Azərbaycan-Çin strateji tərəfdaşlığı və Prezident İlham Əliyevin Çin səfəri: geosiyasi və iqtisadi perspektivlər

2025-ci ilin avqust-sentyabr aylarında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Çin Xalq Respublikasına etdiyi işgüzar səfər, iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlığın dərinləşməsi baxımından tarixi mərhələ kimi qiymətləndirilə bilər. Səfər çərçivəsində Çin rəhbərliyi ilə aparılmış siyasi dialoqlar, aparıcı Çin şirkətləri ilə müzakirə olunan iqtisadi əməkdaşlıq layihələri və regional təhlükəsizlik gündəliyində yer alan görüşlər, Azərbaycanın çoxşaxəli xarici siyasətində Şərq vektorunun əhəmiyyətini bir daha ortaya qoydu.
Tiencin şəhərində keçirilən görüşdə Prezident İlham Əliyev və Çin Xalq Respublikasının Sədri Si Cinpin arasındakı danışıqlar, ölkələr arasında hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq münasibətlərinin inkişafında mühüm addım oldu. Tərəflər Astanada imzalanmış strateji tərəfdaşlıq razılaşmasının ardınca əlaqələrin daha da dərinləşdirilməsi üçün konkret istiqamətləri müzakirə etdilər. Bu, təkcə ikitərəfli münasibətlər üçün deyil, həm də Asiya-Sakit Okean regionu ilə Qafqaz arasındakı əlaqələrin gələcək inkişafı baxımından əhəmiyyətlidir.
Prezident İlham Əliyevin “Energy China”, “Sichian Sunsync”, “CETC”, “CCCC”, “Powerchina”, “CNCEC” və digər nəhəng Çin şirkətlərinin rəhbərləri ilə apardığı müzakirələr, Azərbaycanın sənaye, energetika, nəqliyyat və rəqəmsal texnologiyalar sahəsində Çinlə əməkdaşlığını genişləndirmək niyyətində olduğunu təsdiqlədi.
Yaşıl enerji və ətraf mühit: “Powerchina” və “Sunsync” şirkətləri ilə yaşıl enerji sahəsində əməkdaşlıq, günəş və külək enerjisi layihələri, “ağıllı enerji sistemləri” və mütəxəssis hazırlığına yönəlik təşəbbüslər Azərbaycanın “yaşıl enerji zonası” vizyonunu reallaşdırmaqda mühüm rol oynayacaq.
Nəqliyyat və infrastruktur: “CCCC” şirkəti ilə Bakı Beynəlxalq Dəniz Limanının ikinci mərhələsi və Trans-Xəzər nəqliyyat dəhlizi layihələri üzrə müzakirələr, Azərbaycanın regionda nəqliyyat qovşağına çevrilməsi strategiyasının davamıdır.
Neft-kimya və sənaye: SOCAR ilə “China National Chemical Engineering” arasında imzalanan çərçivə sazişi, Azərbaycanın neft-kimya sənayesində Çin texnologiyalarından istifadəyə və üçüncü ölkələrdə birgə layihələrə şərait yaradır.
Prezident İlham Əliyev ŞƏT Sammitində çıxışı zamanı Azərbaycanın “Bir Kəmər, Bir Yol” təşəbbüsünə ilk qoşulan ölkələrdən biri olduğunu xatırladaraq, bu layihənin regional iqtisadi inteqrasiya üçün əhəmiyyətini vurğuladı. Orta Dəhliz üzrə yükdaşımaların 2022-ci ildən etibarən 90 faiz artması, Azərbaycanın bu təşəbbüs çərçivəsində mərkəzi tranzit ölkə rolunu təsdiqləyir.
Bundan əlavə, Ələt Beynəlxalq Dəniz Limanının buraxılış gücünün artırılması və Zəngəzur dəhlizinin regional şəbəkəyə inteqrasiyası layihəsi, Azərbaycanın Şərqlə Qərb arasında “logistika körpüsü” rolunu gücləndirəcək.
Çin səfəri çərçivəsində Prezident İlham Əliyev bir sıra ölkə liderləri ilə də mühüm görüşlər keçirdi:
Türkiyə ilə görüş: Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanla enerji və nəqliyyat sahələrində strateji əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi, Qars-İğdır-Dilucu dəmir yolu layihəsi və Azərbaycan qazının Türkiyə vasitəsilə Suriyaya nəqli məsələləri gündəmə gətirildi.
Pakistanla dialoq: Pakistanın Baş naziri Şahbaz Şərif ilə keçmişdəki hərbi-siyasi dəstək, ASAN xidmət modelinin tətbiqi və üçtərəfli (Azərbaycan-Türkiyə-Pakistan) formatda əməkdaşlıq müzakirə olundu.
Maldivlə turizm və investisiya əməkdaşlığı: Maldiv Prezidenti Məhəmməd Muizzu ilə birbaşa uçuşlar, qarşılıqlı viza rejimi və iqtisadi-ticari əlaqələrdə yeni mərhələnin başlanması üçün razılıqlar əldə olundu.
Səfərin mühüm siyasi hadisələrindən biri də Prezident İlham Əliyevin Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan ilə ŞƏT Sammiti çərçivəsində keçirdiyi görüş oldu. Tərəflər Vaşinqton Sammitində əldə edilmiş müsbət dinamikanı vurğulayaraq, regionda dayanıqlı sülhün bərqərar olması üçün təmasların davam etdirilməsində razı qaldılar. Bu görüş, Azərbaycanın regional liderlik mövqeyini və diplomatik təşəbbüskarlığını bir daha nümayiş etdirdi.
Prezident İlham Əliyev və Asiya İnfrastruktur İnvestisiya Bankının prezidenti Cin Liqun arasında keçirilən görüşdə, Orta Dəhliz, yaşıl enerji və metro layihələri üzrə maliyyə dəstəyi məsələləri müzakirə edildi. Nəticədə, strateji əməkdaşlıq üzrə birgə bəyanatın imzalanması, Azərbaycanın maliyyə tərəfdaşlıq çərçivəsini genişləndirən mühüm hadisə oldu.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Çin Xalq Respublikasına işgüzar səfəri, yalnız ikitərəfli münasibətlərin deyil, həm də regional və qlobal əməkdaşlıq formatlarının gələcək inkişafı baxımından əhəmiyyətli oldu. Səfər nəticəsində əldə edilən razılaşmalar, Azərbaycanın Orta Dəhliz və “Bir Kəmər, Bir Yol” təşəbbüsündə strateji iştirakını, yaşıl enerji və rəqəmsallaşma sahəsində gələcək vizyonunu və regional sabitliyə verdiyi töhfəni nümayiş etdirdi.

İlqar İlyasov
YAP Laçın rayon təşkilatının sədri