Sülh görüntülü müharibə anonsu - ANALİTİK

Cənubi Qafqazda sülh prosesi yenidən iflasa uğramaq ərəfəsindədir
Ermənistan son müharibədə məğlubiyyətinin əsas günahkarı Rusiyadan qopmaq üçün bütün imkanlarını sınamaqdadır. Avropa və ABŞ-la yaxınlaşdığını və yeni himayədarlarının onu sona qədər müdafiə edəcəklərini düşünür. Brüsseldə keçirilən üçtərəfli görüşdən Paşinyan razı kimi qayıdıb, amma Ermənistan cəmiyyəti, prosesi yaxından izləyən siyasətçilər erməni dövlətinin hərraca çıxarıldığını və cəmi 350 milyon dollara satıldığını deyirlər. Bu vəsait Ermənistana 4 il ərzində yavaş-yavaş veriləcək. Halbuki, Qərbin, xüsusən də ABŞ-ın Ermənistana 1993-97-ci illər ərzində etdiyi bənzər yardımlar bundan 15 dəfə çox idi. 2021-ci ildə Fransanın diqtəsi ilə Avropa Birliyindən Ermənistana 2,5 milyard avro veriləcəyi barədə söz-söhbətlər gəzsə də, sonrakı proseslər bunun yalan olduğunu təsdiqlədi....Paşinyanın Brüsselə səfəri və geri dönməsi ilə eyni vaxtdan Ermənistan-Azərbaycan sərhədində silsilə atışmalar baş verdi. İrəvan və Bakının bir-birini ittiham etdiyi yeni gərginlik ABŞ-Aİ-Ermənistan formatında danışıqlar prosesi fonunda baş verdi. Cümə günü Brüsseldə keçirilən görüşün mövzularından biri Cənubi Qafqazda sülh prosesi olub. Moskva və Bakı bu təmasları ikinci Qarabağ müharibəsindən sonra yaradılmış Rusiya-Ermənistan-Azərbaycan danışıqlar mexanizminin dağıdılması, Ermənistanın Qərbin hərbi forpostuna çevrilməsi istiqamətində ilk addım hesab edir.İki ölkənin hərbi idarələri Ermənistan və Azərbaycan sərhədində aprelin 5-də başlayan və ertəsi gün inkişaf edən yeni eskalasiya barədə məlumat veriblər və ənənəvi olaraq gərginliyə görə bir-birini məsuliyyət daşımaqda ittiham ediblər. Yeni gərginlikdən əvvəl ötən həftənin sonunda Azərbaycan mətbuatında yer alan foto və videomateriallar, həmçinin Ermənistan ordusunun bölmələrinin Zəngəzur (Sünik rayonu) istiqamətində sərhədə yeridilməsi ilə bağlı xəbərlər yayılıb. Ermənistan tərəfi isə öz qüvvələrinin sərhəddə toplanması ilə bağlı məlumatı təsdiqləməyib.Vəziyyətin gərginləşməsi ilə bağlı diplomatik idarələr də bəyanatlarla çıxış edərək sülh prosesinin ciddi maneələrlə üzləşdiyini təsdiqləyiblər. Ötən şənbə günü Ermənistanın İctimai Televiziyasına müsahibəsində ölkənin Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri Ararat Mirzoyan etiraf edib ki, tərəflərin iki əsas məsələ üzrə razılığa gələ bilməməsi səbəbindən Azərbaycanla sülh müqaviləsinin imzalanması dalana dirənib: ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınması və kommunikasiyaların açılması.Öz növbəsində, Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Ayxan Hacızadə İrəvanın əvvəllər müəyyən irəliləyiş əldə edilmiş danışıqları davam etdirməyə hazır olduğuna ciddi şübhə etdiyini bildirib. “Azərbaycan regionda ona qarşı yönəlmiş təhdidlərin qarşısını alacaq və sülhün bərqərar olması üçün səylərini davam etdirəcək. Ermənistanın sülh prosesinə ciddi yanaşdığını sübut etmək üçün ziddiyyətli bəyanatlardan və təxribat xarakterli addımlardan çəkinməli, həmçinin beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərinə hörmətlə yanaşmalıdır”, - deyə Azərbaycan XİN nümayəndəsi xəbərdarlıq edib.Ermənistan-Azərbaycan sərhədində Cənubi Qafqazda kəskin diplomatik soyuqluqla müşayiət olunan gərginlik bir neçə gün ərzində baş verib. Cəmi bir həftə əvvəl tərəflər atəşkəsə riayət edirdilər və sülh müqaviləsi layihəsinin müzakirəsini davam etdirməyə hazırlaşırdılar. “Bu gün Ermənistan və Azərbaycan sülhə həmişəkindən daha yaxındır. Son altı ay iki ölkə tarixində Ermənistan-Azərbaycan sərhədində ən sakit dövrlərdən birinə çevrilib. Bu gün sülh həmişəkindən daha yaxındır, regionda de-fakto sülh hökm sürür”, - deyə martın sonunda Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi Hikmət Hacıyev bəyan edib.
NATO Cənubi Qafqazda Rusiyanı əvəz edir?
İkinci Qarabağ müharibəsi başa çatdıqdan sonra 2020-ci il noyabrın 10-da Rusiya, Ermənistan və Azərbaycan liderləri müharibədən sonrakı üçtərəfli nizamlanma mexanizmi yaratdılar. 2022-ci ildə İrəvan və Bakı gələcək sülh müqaviləsini müzakirə etməyə başladılar. Bundan sonra, ötən il mayın sonunda Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan bəyan etdi ki, İrəvan Azərbaycanın sovet sərhədləri daxilində, yəni Qarabağla birlikdə suverenliyini tanımağa hazırdır. Ötən ilin sentyabrında bir günlük hərbi əməliyyatdan sonra Bakı Qarabağa tam nəzarəti bərqərar etdi. Lakin Qarabağdan bir neçə yüz kilometr aralıda sərhədin demarkasiyası və delimitasiyasını tələb edən uzunmüddətli nizamlanma məsələsi heç vaxt həll olunmayıb və bu, potensial gərginlik mənbəyi olaraq qalır.Sərhəddə atışmalar ABŞ-ın dövlət katibi Entoni Blinken, Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen, Avropa diplomatiyasının rəhbəri Cozep Borrel və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın iştirak etdiyi cümə günü ABŞ-Aİ-Ermənistan üçtərəfli görüşü zamanı başlayıb. Brüssel görüşü əvvəlcə həm Moskvanın, həm də Bakının kəskin mənfi reaksiyasına səbəb oldu. Azərbaycan tərəfi burada Qərbin Cənubi Qafqazın gələcəyi və regional təhlükəsizliyin təmin edilməsi şərtləri ilə bağlı İrəvanla arxadan danışıqlara başlamaq cəhdini gördü.
Paşinyan İrəvanın qərbyönlü strategiyasını formalaşdırır
Bakının narahatlığını azaltmağa çalışan ABŞ-ın dövlət katibi Blinken Brüsseldəki görüş ərəfəsində Prezident İlham Əliyevə zəng edərək onunla regional məsələləri müzakirə edib. Avropa Komissiyasının rəhbəri Ursula fon der Leyen də Azərbaycan dövlətinin başçısı ilə söhbət edib. Lakin tərəflər bir-birini başa düşməyib və heç nə ilə bağlı razılığa gəlməyiblər, İlham Əliyev bunu ötən həftənin sonunda Türkiyənin keçmiş xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlunu qəbul edərkən bəyan edib. “Son günlər həm ABŞ, həm də Avropa İttifaqının yüksək vəzifəli şəxsləri onların təşəbbüsü ilə baş tutan telefon danışıqları zamanı bizi bu görüşün Azərbaycana qarşı yönəlmədiyinə inandırmağa çalışsalar da, bunun Azərbaycana və Cənubi Qafqazda əməkdaşlığa qarşı yönəldiyini bilirik. Bu, ayırıcı xətlər yaratmaq və ölkəmizi təcrid etmək məqsədini güdür”, - deyən İlham Əliyev deyib. Prezidentin sözlərinə görə, Qərbi Ermənistanla birtərəfli oyun oynamaq istəyindən xəbərdar edib: “Gələcəkdə Ermənistanı Cənubi Qafqazda hərbi forposta çevirmək cəhdləri çox böyük mənfi nəticələrə gətirib çıxaracaq. Gələcəkdə Cənubi Qafqaz üçün hazırlanan planlar böyük fəlakətlə nəticələnə bilər. Bununla bağlı ABŞ və Avropadakı tərəfdaşlarımızı xəbərdar etmək üçün bəyanatlar vermişik”.Öz növbəsində Moskva Brüssel görüşünə Cənubi Qafqazı yeni geosiyasi qarşıdurmaya sürükləmək cəhdi kimi qiymətləndirir. “Qərb Ermənistan-Azərbaycan normallaşmasının fundamental əsasını – Rusiya, Ermənistan və Azərbaycan liderlərinin 2020-2022-ci illər üçün nəqliyyat və iqtisadi əlaqələrin blokunun açılması, sərhədin delimitasiyası üzrə tədbirləri nəzərdə tutan üçtərəfli bəyanatlar toplusunu məhv etmək cəhdlərindən əl çəkmir. Məhz Vaşinqton və Brüsselin təzyiqi ilə rəsmi İrəvan bu sazişlərin icrasını dayandırıb, xüsusən də qarşılıqlı nəqliyyat blokadasının aradan qaldırılması məsələsində tərəflər qarşılıqlı məqbul həll yollarına yaxın idilər”, - Rusiya XİN-dən bildiriblər.
İrəvana Rusiya ilə əməkdaşlıq təklifi
Aprelin 5-də Brüsseldə Ermənistan, ABŞ və Aİ arasında aparılan danışıqlar sensasion nəticələrə və ya qalmaqallı bəyanatlara səbəb olmayıb. Lakin Rusiya və Azərbaycanın reaksiyaları yenə də kifayət qədər sərt olub. İndi İrəvan və onun Qərb tərəfdaşları Moskva və Bakı qarşısında özlərinə haqq qazandırmaq istəyirlər. Danışıqlar zamanı ABŞ və Avropa İttifaqı Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin tezliklə həllinin tərəfdarı olduqlarını bildiriblər. Bundan əlavə, Brüssel Ermənistanın sosial-iqtisadi inkişafı üçün ona 270 milyon avro ayıracağına söz verib. Vaşinqton dövlət idarəçiliyini təkmilləşdirmək üçün respublikaya 65 milyon dollar verəcək. Onlar həmçinin Cənubi Qafqazda nəqliyyat kommunikasiyalarının qarşısının alınmasına yönəlmiş “Dünyanın kəsişməsi” layihəsini dəstəkləyiblər.Aİ-nin xarici əlaqələr üzrə rəsmisi Peter Stano bildirib ki, Brüsseldə keçirilən üçtərəfli görüş Ermənistanın Avropa İttifaqı ilə yaxınlaşmasından xəbər verir. Digər məsələlərlə yanaşı, viza rejiminin liberallaşdırılması ehtimalı getdikcə artır, lakin assosiasiyanın bütün üzvləri bununla razılaşmalıdır. Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinə gəlincə, Stanoya görə, Brüssel arbitr rolunu oynaya bilməz. “İstəsəniz, biz digər tərəfdaşlarla, ABŞ və BMT ilə dəstək rolunu oynaya bilərik, çünki bu, beynəlxalq hüquqa riayət etməkdir. Biz kimisə nəyisə etməyə məcbur etmək üçün rıçaq və ya məcburiyyətdən istifadə etmirik, əksinə tərəflərə həll yolu tapmaqda kömək etmək üçün xidmətlərimizi, ən yaxşı təcrübələrimizi və yaxşı niyyətlərimizi təklif edirik. Sonda bir daha vurğulamaq istərdim ki, Azərbaycan və Ermənistan bütün bunlarla razılaşmalıdır”, - diplomat vurğulayıb. Bununla yanaşı, Stano bildirib ki, Aİ üçün hələ də Qarabağdan olan “qaçqınlar” problemini həll etmək vacibdir.Eyni zamanda, Avropa İttifaqı Rusiyaya qarşı sanksiyaları pozmasa, Rusiya ilə Ermənistan arasında əməkdaşlığa qarşı deyil. “Rus əsgərlərinin, FSX-nin və ya hər hansı digər Rusiya hüquq-mühafizə orqanının Ermənistan ərazisində olması bu ölkənin istəyindən və suveren qərarından asılıdır. Biz demirik ki, bizdən daha çox istəyirsənsə, ruslardan əl çək. Aİ belə işləmir”, Stano əmin edib.Maraqlıdır ki, Brüssel görüşü başa çatdıqdan sonra elə ilk gecə Ermənistanla Azərbaycan arasında şərti sərhəddə atışmalara başlandı. Öz növbəsində Rusiya hakimiyyəti Brüsseldəki danışıqları kollektiv Qərbin Cənubi Qafqazı geosiyasi qarşıdurmaya çəkmək üçün növbəti cəhdi kimi qiymətləndirir. “Qeyri-regional qüvvələrin Cənubi Qafqazın işlərinə məsuliyyətsiz və dağıdıcı müdaxiləsi, region ölkələri ilə onların qonşuları arasında nifaq salmaq istəyi regionda sabitlik, təhlükəsizlik və iqtisadi inkişaf üçün ən mənfi nəticələrlə nəticələnə bilər. , yeni ayırıcı xətlərin yaranmasına, eləcə də gərginliyin idarəolunmaz artmasına səbəb olur”, - Moskvadan bildirilib.Bundan əlavə, ruslar qeyd ediblər ki, Qərb Ermənistanın KTMT və Aİİ-dən çıxmasına, Rusiya hərbi bazası və sərhədçilərinin respublikadan çıxarılmasına çalışır. Bütün bunların fonunda Rusiya hakimiyyəti İrəvanı ABŞ və Aİ-nin yolu ilə getməməyə çağırır, çünki bu yol təhlükəsizlik boşluğunun yaranması, iqtisadiyyatda ciddi problemlər və əhalinin xaricə axını ilə doludur. Eyni zamanda, Moskva Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həlli üçün vasitəçilik xidmətlərini təklif etməkdə davam edir.Ermənistana ciddi kömək edə bilən və ya əksinə zərər verə biləcək qonşu dövlətlərdən yalnız İran Brüssel danışıqları barədə hələ də danışmır. Ermənistan hakimiyyəti bəyan edib ki, İranla ümumilikdə çox yaxşı münasibətlər var və heç bir anlaşılmazlıq yoxdur. İran hakimiyyəti həmişə deyir ki, regionun problemləri ilə yalnız yerli dövlətlər məşğul olmalıdır və xarici dövlətlərin müdaxiləsi qəbuledilməzdir. Amma Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın ABŞ və Avropa İttifaqı nümayəndələri ilə görüşündən sonra heç bir müvafiq bəyanat verilməyib. Əksinə, Fransanın İrəvandakı səfiri bəyan edib ki, Ermənistan məsələsində Paris və Tehran eyni mövqedən çıxış edirlər. Ola bilsin ki, Ermənistanı böyük dövlətlər üçün sınaq meydançasına çevirmək İranın maraqlarına cavab verir, çünki o da öz payını alacağını gözləyir.
V.VƏLİYEV