Tramp Ukraynanı özəlləşdirir və… - AKTUAL

ABŞ prezidenti Donald Tramp Ukraynanın mineral ehtiyatlarının Amerikanın ona verdiyi yardıma görə təzminat olaraq Vaşinqtona təhvil verilməsinə dair sazişin tezliklə bağlanacağını açıqlayıb. Müqavilə layihəsində ölkə iqtisadiyyatının strateji sahələrinin Amerika tərəfindən idarə edilməsi nəzərdə tutulur. Bununla belə, Kiyev hələ Trampın tələblərini qəbul etməyə hazır deyil və ABŞ-la sövdələşmədə Avropanın dəstəyini almağa çalışır. Bir tərəfdən ABŞ, Ukrayna və onun avropalı müttəfiqləri arasında münasibətlərdəki gərginliyə Vaşinqtonun Ukrayna münaqişəsinə dair BMT Baş Assambleyasının Ukrayna qətnamə layihəsinə səs verməkdən imtina etməsi və Amerika tərəfinin Rusiyanı qınamayan alternativ layihə təklifi əlavə edir.Şənbə günü Mühafizəkarların Siyasi Fəaliyyət Konfransında (CPAC) çıxış edən Donald Tramp Kiyevin Ukraynaya çox milyard dollarlıq Amerika yardımını kompensasiya etməsi zərurəti ilə bağlı yeni bəyanatla çıxış edib: “Mən pulumuzu geri almağa və ya onun təhlükəsiz olduğuna əmin olmağa çalışıram. Bildiyiniz kimi, Avropa Ukraynaya 100 milyard, ABŞ isə 350 milyard dollar verib. Ona görə də biz nadir torpaq metalları və neft istəyirik. "Mümkün olan hər şeyi əldə edə bilərik" deyə Donald Trump bildirib. “Biz pulumuzu geri alacağıq, çünki bu ədalətli deyil. Prezident Trampın bəyanatı aparıcı Amerika mediasında sızmalara baxmayaraq, tərəflərin ötən şənbə günü Ukraynanın mineral ehtiyatlarına nəzarətin ABŞ-a ötürülməsinə dair saziş imzalaya bilməməsindən sonra verilib.Bloomberg-in xəbərinə görə, Kiyev Vaşinqtonun Ukrayna iqtisadiyyatını bərpa etmək üçün Amerikanın rəhbərliyi altında 500 milyard dollarlıq fond yaratmaq tələblərinə qarşı çıxıb ki, bu da yuxarıda qeyd olunan sazişin tərkib hissəsi olmalıdır. Agentliyin mənbələrinə görə, Kiyev hesab edir ki, Ukraynanın aldığı yardımın real məbləği təqribən 90 milyard dollardır ki, bu da Vaşinqtonun tələb etdiyindən 5 dəfə azdır. Ukrayna Radiosu NV-nin mənbələrə istinadən verdiyi məlumata görə, Kiyev fondun 100 milyard dollara endirilməsi ilə bağlı əks təklif irəli sürüb və bu təklifi Vaşinqtona ötən həftə Ukrayna paytaxtına səfər edən prezident Trampın xüsusi nümayəndəsi Keyt Kelloq aparıb. Mənbənin məlumatına görə, Ukrayna tərəfi, həmçinin müqavilənin şərtlərinin müzakirəsini davam etdirmək üçün Vladimir Zelenski ilə Donald Trampın Vaşinqtonda şəxsi görüşü ilə bağlı istəklərini çatdırıb. Sızdırılan məlumatlara görə, prezident Zelenski hələ də ABŞ-la müqavilə imzalamalı olub-olmaması və hansı şərtlər altında olması barədə dəqiq bir yekun anlayışa gəlməyib. Belə ki, Radio NV-nin məlumatına görə, ötən həftənin sonunda o, öz komandasının üzvləri ilə yüksək tonlarda keçirilən görüş keçirib, lakin nəticədə Vaşinqtonla razılaşmağa qərar verilib, eyni zamanda ondan maksimum güzəştə getməyə çalışıb.Bundan əlavə, ötən həftənin sonunda Vaşinqtonla həll olunmamış mübahisə fonunda Vladimir Zelenski Avropa liderlərinə fəal şəkildə zəng edərək, onların dəstəyini almağa çalışıb. Ötən şənbə o, Hollandiya, Albaniya, Böyük Britaniya və Yunanıstanın baş nazirləri ilə, bir gün əvvəl isə Xorvatiyanın baş naziri, Polşa prezidenti, Çexiya prezidenti, İsveç və Sloveniyanın baş nazirləri ilə danışıb. "Tərəfdaşlarla yeni danışıqlar çox faydalıdır. Avropada daha çox dəstək, daha çox qarşılıqlı əlaqə olacaq", - Vladimir Zelenski Telegram kanalında yayımlanan videoda bildirib. Polşanın TVN24 telekanalının məlumatına görə, Kiyevlə Avropa danışıqları marafonunun iştirakçılarından biri, Polşa prezidenti Anjey Duda Vladimir Zelenskiyə Vaşinqtonla vəziyyəti daha da gərginləşdirməməyi, Amerikanın təkliflərində özü üçün fayda tapmağı tövsiyə edib. O qeyd edib ki, Ağ Evin sahibi Birləşmiş Ştatların son illərdə Ukraynaya hərbi dəstək üçün böyük xərclər çəkməsindən irəli gələn bir iş adamı qədər siyasətçi deyil. Bu, yüz milyardlarla dollardır. Və bununla əlaqədar olaraq Birləşmiş Ştatlar müəyyən mənfəət əldə etmək istəyir. “Mən hesab edirəm ki, ABŞ-ın iqtisadi mövcudluğu çox ağıllı plandır, çünki bu, Ukrayna üçün bir növ təhlükəsizlik zəmanətidir. “Buna işgüzar yanaşma tətbiq edin, danışıqlar aparın – vəssalam”, – Polşa lideri Zelenskiyə tövsiyə edib.Prezident Tramp ilk dəfə fevralın əvvəlində Ukraynanın nadir torpaq metallarına maraq göstərdiyini açıqlayıb, bundan sonra ABŞ-ın maliyyə naziri Scott Bessent Amerikanın təklifləri ilə Kiyevə gedib və rədd edilib. Daha sonra Münhendə Beynəlxalq Təhlükəsizlik Konfransında ABŞ-ın vitse-prezidenti J.D.Vens ilə söhbəti zamanı prezident Zelenski Kiyev üçün təhlükəsizlik təminatlarının olmadığını düşünərək ABŞ-la sazişi imzalamaqdan yenə imtina edib və bu, Donald Trampı qəzəbləndirib.

Bu arada, fevralın 21-dən yeni saziş layihəsinin surətini əldə etmiş “The New York Times”ın qeyd etdiyi kimi, bu sənəd hələ də Kiyev üçün heç bir təhlükəsizlik zəmanətini ehtiva etmir, eyni zamanda “bəzi şərtlər əvvəlki versiyadan daha sərt görünür”. “The New York Times” yazır ki, Amerikanın yeni təklifləri Ukraynanın təkcə təbii ehtiyatlardan əldə etdiyi gəlirin yarısından deyil, həm də limanların və digər infrastrukturların istismarından əldə etdiyi gəlirdən imtina etməyi nəzərdə tutur.Yeni layihədə həmçinin Rusiyanın tərkibinə daxil olmuş ərazilərdən əldə edilən gəlirlərə dair ayrıca maddələr daxildir: “onlar azad edildikdə”. Üstəlik, ABŞ-ın bu ərazilərdəki resurslardan əldə etdiyi gəlirin payı 66% təşkil edəcək. Bundan əlavə, yeni sənəd layihəsində gələcək sövdələşmədən əldə edilən vəsaitin ABŞ tərəfindən idarə olunan xüsusi fonda yönəldiləcəyi də qeyd olunur. Eyni zamanda, ölçüsü 500 milyard dollara çatana qədər Ukrayna ona töhfələr verməli olacaq.“Xammal müqaviləsi”nin şərtləri Kiyev üçün getdikcə ağırlaşsa da, iki ölkə arasındakı münasibətlərdə daha bir qıcıq yaradan Vaşinqtonun bazar ertəsi BMT Baş Assambleyasına Ukrayna münaqişəsi ilə bağlı Rusiyanı qınayan hər hansı bir dildən yayınan “tarixi” qətnamə layihəsini təqdim etməsi oldu.
Ukrayna-ABŞ mübahisələri
“The Washington Post”un həftənin sonunda yazdığı kimi, ABŞ administrasiyası “Ukraynadan “Rusiyanın təcavüzünü” pisləyən illik qətnaməsini geri götürməsini tələb edib. Nəşrin mənbələrinə görə, “bu təklif qətnaməni geri götürməkdən imtina edən Kiyevi heyrətə salıb”. Öz növbəsində ABŞ dövlət katibi Marko Rubio bəyan edib ki, Amerika tərəfi “sülhə yol açmaq üçün təşkilatın bütün üzvləri tərəfindən dəstəklənməli olan tarixi qətnamə”nin alternativ layihəsini hazırlayıb. Birləşmiş Ştatların BMT Baş Assambleyasında ilk dəfə olaraq Ukraynaya dair anti-Rusiya qətnamə layihəsinin həmmüəllifi olmadığı barədə məlumatı şərh edən Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov bildirib ki, bu, Ukrayna münaqişəsinə sağlam düşüncə mövqeyindən yanaşmağa çalışan Donald Tramp administrasiyasının siyasətinin mahiyyəti kimi praqmatizmə dəlalət edir.
Makron və Starmer Trampdan nə istəyəcəklər?
Fransa prezidenti Emmanuel Makron və Böyük Britaniyanın baş naziri Key Starmer ABŞ prezidenti Donald Trampı Ukrayna münaqişəsi ilə bağlı Rusiya ilə ikitərəfli danışıqları davam etdirməməyə inandırmaq istəyirlər. Bunun müqabilində onlar Avropanın Ukraynanın gələcək təhlükəsizliyini təmin etmək öhdəliyini təklif edəcəklər. Makron fevralın 24-də Vaşinqtonda olacaq, Starmer osə fevralın 27-də ABŞ-a səfər edəcək. Nəşrin məlumatına görə, iki ölkənin lideri ABŞ prezidentinin Ukraynadakı münaqişəyə son qoymaq planına təsir etmək cəhdi ilə yanaşmalarını əlaqələndirmək barədə razılığa gəliblər. Onlar əmindirlər ki, qlobal təhlükəsizlik üçün “kritik an” gəlib çatıb. Kiyevə konkret hansı təhlükəsizlik təminatlarının verilə biləcəyi açıqlanmır. The Wall Street Journal yazıb ki, Emmanuel Makron və Keir Starmer cənab Trampa “ABŞ-ın dəstəyi ilə” Ukrayna ərazisinə 30 min sülhməramlı yerləşdirməyi təklif edəcəklər. Amma bu planın həyata keçirilməsi Moskva və Kiyevin atəşkəslə bağlı razılığa gəldiyi təqdirdə mümkündür. Pentaqon dəfələrlə Ukraynada Amerika hərbçilərinin olmayacağını bildirib. Fevralın 18-də Rusiya və ABŞ nümayəndələri Ər-Riyadda görüşüblər. Fevralın 23-də ABŞ prezidentinin müşaviri Mayk Uolz bəyan edib ki, ABŞ Rusiya ilə əməkdaşlığa və Ukraynaya dəstək yanaşmasına yenidən baxır.
Makron səfəri öncəsi kimə zəng edib?
Fransa prezidenti Emmanuel Makron fevralın 23-də bir neçə Aİ ölkəsinin liderləri və Avropa hökumət qurumlarının rəhbərləri ilə bir neçə saatlıq telefon danışığı aparıb. O, tezliklə prezident Donald Trampla görüşmək üçün ABŞ-a gedəcək. Telefon danışıqlarında Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen, Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Antonio Kosta, Almaniya kansleri Olaf Şolz, Böyük Britaniyanın baş naziri Keir Starmer, Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan, Macarıstanın baş naziri Viktor Orban iştirak ediblər. “Biz sülhün ədalətli, davamlı və davamlı şəkildə Ukraynaya qayıtmasını və bütün qarşıdan gələn danışıqlarda avropalıların təhlükəsizliyinin gücləndirilməsini istəyirik” deyən Makron X-də bildirib. Fransa prezidenti Vaşinqtonda Donald Trampla görüşəcək. Həmin gün, nəşrin qeyd etdiyi kimi, fon der Leyen, Kosta, İspaniya, Skandinaviya və Baltikyanı ölkələr və digər dövlətlərin, o cümlədən Aİ üzvü olmayan NATO ölkələrinin rəhbərlərindən ibarət Avropa nümayəndə heyəti Kiyevə gələcək.
Rusiyaya qarşı 16-cı Sanksiya Paketi
Avropa İttifaqının xarici işlər nazirləri Ukraynada hərbi əməliyyatların üçüncü ildönümü ilə əlaqədar Rusiyaya qarşı 16-cı sanksiyalar paketini təsdiqləyib. Reuters bu barədə iki diplomata istinadən xəbər verir. Yeni məhdudiyyətlər paketinə, digər məsələlərlə yanaşı, ilkin alüminiumun idxalına qadağa da daxildir. KİV-in məlumatına görə, məhdudiyyətlər 13 banka, eləcə də Aİ-nin Rusiyanın kölgə donanmasının bir hissəsi hesab etdiyi 73 gəmiyə şamil olunacaq. Ümumilikdə, Brüsselin məlumatına görə, Ukraynada hərbi əməliyyatlarda iştirak edən 35 Rusiya şirkəti və 48 fiziki şəxs sanksiyalara məruz qalacaq. Digər məsələlərlə yanaşı, Aİ ölkələri xrom və bəzi kimyəvi maddələrin idxalını, həmçinin neft və qaz emalı zavodlarına xidmət göstərilməsini qadağan edəcək. Macarıstanın xarici işlər naziri Peter Szijjarto bildirib ki, Budapeşt 16-cı paketdə nəzərdə tutulan məhdudiyyətlər Rusiya nefti və neft məhsullarından istifadə üçün istisna təmin edib və həmçinin Budapeşt metrosunun texniki xidməti ilə məşğul olan Rusiyanın “Metrovaqonmaş” şirkətinin işinə qoyulan qadağadan yayınıb.
Trampa qarşı vahid cəbhə?
Keçən həftə ABŞ-ın müttəfiqləri 2022-ci ilin fevralından bəri Qərbin Rusiya-Ukrayna münaqişəsi ilə bağlı tutduğu xətti mahiyyətcə qıran yeni ABŞ prezidenti ilə necə davranacağına qərar vermək üçün Parisdə iki dəfə görüşdülər. Slovakiya prezidenti Peter Pelleqrini nə ölkəsinin, nə də Macarıstanın baş naziri Viktor Orbanla danışıqlara dəvət edilməməsindən qəzəblənib. Ancaq görünür, ideya bu idi – Trampın kursunu Aİ və NATO-da bu siyasətçinin səsi olmaq istəyənlər olmadan müzakirə etmək, xüsusən də Ağ Evin hazırkı rəhbəri ilə öz ünsiyyət üsullarına malik olduqları üçün.Sonuncu ötən həftə Vaşinqtonun ətrafı Okson Hilldə keçirilən illik Mühafizəkar Siyasi Fəaliyyət Konfransında (CPAC) geri çağırıldı. İlk dəfə 1970-ci illərdə keçirilən tədbir son vaxtlar ilk növbədə dünyanın hər yerindən Tramp tərəfdarlarının toplaşdığı bir tədbirə çevrilib. Bu il CPAC-ın iki iştirakçısı İtaliyanın Baş naziri Giorgia Meloni və Polşa Prezidenti Andjey Duda xüsusi diqqəti cəlb etdi. Videobağlantı vasitəsilə edilən ilk çıxış Trampın əsas Avropa müttəfiqi statusu uğrunda mübarizədə hələ də rəqiblərini qabaqladığını təsdiqləyib. “Düşmənlərimiz ümid edir ki, Tramp biz avropalılardan uzaqlaşacaq, lakin mən onu tanıyıram, o, güclü və effektivdir və əminəm ki, biz onların səhv olduğunu sübut edəcəyik”, - Meloni bildirib.Təbii ki, İtaliyanın baş nazirinin dediklərində avropalı müşahidəçiləri heyran edən əsas məqam onun Münhendə keçirilən təhlükəsizlik konfransında ABŞ-ın vitse-prezidenti J.D.Vens tərəfindən Avropa elitalarına qarşı irəli sürülmüş ittihamları açıq şəkildə dəstəkləməsi olub. Meloni ifadələrində ondan daha az sərt və konkretdir, lakin o, yenə də avropalıların şəxsiyyətini və onların demokratik dəyərlərini təhdid etməyə çalışdığı üçün “liberal sol” və Avropa bürokratiyasını hədəfə alıb. O, Ukrayna, Rusiya və Trampın sülhməramlı səyləri haqqında çox az danışıb. Meloni "davamlı sülhə" doğru "irəliyə getməyin" lehinə danışıb. Eyni zamanda, İtaliyanın baş naziri Ağ Evin Kremlə əsassız güzəştlərə gedəcəyi ilə bağlı qorxuların əsassız olduğunu açıqlayıb. "Trampla biz Əfqanıstanda baş verən fəlakəti bir daha görməyəcəyik" deyən Meloni 2021-ci ildə Amerika qoşunlarının Kabildə hakimiyyət dəyişikliyinə səbəb olan bu ölkədən çıxarılmasına toxunaraq əmin edib.Melony Parisdəki məclislərdə iştirak edirdi və onlardan çox narazı idi. O, orada yaratmağa hazırlaşdıqları “anti-Tramp cəbhəsi”ndən razı qalmadığını bildirib. Amma Duda Parisdəki görüşlərə qatılmayıb. Duda problemini həll edib. Makron və Starmer Trampla daha çətin danışıqlarla üzləşirlər. Wall Street Journal, yəqin ki, müzakirə edəcəkləri mübahisəli mövzulardan yalnız biri haqqında məlumat verib. İddialara görə, Makron və Starmer Trampa məlumat vermək istəyirlər ki, onun avropalı müttəfiqləri münaqişə bitdikdən sonra (kontingentin sayı 30 min nəfər olacaq) Ukraynaya qoşun göndərməyə razıdırlar. Bununla belə, onlar israr edirlər ki, ABŞ Aİ və NATO ölkələrində hərbi varlığını artırsın. Sadə dillə desək, Tramp Avropanın təhlükəsizliyini avropalıların öz əlinə vermək kimi çoxdankı ideyasından əl çəkməlidir.

V.VƏLİYEV