XX əsrin dəhşətli faciəsi - Xocalı soyqırımı

Bütövlükdə XX əsr, dünya tarixində müxtəlif münaqişələr, siyasi hadisələr və faciələrlə zəngin bir dövr olmuşdur. Bu dövrdə baş vermiş ən dəhşətli və insanlıq tarixində unudulmaz izlər buraxmış hadisələrdən biri də 1992-ci ilin fevral ayında baş verən Xocalı soyqırımıdır. Xocalı qətliamı, sadəcə Azərbaycanın deyil, bütövlükdə dünya tarixinin ən qanlı və faciəvi hadisələrindən biri olaraq yaddaşlara həkk olunmuşdur. Xocalı soyqırımı, Azərbaycan xalqının başına gətirilmiş böyük bir faciə olmaqla yanaşı, beynəlxalq hüquq və insan hüquqları baxımından da ciddi suallar doğurmuşdur. Xocalı, 1988-ci ildən etibarən başlayan Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi kontekstində böyük strateji əhəmiyyətə malik olan bir şəhərdir. Qarabağ bölgəsinin mərkəzi olan Xocalı şəhəri, strateji mövqeyi ilə hər iki tərəf üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Sovet İttifaqının dağılması nəticəsində müstəqil dövlətlərin yaranmasına doğru gedən bu dövrdə, Ermənistandakı separatçı qüvvələr Azərbaycanın Qarabağ bölgəsini işğal etməyə başladılar. Bu dövrdə, Xocalı da daxil olmaqla bir çox Azərbaycan şəhəri və kəndi erməni silahlı qüvvələri tərəfindən hədəf götürülmüşdü. 1992-ci ilin fevral ayında, Xocalı şəhəri Ermənistana məxsus silahlı dəstələr və onları dəstəkləyən rus qoşunları tərəfindən mühasirəyə alınmışdı. Bu şəhər, ancaq 613 nəfər Azərbaycan vətəndaşının həyatına son qoyulması, minlərlə insanın həyatını dəyişdirməsi və yüzlərlə ailənin məhv olması ilə yadda qaldı. 1992-ci ilin fevralın 25-dən 26-na keçən gecə, Xocalı şəhəri işğal olunmaqla yanaşı, oradakı əhali mühasirəyə alındı. Ermənistan silahlı qüvvələri, Xocalı şəhərini bombalamağa və bu şəhərdə yaşayan mülki əhaliyə qarşı kütləvi qırğın həyata keçirməyə başladılar. Xüsusi qəddarlıqla reallaşdırılan hücum kampaniyası nəticəsində 613 nəfər öldürülmüş, 487 nəfər isə ağır yaralanmışdır. Bunların arasında 63 uşağın, 106 qadının və 70 nəfər yaşlı şəxsin olması xüsusi vurğulanmalıdır. Erməni vandalları Xocalı soyqırımında yalnız fiziki qırğınla kifayətlənilmədi, çoxsaylı insanlar əsir götürüldü, zorakılığa məruz qaldı və bu faciə nəticəsində əhali öz evlərini tərk etməyə məcbur oldu. 1275 nəfərdən çox insan əsir götürüldü, bir çox insan itkin düşdü. Xocalı şəhərində baş verənlər, yalnız Azərbaycana qarşı həyata keçirilən bir hücum deyil, həm də insanlıq əleyhinə törədilən bir cinayət idi. Xocalı soyqırımı, yalnız Azərbaycan xalqı üçün deyil, bütün dünya üçün bir bəşəriyyət faciəsidir. Xocalı soyqırımı, Azərbaycanın müstəqilliyinin qorunması və suverenliyinin təmin edilməsi baxımından mühüm bir dövrü əks etdirir. Lakin, dünyanın ən güclü dövlətləri və beynəlxalq təşkilatlar, bu qanlı hadisə qarşısında passiv qalaraq Xocalı soyqırımını lazımi şəkildə qınamamışlar. Beynəlxalq hüquq və insan hüquqları prinsiplərinə zidd olan bu hadisə, Azərbaycanın müraciətlərinə baxmayaraq, bir çox dövlətlər tərəfindən lazımi səviyyədə etiraz edilməmişdir. Bu, həm də bəşəriyyətin faciələrə qarşı mübarizədəki zəifliyini, cəzasızlıq mühitinin yaranmasını göstərir. Bununla yanaşı, Xocalı soyqırımının tanınması məsələsi, bu gün də bir çox ölkələr və beynəlxalq qurumlar tərəfindən müzakirə edilməkdədir. Xocalı soyqırımı, Azərbaycan xalqının tarixində ən ağrılı anlardan biridir. Bu hadisə, Azərbaycan xalqının azadlıq və müstəqillik uğrunda apardığı mübarizənin bir parçası olaraq görülür. Xocalı, həmçinin ölkənin birləşməsinə və ərazi bütövlüyünün qorunmasına həsr olunmuş mübarizənin simvoluna çevrilmişdir. Bu faciənin Azərbaycan xalqının yaddaşında xüsusi bir yeri vardır. Hər il fevralın 26-da, Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinə ehtiram əlaməti olaraq anma mərasimləri keçirilir. Bu, yalnız Azərbaycanın deyil, bütün bəşəriyyətin ədalətə çağırışıdır. Xocalı soyqırımının tanınması və müvafiq şəkildə qiymətləndirilməsi, gələcəkdə belə faciələrin təkrarlanmasının qarşısını almaq üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Beynəlxalq ictimaiyyətin bu faciəni tanıması, insan hüquqları və ədalət prinsipləri çərçivəsində Xocalı soyqırımının tam şəkildə qiymətləndirilməsi vacibdir. Xocalı soyqırımının tanınması, həmçinin, müasir dövrün konfliktlərinə qarşı daha təsirli və hüquqi yanaşmaların tətbiq olunmasına zəmin yaradacaqdır. Bütün bunlar isə insanlığın daha ədalətli və sülh içində yaşaması üçün vacib addımlar olacaqdır.

İlqar İlyasov

YAP Laçın rayon təşkilatının sədri