Ədalət, hüquq və azadlığın təminatı – Azərbaycan Konstitusiyası

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası dövlətin ali hüquqi qüvvəyə malik əsas qanunudur. O, xalqın iradəsini ifadə edən, cəmiyyətin və dövlətin quruluşunun əsas prinsiplərini müəyyən edən, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarını təmin edən sənəddir. Konstitusiya hər bir dövlətin hüquqi, siyasi və mənəvi dayağıdır. Azərbaycan Konstitusiyası da ölkəmizin müstəqilliyinin, demokratik inkişafının, hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyəti quruculuğunun təminatçısı kimi mühüm əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası 1995-ci il noyabrın 12-də ümumxalq səsverməsi – referendum yolu ilə qəbul olunmuşdur. Bu hadisə ölkəmizin tarixində mühüm dönüş nöqtəsi olmuşdur, çünki həmin gün Azərbaycan xalqı öz müstəqil dövlətinin əsasını hüquqi müstəvidə təsdiq etmişdir. Konstitusiya Azərbaycanın dövlət suverenliyini, ərazi bütövlüyünü, xalq hakimiyyətini və demokratik idarəçilik prinsiplərini təsbit etmişdir. Konstitusiyanın əsas məqsədi insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının qorunması, ədalət və hüququn təmin edilməsidir. Konstitusiyanın ikinci bölməsi – “İnsan və vətəndaşın əsas hüquqları və azadlıqları” adlanır və burada insan hüquqlarının ən geniş spektri əks olunmuşdur. Hər bir şəxs qanun qarşısında bərabərdir, irqinə, dininə, cinsinə, milliyyətinə, dilinə, mənşəyinə və siyasi baxışlarına görə ayrı-seçkiliyə məruz qala bilməz. Konstitusiyanın 26-cı maddəsinə əsasən, dövlət insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsini təmin etməlidir. Azərbaycan Konstitusiyası ədalət prinsipini dövlətin bütün fəaliyyətinin əsası kimi müəyyən edir. Ədalət hər bir hüquqi dövlətin təməl dəyəridir. Ədalət anlayışı yalnız məhkəmələrin işi ilə məhdudlaşmır, o, həm də sosial və iqtisadi münasibətlərdə, siyasi qərarlarda, qanunvericilikdə və idarəçilikdə öz əksini tapmalıdır. Konstitusiya ədalətin təmin edilməsi üçün hakimiyyətin üç qolunun – qanunverici, icraedici və məhkəmə hakimiyyətlərinin qarşılıqlı fəaliyyət mexanizmini müəyyən etmişdir. Bu bölünmə hakimiyyətin bir mərkəzdə cəmlənməsinin qarşısını alır, vətəndaşların hüquqlarını pozulmadan qorumağa xidmət edir. Hüquq anlayışı isə cəmiyyətdə davranış qaydalarını müəyyən edən və dövlət tərəfindən qorunan norma və prinsiplər toplusudur. Azərbaycan Konstitusiyası hüququn aliliyini dövlətin əsas prinsipi kimi qəbul etmişdir. Konstitusiyanın 7-ci maddəsində qeyd olunur ki, Azərbaycan dövləti demokratik, hüquqi, dünyəvi, unitar respublikadır. Hüquqi dövlət prinsipi o deməkdir ki, qanun qarşısında hamı bərabərdir, heç bir şəxs və ya orqan qanundan üstün deyil. Dövlətin fəaliyyəti qanunlara əsaslanır, vətəndaşların hüquqları isə dövlətin və cəmiyyətin ali dəyəri kimi qorunur. Azadlıq isə insanın öz iradəsini sərbəst şəkildə ifadə etməsi, düşüncə, söz, vicdan, din və toplaşmaq azadlıqlarına malik olması deməkdir. Konstitusiyada bu azadlıqlar geniş şəkildə əks olunmuşdur. Məsələn, 47-ci maddə söz və fikir azadlığını təmin edir, 48-ci maddə vicdan azadlığını, 49-cu maddə isə sərbəst toplaşmaq azadlığını təsbit edir. Hər bir vətəndaş öz hüquqlarını azad şəkildə həyata keçirə bilər, lakin bu azadlıqlar digər şəxslərin hüquq və azadlıqlarına, həmçinin dövlətin təhlükəsizliyinə və ictimai asayişə zərər vurmamalıdır. Azərbaycan Konstitusiyası həm də sosial ədalət prinsiplərinə xüsusi diqqət yetirir. Dövlət sosial yönümlü siyasət aparmalı, əhalinin rifahını yaxşılaşdırmaq, təhsil və səhiyyə sahələrində bərabər imkanlar yaratmaq, əmək hüquqlarını qorumaq və vətəndaşların layiqli həyat səviyyəsini təmin etmək öhdəliyini daşıyır. Bu prinsiplər sosial ədalətin, humanizmin və bərabərliyin təməl daşıdır. Konstitusiyanın sabitliyi və eyni zamanda inkişafı onun dövrün tələblərinə uyğun olaraq dəyişdirilə bilməsi ilə təmin olunur. Azərbaycan Respublikasında Konstitusiyaya əlavə və dəyişikliklər yalnız referendum yolu ilə həyata keçirilə bilər. Bu, bir daha onu göstərir ki, dövlətin ali hüquqi sənədinə xalqın iradəsi ilə toxunmaq mümkündür və xalq bu prosesdə əsas söz sahibidir. Azərbaycan Konstitusiyası ölkəmizdə hüquqi dövlət quruculuğunun, demokratiyanın və insan hüquqlarının təminatçısı kimi mühüm rol oynayır. O, həm dövlət orqanlarının fəaliyyətini tənzimləyir, həm də vətəndaşların cəmiyyət və dövlət qarşısında məsuliyyətini müəyyən edir. Ədalət, hüquq və azadlıq bu Konstitusiyanın əsas ruhunu təşkil edir.


Nicat Quliyev
YAP Laçın rayon təşkilatının məsləhətçisi