Azərbaycan və Özbəkistan: yeni əməkdaşlıq perspektivləri

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin Özbəkistanın Milli İnformasiya Agentliyinə (UzA) verdiyi geniş müsahibə iki ölkə arasında mövcud olan əlaqələrin mahiyyətini, tərəfdaşlıq gündəliyinin əsas istiqamətlərini və gələcək strateji perspektivləri dolğun şəkildə əks etdirir. Müsahibə Azərbaycan-Özbəkistan münasibətlərinin son illərdə qazandığı yüksək dinamizmi və qarşılıqlı etimada əsaslanan əməkdaşlıq xəttinin davamlı şəkildə dərinləşdiyini nümayiş etdirir.

Hazırda Azərbaycan və Özbəkistan təkcə regional tərəfdaş deyil, həm də siyasi, iqtisadi, humanitar və mədəni sahələrdə bir-birini tam dəstəkləyən, ortaq maraqlar əsasında sıx əməkdaşlıq edən müttəfiq dövlətlərdir. Xüsusilə Mərkəzi Asiya Dövlət Rəhbərlərinin Daşkənddə keçirilən Məşvərət Görüşü ərəfəsində bu müsahibənin verilməsi əlaqələrin strateji səviyyəsinin göstəricisidir.

Azərbaycan-Özbəkistan əlaqələrinin tarixi-strateji konteksti

Prezident İlham Əliyev müsahibəsində tarixi dostluq və qardaşlıq amilinin Azərbaycan-Özbəkistan münasibətlərinin təməlində dayandığını diqqətə çatdırmışdır. Bu əlaqələr yalnız diplomatik münasibətlərə deyil, həm də ümumi etnik-mədəni dəyərlərə, ortaq türk irsinə, əsrlərdən bəri formalaşmış mənəvi və coğrafi yaxınlığa əsaslanır.

Ölkə başçısı müsahibədə deyib: “Özbəkistan Azərbaycan üçün qardaş ölkə və etibarlı müttəfiqdir. Bizi ortaq köklər, mənəvi dəyərlər, dil, etnik yaxınlıq, zəngin tarixi və mədəni irs birləşdirir. Əsrlər boyu qardaş xalqlarımız bir-birinə dərin rəğbət və hörmət bəsləyiblər. Sevindirici haldır ki, dövlətlərarası münasibətlərimiz bu möhkəm təməl üzərində uğurla inkişaf edir.”

Azərbaycan Prezidenti iki ölkənin coğrafi məkanının Xəzər dənizi vasitəsilə birləşdiyini, bu dənizin sadəcə təbii sərvət deyil, həm də strateji körpü, tarixi əməkdaşlıq və qarşılıqlı inteqrasiyanın təməli olduğunu xüsusi vurğulayır. Onun fikrincə, Azərbaycan ilə Özbəkistan arasında qurulmuş münasibətlər “qardaşlıq” və “müttəfiqlik” anlayışları ilə daha dəqiq ifadə olunur. Bu, iki xalqın iradəsinin təbii nəticəsi olmaqla yanaşı, son illər dövlət başçılarının qarşılıqlı səylərinin məhsuludur.

Siyasi-diplomatik əməkdaşlıq: sabitlik və güvən üzərində qurulan tərəfdaşlıq

Müsahibədə diqqət çəkən əsas məqamlardan biri siyasi əməkdaşlığın səviyyəsidir. Azərbaycan və Özbəkistan dövlət başçıları arasında formalaşmış etimad və səmimi münasibətlər ikitərəfli əlaqələrin bütün sahələrdə intensiv şəkildə inkişafına şərait yaradır.

Cənab İlham Əliyev bildirir ki, Azərbaycan Mərkəzi Asiya ölkələri ilə, xüsusilə Özbəkistanla münasibətlərin möhkəmləndirilməsinə xüsusi önəm verir. Ölkələr arasında müntəzəm şəkildə yüksək səviyyəli səfərlər, birgə komissiya iclasları, regional əməkdaşlıq platformalarında koordinasiya siyasəti həyata keçirilir.

Bu yanaşma təkcə ikitərəfli deyil, həm də Türk Dövlətləri Təşkilatı, Qoşulmama Hərəkatı, BMT və digər beynəlxalq platformalarda Azərbaycan–Özbəkistan əməkdaşlığını daha da gücləndirir. Dövlət başçısı qeyd edir ki, iki ölkə beynəlxalq təşkilatlarda bir-birinin mövqelərini dəstəkləməkdə davam edir və bu, siyasi həmrəyliyin rəmzidir.

İqtisadi əməkdaşlıq: artan dinamika və yeni prioritet istiqamətlər

Prezident İlham Əliyev müsahibədə ikitərəfli iqtisadi əlaqələrin artan dinamikasına dair konkret rəqəmlər və faktlar təqdim edir. Son illərdə iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsi əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlmiş, 2024-2025-ci illərdə bu sahədə rekord artımlar qeydə alınmışdır.

Azərbaycan və Özbəkistan hökumətləri tərəfindən yaradılmış Birgə İnvestisiya Şirkəti iqtisadi əməkdaşlığın struktur elementinə çevrilmiş, qarşıdakı illərdə sənaye, kənd təsərrüfatı, qida sənayesi, yüngül sənaye, energetika və rəqəmsal transformasiya sahələrində yeni layihələrin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur.

Dövlət başçısının vurğuladığı kimi, Azərbaycan sərmayələrinin Özbəkistan iqtisadiyyatına, Özbəkistan investisiyalarının isə Azərbaycana qoyuluşunun həcmi əhəmiyyətli şəkildə artır və bu, qarşılıqlı iqtisadi faydanın və uzunmüddətli marağın göstəricisidir.

Nəqliyyat və logistika: Orta Dəhliz əməkdaşlığının strateji çəkisi

Müsahibədə diqqət çəkən mühüm istiqamətlərdən biri nəqliyyat-logistika əməkdaşlığıdır. Prezident İlham Əliyev Azərbaycan və Özbəkistanın tranzit və logistika sahəsində strateji tərəfdaş olduğunu vurğulayır.

Azərbaycan Orta Dəhlizin əsas həlqələrindən biridir, Özbəkistan isə marşrutun Mərkəzi Asiya məkanındakı aparıcı iştirakçılarındandır. Dövlət başçısı bildirib ki, Azərbaycan limanlarının, dəmir yolu və avtomobil yollarının modernləşdirilməsi, həmçinin Bakı-Tbilisi-Qars xəttinin genişləndirilməsi Özbəkistan da daxil olmaqla bütün region üçün əlavə imkanlar yaradır.

Prezidentin sözlərinə görə, regionun tranzit yük dövriyyəsinin artımı təkcə iqtisadi deyil, həm də siyasi müstəvidə sabitlik və inteqrasiya proseslərinə müsbət təsir göstərir.

Enerji və yaşıl enerji əməkdaşlığı

Enerji sahəsində əməkdaşlıq hər iki ölkə üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. Müsahibədə qeyd edilir ki, Azərbaycanın neft-kimya məhsullarının Özbəkistana ixracı, Özbəkistan şirkətlərinin Azərbaycanda həyata keçirdiyi layihələr və birgə müəssisələrin fəaliyyəti genişlənməkdədir.

Bərpaolunan enerji sahəsi isə əməkdaşlığın yeni istiqaməti kimi xüsusi vurğulanır. Dövlət başçısı bildirir ki, Azərbaycan və Özbəkistan gələcəkdə yaşıl enerji üzrə regionda aparıcı təşəbbüslərlə çıxış etməyi planlaşdırır. Bu, həm enerji təhlükəsizliyi, həm də “yaşıl inkişaf” strategiyasının reallaşdırılması baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Humanitar və mədəni əlaqələr: xalqlar arasındakı qardaşlığın möhkəm dayaqları

Prezident İlham Əliyev mədəni-humanitar əməkdaşlığın Azərbaycan-Özbəkistan münasibətlərinin ən emosional və dərin qatını təşkil etdiyini xüsusi vurğulayır. “Mədəni və humanitar əməkdaşlıq ölkələrimiz arasında dostluq və qardaşlıq münasibətlərinin möhkəmləndirilməsində, həmçinin xalqlarımızın birbaşa əlaqələrinin genişləndirilməsində mühüm rol oynayır. Biz ortaq tarixi və mədəni dəyərləri qorumaq, bütün səviyyələrdə sıx əməkdaşlıq etmək üçün birgə səylər göstəririk. Belə ki, 2023-cü ildə Azərbaycanda Özbəkistan Mədəniyyəti Günləri, 2024-cü ildə isə Özbəkistan Elm və Mədəniyyət Günləri keçirilib. Elə həmin il Özbəkistanda Azərbaycan Mədəniyyəti Günləri, Xivə şəhərində isə “Şuşa günləri” təşkil olunub. Bu tədbirlər xalqlarımızın zəngin mədəni irslərini bölüşmək, qarşılıqlı anlaşmanı dərinləşdirmək və bir-birinin mənəvi məkanını qarşılıqlı şəkildə zənginləşdirmək istəyini əks etdirir”, – deyə ölkə başçısı müsahibəsində qeyd edib.

Bakıda “Özbəkistan Parkı”nın yaradılması, Daşkənddə “Heydər Əliyev Meydanı”nın fəaliyyət göstərməsi, Şuşa ilə Xivə, digər regionların qardaşlaşması, Birgə mədəniyyət günləri, media əməkdaşlığı və idman sahəsində ortaq layihələr xalq diplomatiyasının möhkəmlənməsinə xidmət edir.

Həmçinin 2027-ci ildə FIFA U-20 Dünya Çempionatının Azərbaycan və Özbəkistan tərəfindən birgə keçirilməsi ölkələr arasındakı dostluğun və ortaq potensialın daha bir mühüm təzahürüdür.

Regional sabitlik və beynəlxalq gündəlikdə ortaq mövqelər

Müsahibədə regional təhlükəsizlik məsələlərinə də toxunulmuşdur. Prezident İlham Əliyev vurğulayır ki, Azərbaycan və Özbəkistan sülhün, sabitliyin və əməkdaşlığın tərəfdarıdır.

Hər iki ölkə beynəlxalq təşkilatlarda bir-birinə dəstək göstərir, regionda sabitliyin möhkəmləndirilməsi üçün ortaq mövqedən çıxış edir və multilateral əməkdaşlıq formatlarında fəal iştirak edir.

Gələcəyə baxış və strateji hədəflər

Dövlət başçısı müsahibənin sonunda Azərbaycan-Özbəkistan əlaqələrinin uzunmüddətli perspektivlərini yüksək qiymətləndirir. O, israrla bildirir ki, qarşıdakı illərdə münasibətlər yalnız genişlənəcək və yeni məzmunla zənginləşəcək.

Gələcək üçün nəzərdə tutulan əsas istiqamətlər bunlardır:

• sənaye və innovasiya sahələrində ortaq layihələrin genişləndirilməsi;

• nəqliyyat-logistika sistemlərinin daha sıx inteqrasiyası;

• birgə enerji və yaşıl inkişaf təşəbbüsləri;

• mədəni, təhsil, media və idman sahələrində dərinləşdirilmiş əməkdaşlıq;

• Türk Dövlətləri Təşkilatının xətti ilə inteqrasiyanın artırılması.

Ümumiyyətlə, Prezident İlham Əliyevin UzA-ya verdiyi müsahibə Azərbaycan-Özbəkistan əlaqələrinin yüksək səviyyəsini, strateji qarşılıqlı etimadını və gələcək inkişaf perspektivlərini dolğun şəkildə əks etdirir. Bu münasibətlər təkcə ikitərəfli müstəvidə deyil, həm də regional və beynəlxalq kontekstdə mühüm rol oynayır.

Azərbaycan ilə Özbəkistan arasındakı tərəfdaşlıq bu gün artıq yeni mərhələyə - müttəfiqlik və strateji əməkdaşlıq səviyyəsinə yüksəlmişdir. Bu əməkdaşlıq həm xalqlarımızın rifahına, həm də bölgənin sülh və sabitliyinə yönəlmiş uzunmüddətli və dayanıqlı əməkdaşlıq modelidir.

Siyavuş Novruzov

Milli Məclisin Regional məsələlər komitəsinin sədri