Münasibətlərin inkişafı qarşlılıqlı etimada əsaslanır

Mərkəzi Asiya Dövlət Başçılarının 7-ci Məşvərət Görüşünün Daşkənddə keçirilməsi region üçün yeni siyasi mərhələ açdı. Bu dəfə diqqət təkcə regional əməkdaşlığın növbəti raunduna deyil, həm də geosiyasi reallığın dəyişməsinə yönəldi. Azərbaycan rəsmi şəkildə formatın tamhüquqlu iştirakçısına çevrilməklə regionun strateji xəritəsini genişləndirdi və Mərkəzi Asiya ilə Cənubi Qafqaz arasında yeni geosiyasi əlaqəlilik yarandı. Bu qərar, əslində, son illər ərzində formalaşan qarşılıqlı yaxınlaşmanın institusional təsdiqi kimi çıxış edir.

Azərbaycanın formata qoşulması tarixi və mədəni yaxınlıqdan qaynaqlanan təbii proses olsa da, bu addımın əsas səbəbi daha dərindir. Mərkəzi Asiya dövlətləri ilə Azərbaycanın maraqları bir-biri ilə üst-üstə düşür: hər iki tərəf yeni logistika xəritələrinə, diversifikasiya edilmiş nəqliyyat marşrutlarına, xarici asılılığı azaldan iqtisadi modellərə və daha güclü strateji avtonomiyaya ehtiyac duyur. Qlobal ticarət yollarının yenidən qurulduğu bir vaxtda Xəzər hövzəsi ətrafında yaranan sinerji artıq regional deyil, qlobal əhəmiyyət kəsb edir.
Bu yaxınlaşmanın əsasını iqtisadi və nəqliyyat bağlantıları təşkil edir. Çin–Avropa istiqamətində ən qısa və səmərəli alternativ kimi ortaya çıxan Orta Dəhliz XXI əsrin əsas ticarət arteriyalarından birinə çevrilir. Azərbaycan müasir liman infrastrukturu, yüksək ötürücülük qabiliyyətinə malik dəmir yolu şəbəkəsi və çevik gömrük sistemi ilə bu dəhlizin ən kritik halqasını təşkil edir. Azərbaycanın formata daxil olması Mərkəzi Asiya dövlətlərinə dəhliz boyunca vahid standartların, uyğunlaşdırılmış tarif siyasətinin və qarşılıqlı tamamlanan logistik mühitin formalaşmasına şərait yaradır. Bu, sadəcə tranzit xətti deyil, vahid iqtisadi məkanın bünövrəsini qoyan strateji arteriyadır.
Enerji və rəqəmsal sahədə də yeni imkanlar açılır. Xəzərin dibi ilə elektrik ötürücü xətlərinin çəkilməsi, regionlararası fiber-optik şəbəkələrin qurulması, “yaşıl enerji” layihələrinin sinxronlaşdırılması Azərbaycan və Mərkəzi Asiya dövlətlərini təkcə fiziki deyil, həm də texnoloji cəhətdən birləşdirir. Bu proses bölgəni yaxın gələcəkdə Avropaya enerji tədarük edən, eyni zamanda böyük rəqəmsal axınları idarə edən mühüm qovşağa çevirə bilər.
Daşkənd görüşü göstərdi ki, siyasi əməkdaşlıq da yeni məzmuna malikdir. Qlobal qeyri-sabitlik şəraitində regionun birgə addımlaması onun beynəlxalq subyektliyini artırır. Mərkəzi Asiya ölkələri ilə Azərbaycanın ortaq mövqedən çıxış etməsi həm təhlükəsizlik, həm də diplomatik çəkini artıran amildir. Regionun sərhədlərindən kənarda formalaşan risklər, Əfqanıstandakı vəziyyətdən tutmuş böyük güclər arasında rəqabətə qədər bütün iştirakçılar üçün ortaq xarakter daşıyır. Bu baxımdan, koordinasiyalı fəaliyyət ehtiyacı əvvəlkindən daha aktualdır.
Azərbaycanın formata daxil olması təkcə coğrafi faktor deyil. Ölkənin iqtisadi potensialı, siyasi sabitliyi, balanslaşdırılmış xarici siyasəti və illər ərzində formalaşdırdığı diplomatik platforma onu regionlararası proseslərin təbii aparıcılarından birinə çevirir. Cənubi Qafqazı Mərkəzi Asiya ilə birləşdirən körpü funksiyası Azərbaycanı yeni regional arxitekturanın mərkəzinə çəkir. Bu arxitektura artıq təsadüfi əlaqələrin deyil, strateji vizyonun məhsuludur.
Daşkənddə qəbul olunan qərar yaxın illər üçün üç əsas istiqaməti müəyyənləşdirir. Birincisi, Mərkəzi Asiya və Azərbaycan arasında vahid iqtisadi zona elementləri formalaşa bilər, qarşılıqlı investisiya axınları, rəqəmsal inteqrasiya, uyğunlaşdırılmış logistika siyasəti regionu daha rəqabətqabiliyyətli edəcək. İkincisi, Avrasiyanın əsas nəqliyyat-enerji arteriyası məhz bu məkan üzərində formalaşır. Orta Dəhliz artıq regional deyil, qlobal əhəmiyyətli layihəyə çevrilir və Bakı–Aktau–Türkmənbaşı xətti gələcək dünya ticarətinin mühüm hissəsini daşıya bilər. Üçüncüsü, regionun siyasi səsi güclənir, daha koordinasiyalı fəaliyyət böyük beynəlxalq platformalarda daha təsirli çıxış etməyə imkan verəcək.
Nəticə etibarilə, Daşkənd sammiti coğrafiyanın dövlətləri ayırdığı deyil, birləşdirdiyi yeni mərhələnin başlanğıcı oldu. Azərbaycan formatın genişlənməsinə əlavə rəng qatmaqla kifayətlənmədi, regional əməkdaşlığa yeni dinamika verdi, Mərkəzi Asiya ilə Cənubi Qafqazı vahid strateji məkan kimi birləşdirdi. Bu qərar təkcə bugünün siyasi reallıqlarına reaksiya deyil, həm də gələcəyin geoiqtisadi düzəninə verilən cavabdır. Artıq Xəzərin hər iki sahilində yerləşən dövlətlər gələcəyə tək-tək deyil, birlikdə addımlayır və bu birlik regionu yeni güc mərkəzinə çevirə bilir.

Sevinc Fətəliyeva
Milli Məclisin deputatı