Nüvə müharibəsinə doğru... - ANALİTİK

ABŞ-dan Rusiyaya nüvə silahından istifadə ilə bağlı xəbərdarlıq

Kremlin nüvə silahı ilə bağlı son bəyanatları əvvəlkilərdən daha konkretdir və Rusiya Federasiyasının Ukraynanın əks-hücumuna görə döyüş meydanında uduzduğu bir vaxta təsadüf edir. ABŞ bir neçə ay ərzində Moskvaya mesajlar göndərərək Rusiya rəhbərliyinə nüvə silahından istifadənin doğura biləcəyi ciddi nəticələr barədə xəbərdarlıq edib. Bu barədə ABŞ rəsmilərinə istinadən Washington Post (WP ) yazır.
ABŞ rəsmiləri deyirlər ki, Bayden administrasiyası ümumiyyətlə, nüvə zərbəsinin nəticələri ilə bağlı xəbərdarlıqları qəsdən qeyri-müəyyən saxlamaq yolunu seçib və Kremli Vaşinqtonun necə reaksiya verə biləcəyi barədə narahat edir. Nüvədən çəkindirmə dünyasında buna “strateji ikili düşüncə” deyirlər. Bildirilir ki, mesajların məzmunu, eləcə də kimin ötürüldüyü açıqlanmasa da, onlar Dövlət Departamenti vasitəsilə göndərilib.

Rusiyanın nüvə şantajı

Rusiya prezidenti Vladimir Putinin 21 sentyabr çıxışı zamanı nüvə təhlükəsini təkrarlamasından sonra ABŞ-ın yeni mesajlar göndərib-göndərmədiyi də məlum deyil, lakin yüksək rütbəli ABŞ rəsmisi bu mesajların son aylarda ardıcıl olaraq göndərildiyini bildirib. Bayden administrasiyasının rəsmiləri fevralın 24-də müharibə başlayandan bəri Rusiya rəhbərliyinin nüvə silahından istifadə ilə hədələməsinin ilk dəfə olmadığını vurğulayaraq, Rusiyanın qaçılmaz zərbəyə hazırlaşarkən nüvə silahlarını hərəkət etdirdiyinə dair heç bir işarənin olmadığını bildirib.

Lakin Rusiya rəhbərliyinin son bəyanatları əvvəlki şərhlərdən daha konkretdir və Rusiyanın Ukraynanın əks-hücumuna görə döyüş meydanında uduzduğu bir vaxta təsadüf edir. Kremlin əvvəlki bəyanatları ABŞ və müttəfiqlərini Ukraynaya həddən artıq kömək etməkdən çəkindirmək məqsədi güdürsə də, Putinin son şərhləri Rusiyanın Ukraynadakı döyüş meydanında öz qazanclarını dondurmaq, Kiyevi və tərəfdarlarını məcbur etmək üçün nüvə silahından istifadə etməyi düşündüyünü göstərir. Vaşinqtondakı Silahlara Nəzarət Dərnəyinin icraçı direktoru Daryl Kimball deyib ki, bu, onilliklər ərzində nüvə silahının istifadə oluna biləcəyi ən böyük olmasa da, ən böyük epizodlardan biridir. Hətta "məhdud nüvə müharibəsi"nin nəticələri tamamilə fəlakətli olacaq.

Amerikalı ekspertlər illərdən bəri narahatdırlar ki, Rusiya öz şərtləri əsasında adi müharibəyə son qoymaq üçün bəzən “döyüş meydanında nüvə silahları” adlandırılan kiçik taktiki nüvə silahlarından istifadə edə bilər. WP qeyd edir ki, Rusiya ABŞ-ın müqavilə üzrə müttəfiqi olmayan Ukraynada kiçik nüvə silahından istifadə edərsə, Bayden administrasiyası böhranla üzləşəcək. ABŞ-ın Rusiyaya qarşı hər hansı birbaşa hərbi cavabı nüvə silahına malik supergüclər arasında daha geniş müharibə riski ilə nəticələnəcək. Bayden administrasiyasının Ukrayna siyasətində 1 nömrəli prioriteti isə bundan qaçınmaqdır.

Putin kütləvi qırğın silahlarından istifadə edəcəkmi?

Rusiya Federasiyasının prezidenti Vladimir Putin dəfələrlə Ukraynanı və dünyanı nüvə silahından istifadə ilə hədələyib. Xüsusilə, sentyabrın 21-də Rusiya Federasiyasında qismən səfərbərliyin elan edilməsinə həsr olunmuş çıxışında Putin bunu açıq şəkildə deyib: “Rusiyaya qarşı nüvə şantajı həyata keçirilir... Rusiya da mövcud olan bütün vəsaitlərdən istifadə edəcək, bu, blef deyil”.

Ertəsi gün Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının sədr müavini Dmitri Medvedev də ilhaq edilmiş Ukrayna ərazilərini qorumaq üçün nüvə silahından istifadə etməklə hədələyib, Rusiya Federasiyası nəzarətində olan Ukrayna ərazilərində referendum keçirəndən sonra bu əraziləri özününkü hesab edəcək. Onun sözlərinə görə, Rusiya bu əraziləri qorumaq üçün təkcə yeni səfərbər edilmiş qüvvələrindən deyil, həm də “istənilən rus silahlarından, o cümlədən strateji nüvə silahlarından, eyni zamanda hipersəs silahlarından istifadə edə bilər.
Rus təbliğatçıları da təhdidləri artırmaqdan əl çəkmirlər. Məsələn, Vladimir Solovyov çıxışlarının birində bütün dünyanı nüvə müharibəsi ilə hədələmişdi. Eyni zamanda, ukraynalı hərbi ekspertlər hesab edirlər ki, Rusiya Federasiyasının bu cür hücumları Ukraynanı danışıqlar masasına oturtmaq və onu Kremlin şərtləri ilə razılaşmağa məcbur etmək məqsədi daşıyan nüvə şantajından başqa bir şey deyil.

Bununla belə, məsələn, Prezident Aparatının müşaviri Aleksey Arestoviç hesab edir ki, Rusiya həqiqətən də Ukrayna ərazisinə nüvə zərbəsi endirə bilər. Onun fikrincə, bu ehtimal artıb, lakin bunun genişmiqyaslı nüvə müharibəsinə çevrilməsi ehtimalı azdır. Lakin o, əmindir ki, Rusiyanın taktiki nüvə silahından istifadə etməsi Ukrayna hərbçilərini dayandırmayacaq və ya qorxutmayacaq, əksinə onları daha da qəzəbləndirəcək və motivasiya edəcək.

Rusiya prezidenti Vladimir Putinin nüvə müharibəsi ehtimalını ciddi şəkildə nəzərdən keçirdiyi barədə fikirləri Ukrayna Müdafiə Nazirliyinin Baş Kəşfiyyat İdarəsinin rəis müavini Vadim Skibitski də bildirib. "Ola bilsin ki, Rusiya Ukraynaya qarşı nüvə silahından istifadə etsin. Onlar bizim hücum fəaliyyətimizi dayandırmağa və dövlətimizi məhv etməyə çalışacaqlar", - o deyib.

Baxmayaraq ki, Putinin çıxışı ərəfəsində Rusiya Federasiyası Dövlət Dumasının deputatı Andrey Qurulev Rusiyanın nüvə zərbələri üçün hədəfin Ukrayna deyil, Almaniya və Böyük Britaniya olacağını bildirmişdi. Deputatın fikrincə, Ukraynaya qarşı nüvə silahından istifadə etmək “Moskva üçün maraqlı deyil”, çünki onun fantaziyalarında rusların “burada yaşayacaqları da var”.

ABŞ nüvə müharibəsinin qarşısını ala bilərmi?

BMT Baş Assambleyası zamanı ABŞ prezidenti Cozef Bayden Rusiya prezidenti Vladimir Putinin nüvə silahının mümkün istifadəsi ilə bağlı hədəsinə cavab olaraq bir sıra mühüm açıqlamalar verib. Onun çıxışının elə ilk dəqiqələrində Rusiyaya qarşı birbaşa ittiham səslənib. İlk növbədə, bu, ABŞ-ın ritorikasının getdikcə daha az təmkinli olduğunu göstərir.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyası ərəfəsində Amerika prezidenti müsahibəsində bildirib ki, Rusiyanın nüvə silahından istifadə edəcəyi təqdirdə dövlətlər əvvəlcədən konkret addımlar elan etməyəcəklər. O, bu planların açıqlanmayacağını açıq şəkildə ifadə edib və lakonik şəkildə vurğulayıb: “Mən Putinə bunu etməyi tövsiyə etməzdim”.

Baydenin fikirlərindən belə çıxır ki, ABŞ nəinki nüvə zərbəsinə cavab verməyə hazırdır, hətta Rusiyanı xəbərdar etmək də istəyir. Əgər Putindən nüvə silahından istifadəyə hazırlıqla bağlı siqnallar olarsa, dialoqun hazırkı tonunu nəzərə alsaq, ehtimal etmək olar ki, ABŞ digər vasitəsilə mümkün nüvə zərbələrinin qarşısını almağa çalışacaq.

Başqa bir məqam - nüvə təhlükəsizliyindən danışan Bayden ABŞ-ın nüvə silahlarına nəzarət üçün kritik tədbirlərə əl atmağa hazır olduğunu bildirib. Burada ABŞ-la Rusiya arasında nüvə silahlarından istifadə etməmək haqqında yeni müqavilə də xatırlanır. Putin və Bayden 2021-ci ildə mövcud razılaşmanı uzadıblar, lakin 2026-cı ildə onun müddəti başa çatacaq və onun uzadılması artıq təmin edilmir. Əgər yeni sənəd üzərində iş indi başlasa, müqavilə bu administrasiya dövründə, yəni 2024-cü ildə ABŞ-da keçiriləcək prezident seçkilərinə qədər hazırlana bilər. Buna görə də amerikalılar bir neçə dəfə nüvə silahı ilə bağlı yeni sənədin hazırlanmasının zəruriliyini bəyan ediblər. Yəni Rusiyaya deyirlər ki, biz bu barədə danışmağa hazırıq. Ola bilsin ki, məhz bu səbəbdən amerikalılar hələ də Rusiyanı terrorizmin himayədarı kimi tanımayıblar. Lakin Vaşinqtonun artıq vurğuladığı kimi, Rusiya bu danışıqlara başlamaq təklifinə cavab verməyib. Əsas problem də budur.

Səfərbərliyin məqsədi

Putinin qismən səfərbərlik qərarı hərbi deyil, daha çox siyasi addımdır. Rusiya lideri Ukraynadakı münaqişəyə son qoymağa çalışır. Səfərbərlik ABŞ və Avropaya bir siqnal idi ki, onlar Ukraynanı döyüşə təhrik etməyi dayandırmalıdırlar. Səfərbərliyin miqyasını isə Rusiyanın müdafiə naziri Sergey Şoyqu belə izah edib: “25 milyon ehtiyatda olan hərbçidən yalnız 300 mini çağırılacaq, onlardan yalnız 1%-i, yəni üç mini cəbhəyə göndəriləcək”.

Üç min ehtiyatda olan hərbçi, şübhəsiz ki, döyüş meydanındakı vəziyyəti kökündən dəyişməyəcək. Bu o deməkdir ki, Rusiya liderinin səfərbərlik elanı ilə atdığı addım hərbidən daha çox siyasi xarakter daşıyır.
Putin "bitirməyə" çalışır

Bu addımı başa düşmək üçün ona diqqət yetirmək lazımdır ki, Qərb Rusiyanın Ukraynanın bəzi bölgələrini tərk etmək qərarına qələbə çalan nidalarla reaksiya verib və Ukrayna Silahlı Qüvvələrini “hücum”a sövq edib.
Vladimir Putin bu gedişi belə şərh edib: "Bizim bütün addımlarımız suverenliyin möhkəmləndirilməsinə yönəlib. Bu, birincidir. İkincisi, ən əsası: biz hərbi əməliyyatlar baxımından heç nəyə başlamamışıq, ancaq başa çatdırmağa çalışırıq".

Bəli, Putin Rusiyanın suverenliyini gücləndirməklə hərbi əməliyyatlara son qoymağa çalışır. Lakin ABŞ, əksinə, bu münaqişəni uzatmaq istəyir. Çünki bununla onlar “strateji müstəqillik” axtarışında Almaniya-Fransa cütlüyünü cilovlamağı və Amerikanın Avropa üzərində hökmranlığını qoruyub saxlamağı hədəfləyirlər. Ona görə də əvvəldən məlum idi ki, Ukraynada münaqişənin əsas tərəfləri Rusiya və ABŞ-dır. Əslində Rusiyanın müdafiə naziri Sergey Şoyqu da bu fakta işarə edərək, qismən səfərbərliyin miqyasını açıqlayıb: “Bu gün biz təkcə Ukrayna və Ukrayna ordusu ilə deyil, kollektiv Qərblə müharibə vəziyyətindəyik”.

Vladimir Putinin bəyanatlarından biz başa düşürük ki, Rusiyanın suverenliyini möhkəmləndirməyin yolu “Ukrayna Silahlı Qüvvələrindən və neonasist batalyonlarından” azad edilmiş Donetsk və Luqanskın referendum yolu ilə birləşdirməkdən keçir. Beləliklə, hər iki “xalq respublikası” sentyabrın 23-dən 27-nə qədər Rusiyaya birləşmək üçün referendum keçirəcək. Digər tərəfdən, ABŞ və Aİ artıq referendumları “saxta” adlandırıb və onların nəticələrini tanımayacaqlarını bildiriblər. Putin isə referendumların keçirilməsi üçün təhlükəsiz şəraitin yaradılacağını, insanların öz iradələrini ifadə edə bilmələri üçün hər şeyi edəcəklərini deyib.

Üç məsələ üzrə qərar

“Qismən səfərbərlik” elanı əslində Donetsk və Luqanskın Rusiyaya birləşməsi ilə bağlı referendumun keçirilməsinə zəmanət vermək cəhdi kimi görünür...
Putin bu addımı ilə üç məsələdə qətiyyətini ortaya qoyub.
- Donetsk və Luqansk “Xalq Respublikaları”nda referendum keçiriləcək.
- Donetsk və Luqansk Rusiyaya birləşəcək.
- Ukraynanın Rusiya ərazilərinə çevriləcək Donetsk və Luqanska hücum edəcəyi təqdirdə Rusiya hərbi əməliyyatlarını artıracaq.

İki xəbərdarlıq, bir siqnal

Rusiya Federasiyasının prezidenti qismən səfərbərlik elan etməklə həm də iki xəbərdarlıq edib. Qərb koalisiyasına isə bir siqnal göndərib: "Əgər bizim ərazi bütövlüyümüz təhlükə altına düşərsə, Rusiya bütün mümkün vasitələrdən istifadə edəcək. Bu, blef deyil".

Vladimir Putin:
- Ukraynanı atəşə tutan və hərbi münaqişəni uzatmaq üçün bu ölkəyə silah tədarükünü artıran ABŞ-a xəbərdarlıq edir;
- Ukrayna böhranının ən fəal təhrikçisi kimi çıxış edən Böyük Britaniyaya xəbərdarlıq edir;
- Almaniya və Fransaya belə siqnal verir: hər iki ölkə sərt qış başlamamış Ukraynanı sülh danışıqları masasına oturmağa məcbur etməlidir.

Bir sözlə, Rusiya lideri Ukrayna böhranını hərbi məqsədlərə çatdıqdan sonra həll etməyə çalışır, bunda da suverenliyin möhkəmləndirilməsinin yolunu görür və münaqişəni uzatmaq istəyənlərə xəbərdarlıq edir: “O zaman daha böyük qarşıdurma olacaq".

Britaniya mətbuatı Donbass, Zaporojye və Xerson vilayətlərində Rusiyaya birləşmə ilə bağlı referendumların keçirilməsini işıqlandırmağa başlayıb. Nəşrlər açıq şəkildə anti-Rusiya xarakteri məlumatlar dərc edir. Məqalə müəllifləri hesab edirlər ki, beş günlük səsvermə prosesi müstəqil müşahidəçilərin iştirakı olmadan keçiriləcək. Bu isə nəticələrin saxtalaşdırılması üçün kifayət qədər imkanlar yaradacaq. Əgər Moskva bu əraziləri rəsmi olaraq Ukraynaya birləşdirsə, o zaman onlara hər hansı hücum Rusiyanın özünə qarşı hücum kimi şərh edilə bilər.

Putinin bu tərtibi ABŞ və onun avropalı müttəfiqlərini düşünməyə vadar edir, ya Rusiya həqiqətən bütün dünya güclərinə son savaşını elan edir, ya da bütün bunlar Moskvanın boş ritorikasıdır. Onu da xüsusi vurğulayaq ki, Rusiya nüvə dövlətidir, amma bütün güclərə əzələ nümayiş etdirəcək dövlət də deyil. Bəs, bütün baş verənlər nəyin göstəricisidir?

V.VƏLİYEV