Bakıdan Moskvaya şikayət edən Tehran - ANALİZ

İranlı nazir Bakının xarici dövlətlərin iştirakı ilə keçirdiyi hərbi təlimləri təxribat adlandırdı və eyni zamanda, Tehranın "Qafqazda xəritədə dəyişiklik" edilməsinə dözməyəcəyini bildirib

Xəbər verdiyimiz kimi, İranın yeni xarici işlər naziri Hüseyn Əmir-Abdollahian Moskvaya səfər edərək rusiyalı həmkarı Sergey Lavrovla görüşüb və danışıqlar aparıb. Görüşdə müzakirə olunan məsələlər haqda "Kommersant" qəzetində dərc edilən yazını oxucularımıza təqdim edirik.

İranlı nazir əmin edib ki, Rusiya Federasiyası ilə əlaqələr İranın xarici siyasəti üçün prioritetdir. Hər iki nazir ikitərəfli əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi barədə razılığa gəldilər, lakin fərqli yollarla regional gündəmə vurğu ediblər. Sergey Lavrov üçün prioritet məsələ nüvə anlaşmasının gələcəyi idi, iranlı həmsöhbətini isə Azərbaycanla münasibətlər daha çox narahat edirdi.

Sergey Lavrov nüvə razılaşması ilə bağlı Vyana məsləhətləşmələrinin tezliklə bərpasının zəruriliyində israr etdi, amma Hüseyn Əmir-Abdollahian, İranın ABŞ-ın Amerika banklarında İran mülkiyyətini blokdan çıxarmasını gözlədiyini açıqladı.

Hüseyn Əmir-Abdollahianın xarici işlər naziri olaraq Moskvaya ilk səfəri, vəzifəyə başlayandan bir ay yarım keçməmiş baş verdi. Cənab Amir-Abdollahian karyera diplomatıdır, baxmayaraq ki, son illərdə İran parlamentinin spikerinin müşaviri idi. KİV-in yazdığı kimi, Xarici İşlər Nazirliyindən ayrılması, şöbə müdiri Məhəmməd Cavad Zəriflə fikir ayrılığına görə idi. Sergey Lavrov Zəriflə həmişə asanlıqla ortaq bir dil tapırdı, amma onun varisi ilə münasibətlərinin necə inkişaf edəcəyini söyləmək çətindir.

İki nazir arasındakı danışıqlar iki saat davam etdi və jurnalistlərin qarşısına çıxanda, əhval-ruhiyyənin işgüzar olmasına baxmayaraq, diplomatlar arasında xüsusi mehribanlıq olmadığı qənaətinə gəldilər.

Nazirlər mətbuat konfransında açılış sözlərinin əhəmiyyətli bir hissəsini ikitərəfli əlaqələrin inkişafına həsr ediblər. Sergey Lavrov, ikitərəfli ticarətin pandemiyaya və ABŞ-ın qeyri-qanuni sanksiyalarına baxmayaraq, bu ilin ilk 7 ayında 42% artaraq 1.9 milyard dollara çatdığını qeyd etdi. Pandemiyadan əvvəl 2019-cu ildə ticarət dövriyyəsi 1,6 milyard dollardan bir qədər çox idi.

Onun sözlərinə görə, artıq İranda əhalinin 70%-i peyvənd olunub və buna görə də İranlı iş adamlarının Rusiyaya gəlməsinə və ticarət -iqtisadi sahədə əlaqələrin inkişafına heç bir maneə yoxdur. Sergey Lavrovun sözlərinə görə, Moskva və Tehran “Sputnik V” peyvəndinin İrana tədarükü ilə bağlı müqavilənin icrasını sürətləndirmək barədə razılığa gəliblər. İki ay əvvəl İranın Rusiyadakı səfiri Kazem Cəlali, Rusiyanın müqaviləyə əsasən göndərəcəyi 62 milyon doz dərmandan yalnız 1 milyon 20 min dozanın alındığını təəssüflə bildirdi. O vaxtdan bəri, İrana daha 200.000 doz çatdırıldı.

Əgər ikitərəfli təmasları inkişaf etdirmək planları sual doğurmursa, o zaman mətbuat konfransında bəlli olduğu kimi, Moskva və Tehran beynəlxalq və regional gündəmə fərqli şəkildə vurğu edir. İctimai açıqlamaları zamanı Sergey Lavrov İranın nüvə proqramı (JCPOA) ətrafında yaranmış vəziyyəti həll etmək üçün Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planı ilə əlaqədar məsələlərə diqqət çəkdi. Xatırladaq ki, sənəd 2015-ci ildə İranla BMT Təhlükəsizlik Şurasının 5 daimi üzvü və Almaniya arasında imzalanıb.

2018-ci ildə ABŞ birtərəfli qaydada nüvə anlaşmasından çıxdı və İrana qarşı sanksiya siyasətinə qayıtdı. Buna cavab olaraq, bir il sonra Tehran JCPOA çərçivəsində götürdüyü öhdəliklərdən tədricən imtina etməyə başladı və bu, beynəlxalq ictimaiyyət arasında İranın nüvə silahı hazırlamaq ehtimalına dair narahatlıq yaratdı. Prezident Co Bayden administrasiyasının Ağ Evə gəlişindən sonra Vaşinqton Tehranla dialoqu bərpa etmək qərarına gəldi. Dolayı məsləhətləşmələr aprel ayında Vyanada başladı, lakin altı turda heç bir uzlaşma tapılmadı. Tehran sanksiyaların ləğv ediləcəyinə dair zəmanət istəyir.

İyun ayında İranda keçirilən və mühafizəkar Ebrahim Rəisinin qələbəsi ilə nəticələnən prezident seçkilərindən və onu nəzarətində hökumətin qurulmasından sonra Tehran Vyana məsləhətləşmələrini bərpa etməyə tələsmədi. Və beynəlxalq güclər artıq səbrini itirir. Rusiya ilə İranın xarici işlər nazirləri arasında Moskvada keçirilən danışıqlardan sanki bir saat əvvəl, Sergey Lavrovla ABŞ-ın dövlət katibi Entoni Blinken arasında amerikalıların təşəbbüsü ilə baş verən JCPOA mövzusunda telefon danışığı məlum oldu. Bəlkə də cənab Blinken iranlılara mesajı çatdırmaq üçün tələsirdi.

Mətbuat konfransının açıq hissəsində Sergey Lavrov Antoni Blinkenlə söhbətdən bəhs etmədi, eyni zamanda vurğuladı ki, "dünya ictimaiyyəti ABŞ-ın nüvə sazişinin hüquqi sahəsinə qayıtmasını və qanunsuz məhdudiyyətlərin ləğv olunmasını gözləyir". Eyni zamanda, Rusiya xarici işlər naziri iranlı qonağının Tehranın Vyanada məsləhətləşmələri ən qısa zamanda bərpa etməyə hazır olduğunu təsdiqlədiyini və bu baxımdan mövqeyinin Rusiyanın mövqeyindən fərqlənmədiyini qeyd etdi.

İranlı nazir, öz növbəsində, "Kommersant" ın Vyana danışıqlarının vaxtını dəqiqləşdirmək istəyinə cavab verməkdən yayındı, lakin BMT Baş Assambleyası zamanı amerikalıların iranlılara prezident Baydenin JCPOA ilə əlaqədar "ciddi niyyətləri" ilə bağlı mesajlar verdiklərini söylədi.

Bununla belə, nazir İranın xarici banklardakı 10 milyard dollarlıq aktivinin blokdan çıxarılmasının ABŞ-ın ciddi niyyətlərinin göstəricisi olacağını açıq şəkildə bildirdi.

Hüseyin Əmir-Abdollahianın JCPOA haqqında danışmaq məcburiyyətində olmasına baxmayaraq, Sergey Lavrovdan fərqli olaraq açıq şəkildə bu məsələni prioritet hesab etmirdi. Onun üçün əsas və çox ağrılı mövzu Azərbaycan idi. İranlı nazir, Bakının xarici dövlətlərin iştirakı ilə keçirdiyi hərbi təlimləri təxribat adlandırdı və eyni zamanda Tehranın "Qafqazda xəritədə dəyişiklik" edilməsinə dözməyəcəyini söylədi. "Bu bölgədə terrorçuların və sionistlərin olması ilə bağlı ciddi narahatlığımız var"- o dedi. Sentyabrın sonlarında, Azərbaycan İran yük maşınlarının Qarabağa girməsinin qarşısını almaq qərarına gəldikdən sonra Bakı ilə Tehran arasındakı münasibətlər daha da gərginləşdi və Bakı İranın sərhəd yaxınlığında hərbi manevrlərindən narahatlığını bildirdi. Tehran İsrail ilə hərbi əlaqələri də daxil olmaqla Bakını tənqid etdi. Dünən məlum olub ki, İran Azərbaycan hərbi aviasiyası üçün Naxçıvana hava dəhlizini bağlayıb.

Sergey Lavrov, həmkarı ilə müzakirə etdiyi digər regional mövzularla yanaşı, Zaqafqaziyadakı vəziyyəti də qeyd etdi, lakin iranlı bir jurnalistin Rusiyanın mövqeyini aydınlaşdırmaq istəyindən sonra buna qayıtmaq məcburiyyətində qaldı. Nazirin sözlərinə görə, Moskva hər şeyi çoxdan, Qarabağdakı müharibənin dayandırılmasında həlledici rol oynayanda söyləyib. Bir il əvvəl əldə edilən razılaşmalar çərçivəsində, bölgədəki bütün nəqliyyat kommunikasiyalarının və iqtisadi əlaqələrin açılmasından söhbət gedirdi.

"Bu kontekstdə bu gün" 3+3 "formatının yaradılması təşəbbüsünü müzakirə etdik: 3 Zaqafqaziya ölkəsi və 3" böyük "qonşu: Rusiya, İran və Türkiyə"- Rusiya xarici işlər naziri dedi. O, həmçinin açıq şəkildə bildirdi ki, iranlılar xarici oyunçuların Xəzər regionunun işlərinə müdaxilə etməməyini istəsələr, Xəzəryanı olmayan hər hansı bir dövlətdən hərbi qüvvələrin olmasını qadağan edən Xəzərin Hüquqi Vəziyyəti haqqında Konvensiyanı ratifikasiya etməlidirlər". Konvensiya Rusiya, Qazaxıstan, İran, Azərbaycan və Türkmənistan prezidentləri tərəfindən 2018-ci ilin avqustunda imzalanıb. Sənədi ratifikasiya etməyən sonuncu ölkə İrandır.

Müəllif: Marianna Belenkaya

Tərcümə: Elçin Bayramlı