Çin Ukraynanın təhlükəsizliyinə zəmanət verə bilər

Aİ-nin Çindəki səfirləri Yaponiya üzərində qələbənin 80 illiyi şərəfinə sentyabrın 3-də Pekində keçiriləcək paradda iştirakdan kollektiv imtinanın mümkünlüyünü müzakirə edirlər. Belə bir aksiyanın səbəbi bayramda Rusiya prezidenti Vladimir Putinin iştirakı və orada Rusiya hərbçilərinin ehtimalla iştirak etməsidir. Brüssel də Tokionu narazı salmamaq üçün bayramı boykot etməyə çalışır. NG ekspertinin dediyi kimi, Aİ Çinin ən böyük ticarət tərəfdaşıdır. Buna görə də Pekin səfirlərin demarşına kəskin reaksiya verməyəcək. Lakin Çin mediası qeyd edəcək ki, Avropa liderləri alman faşizmi və yapon militarizmi ilə mübarizənin dərslərini unutmaq istəyirlər.

“The South China Morning Post”un mənbələrə istinadən yazdığı kimi, parada və ondan sonrakı tədbirlərə dəvətlər Pekindəki Avropa missiyalarına göndərilib.

Amma avropalı diplomatlar Putinin parada qatılacağından narahatdırlar. Paradda Rusiya hərbi hissələrinin də iştirak etməsi mümkündür. Bu isə Ukraynanın Rusiya tərəfindən bombalandığı, Köhnə Dünyanın diplomatlarının qəzəbləndiyi bir vaxtda baş verəcək. Bununla belə, qəzet yazır ki, hələlik rus qoşunlarının Tiananmen meydanından keçəcəyinə dair heç bir təsdiq yoxdur.

Bir şey aydındır: Qərb və Yaponiya ABŞ prezidenti Donald Tramp və Vladimir Putin, Avropa liderləri və Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski arasında aparılan danışıqlara Çinin reaksiyasını mikroskop altında izləməyə hazırdır. Bəs bu reaksiya nədir?

Jurnalistlər bu sualı Çin Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Mao Ninqə brifinq zamanı veriblər. Konkret olaraq, ondan sülh sazişi bağlanacağı təqdirdə Çinin Ukraynaya təhlükəsizlik zəmanəti verməyə hazır olub-olmadığı soruşulub. Mao Ning cavab verib: "Çinin Ukrayna böhranı ilə bağlı mövqeyi ardıcıl və aydındır. Çin Ukrayna böhranının siyasi yolla həllinə çalışaraq, sülh yolu ilə həll və dialoqu təşviq edəcək". Cavab onu göstərir ki, Pekin məşhur fransız Şarl Moris Periqord Talleyrandın dil diplomata fikirlərini gizlətmək üçün verilir ki, əmrini yaxşı xatırlayır.

Bəs Çin diplomatik xidmətinin əməkdaşları jurnalistlərin “beyinlərini” məharətlə yuyurlarsa, o zaman bəlkə Çinin elmi qurumlarının və beyin mərkəzlərinin ekspertləri daha səmimidirlər? Çin Beynəlxalq Münasibətlər Universitetinin professoru Li Haydonq qeyd edib ki, Qərb şərhçilərinin Ukrayna üzrə ABŞ-Rusiya danışıqlarında Çinin iştirakını üzə çıxarmaq istəyi onların strateji düşünmə qabiliyyətindən deyil, Soyuq Müharibə doqmalarının əsiri olduqlarından danışır. Belə ki, “Fox Business” portalı Trampın Putinlə danışıqlarda Ukrayna məsələsini həll etməyə çalışmadığını, əksinə Rusiyanın Çindən asılılığını zəiflətmək istədiyini iddia edib. O zaman Amerikanın Çinlə rəqabətdə qalib gəlməsi daha asan olacaq.

Professor Li bu məsələ ilə bağlı deyib: "ABŞ-Rusiya görüşünün iştirakçıları konkret olaraq Ukrayna ilə bağlı sövdələşmələr aparırdılar və əgər onlar ABŞ və Rusiya arasındakı münasibətlərdəki problemlər üzərində razılığa gəlməyə çalışsaydılar, onsuz da heç nə alınmazdı. Axı Rusiya ilə ABŞ arasındakı ziddiyyətlər üzvi və struktur xarakterlidir. Digər tərəfdən, son onilliklər ərzində Rusiya və Çin arasında möhkəm tərəfdaşlıq münasibətləri yaranıb. Qarşılıqlı siyasi etimad, iqtisadi əməkdaşlıq, enerji təchizatı və silahlı qüvvələr arasında koordinasiya, buna görə də ABŞ Rusiya ilə Çin arasında nə qədər sıxıntı yaratmağa çalışsa da, çətin ki, iki dövlət arasında münasibətlərin bünövrəsini sarsıda bilsin”. Rusiya Elmlər Akademiyasının Çin və Müasir Asiya İnstitutunun elmi direktoru Aleksandr Lukin NG-yə verdiyi müsahibədə qeyd edib: "Aİ-nin Pekində keçirilən parada məhəl qoymamaq niyyəti göstərir ki, bu blok Çinlə münasibətlərdəki ani problemləri tarixin dərslərindən üstün tutur. Axı Avropa ölkələri, o cümlədən Britaniya bu gün Rusiya ilə birlikdə faşizmə qarşı mübarizə aparıb. tarixin bu səhifəsini xatırladır”. Putin və Tramp keçən həftə Rusiya və Ukrayna üçün təhlükəsizlik təminatlarını müzakirə ediblər və bazar ertəsi həm Avropa liderləri, həm də Zelenski Trampla Ukraynanın təhlükəsizliyi məsələsini qaldırıblar. Çin belə zəmanətlərdə iştirak edə bilərmi?

Lukinin sözlərinə görə, bu cür zəmanətlər BMT Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən təsdiq olunarsa, o zaman Çin iştirak edəcək. Pekin hər iki tərəfin razılaşdığı və BMT-nin təsdiq etdiyi böhranın belə bir həllini qanuni hesab edir.

Avropa Birliyi Çin üçün böyük bir bazardır. Pekin və Brüssel arasında siyasi münasibətlər soyuq olsa da, Çin əlaqələri minimum səviyyəyə endirmək fikrində deyil. Avropa İttifaqı Çin investorlarına məhdudiyyətlər qoyub. Onlar Köhnə Dünyada Avropa İttifaqının təhlükəsizlik maraqlarına toxunan sənaye sahələrində müəssisələrə sahib ola bilməzlər, Lukin yekunlaşdırıb.

VƏLİ