarşıdakı iki həftə ərzində siyasi baxışların hər hansı nümayişini (Fələstin bayraqlarının dalğalanması, İsrail nümayəndə heyətinə söyüş söyməsi və s.) yatırtmaqla məşğuldur. Cümə günü açılış mərasimində, yarışların keçirildiyi yerlərdə və təşkilatçıların münaqişəli dövlətlərdən nümayəndə heyətlərini diqqətlə ayırdığı Olimpiya kəndində görünməmiş tədbirlər planlaşdırılır.

İsrail idmançıları yarış boyu ən yaxşı müdafiə ilə təmin olunacaqlar: 1972-ci ildə Münhen Oyunları zamanı İsrail komandasının üzvlərinin Fələstinin Qara Sentyabr qrupunun nümayəndələri tərəfindən girov götürülməsi və sonra öldürülməsi faciəsini dünya hələ də xatırlayır.

2024-cü ilin gərgin reallıqlarını nəzərə alsaq, Olimpiya barışığı həmişəkindən daha nisbi bir anlayış kimi görünür. Qədim Oyunların tarixində bu, hücum təhlükəsi olmadan səyahət etmək qabiliyyətini nəzərdə tuturdu. Qərb mediası belə şərh edir ki, yaxın tarixdə o, Rusiya tərəfindən üç dəfə pozulub: 2008-ci ildə (Gürcüstandakı münaqişə), 2014-cü ildə (Krımın ilhaqı) və 2022-ci ildə (Ukraynada hərbi əməliyyatın başlaması). BOK isə rəsmi olaraq yalnız birini tanıyır: 2022-ci ilin fevralında baş verənləri.

Tarixçi Fabien Archambault izah edir: "Olimpiya atəşkəsi üçün təcili çağırışlar nisbətən yeni bir hadisədir. Bu, BOK-un həvəskar idman konsepsiyasından imtina edərək Oyunların kommersiyalaşdırılmasının ikinci, daha intensiv mərhələsinə başladığı 1980-ci illərə təsadüf edir".

"Olimpiya barışığı ideyası BOK-un kommunikasiya strategiyasının bir hissəsidir" deyə tarixçi Patrick Clastres əlavə edir. Lakin burada Tomas Baxın rəhbəri olduğu BOK öz tələsinə düşüb. Bir tərəfdən, BOK özünü neytral arbitr, hər kəsin ümid bağladığı əxlaqi səlahiyyət kimi təqdim edir, digər tərəfdən isə komitənin fəaliyyət sahəsi ölkələr arasında rəqabətlə bağlı olduğundan bütün ideologiyalar da orada təmsil olunur. Sülhsevər ritorika ilə dünya reallığı arasındakı uçurum həm Olimpiya Oyunlarının dramı, həm də diqqəti cəlb edən amildir.

Açılış mərasimi mühüm simvolik rol oynayır. Tarixçi Patrick Boucheron Le Monde-a verdiyi müsahibədə "Fransaya dünyanı, dünyanı isə Fransaya göstərməli", deyib. Amma onun heç bir lazımsız illüziyası yoxdur: "Hər Olimpiya Oyunlarında biz xalqlar arasında qardaşlıqdan danışırıq və nəticədə medalları sayırıq", – tarixçi aprelin 25-də oyunların təşkilatçılarının mətbuat konfransında bunu etiraf edib.

Bu arada qeyd edək ki, Fransa nümayəndə heyətinin 571 idmançısından 80-nin ölkənin silahlı qüvvələri ilə müqaviləsi var, 15-i isə sərhəd xidmətinin işçisi kimi qeyd olunub. Unutmayaq ki, Fransa Olimpiya Oyunlarına tamamilə yeni beynəlxalq siyasi kontekstdə ev sahibliyi edir. Emmanuel Makron sözsüz ki, ölkəni ən yüksək səviyyədə təmsil etmək istəyir. İyulun 22-də paytaxtın kənarındakı Olimpiya kəndini ziyarət etdikdən sonra Makron "Biz hazırıq" deyib. Yelisey sarayının sahibi həmkarları ilə daha çox ikitərəfli danışıqlar aparmaq üçün Olimpiadadan istifadə etmək niyyətindədir. Bəzi görüşlər hətta açılış mərasimindən əvvəl də keçiriləcək: xüsusən iyulun 25-də Luvrda idmanın davamlı inkişaf məqsədlərinə nail olunmasına töhfəsinə həsr olunmuş sammit çərçivəsində.

Olimpiya atəşkəsi olmadığı halda, dövlət başçısı Milli Assambleyanı (ölkə parlamentini) buraxmaq və yeni seçkilər keçirmək qərarı ilə yaranan iki aylıq qarışıqlıqdan sonra bir anlıq sakitliyi təmin etmək üçün Fransada "siyasi barışıq" elan edib. Bəs bütün dünyada necə, məsələn, Cənubi Qafqazda böyük müharibəyə hazırlıq dayanacaqmı. Makron özündə olimpiya ölkəsinin, sülh ölkəsinin lideri olduğu cəsarətini tapacaqmı? Əsla, onda bu cəsarət yoxdur və heç vaxt da olmayıb.

V.VƏLİYEV