Təbiətlə müharibə edirik...

... qalib gəlsək, məğlub olacağıq

Qlobal istiləşmə, bütün dünyada, iqlim dəyişikliklərinin ən mühüm və narahatedici nəticələrindən biridir. Son illərdə insan fəaliyyəti nəticəsində atmosferə atılan istixana qazları atmosferdə toplanır və dünyanın istiləşməsinə səbəb olur. Bu proses iqlim sistemimizdə əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb olur və özü ilə bir çox ekoloji, sosial və iqtisadi problemlər gətirir. Bu yazıda qlobal istiləşməyə səbəb olan amillər, təsirlər və alına biləcək ehtiyat tədbirləri haqqında ətraflı danışacağıq.

Qlobal istiləşmə atmosferdə istixana qazlarının toplanması nəticəsində yer səthində orta temperaturun artması kimi müəyyən edilə bilər. Bu artımın əsas səbəbi insan fəaliyyəti nəticəsində yaranan istixana qazları emissiyasıdır. Qalıq yanacaqların istifadəsi, sənaye istehsalı, meşələrin qırılması və kənd təsərrüfatında istifadə edilən kimyəvilər kimi amillər istixana qazlarının atmosferə buraxılmasını artırır.

Səbəb çoxdur, həlli bir

Qlobal istiləşmənin əsas səbəblərindən biri qalıq yanacaqların (kömür, neft, təbii qaz) geniş istifadəsidir. Sənaye prosesləri, enerji istehsalı, nəqliyyat və kənd təsərrüfatı kimi sektorlardakı fəaliyyətlər böyük miqdarda istixana qazı emissiyalarına səbəb olur. Xüsusilə karbon qazı (CO2), metan (CH4) və azot oksidləri (NOx) atmosferə atılaraq istixana effektini artırır. Bu qazlar günəşdən gələn istiliyi atmosferdə tutur və yer səthinin istiləşməsinə səbəb olur.

Meşələr karbon dövriyyəsinin mühüm iştirakçısıdır və atmosferdəki CO2 səviyyələrini tənzimləyən təbii proses olan fotosintez vasitəsilə karbon dioksidi udur. Meşələrin qırılması, yandırılması və məhv edilməsi ilə bu karbon dövriyyəsi təsirlənir və atmosferdəki CO2 səviyyəsi artır. Ağacların kəsilməsi, meşələrin qırılması və kənd təsərrüfatı sahələrinin genişləndirilməsi qlobal istiləşmə sürətini artıran amillərdəndir.

Sənayeləşmə, qlobal istiləşməni sürətləndirən başqa bir amildir. Zavod emissiyaları, kimyəvi tullantılar, istixana qazları emissiyaları və enerji tutumlu istehsal prosesləri iqlim dəyişikliyinə böyük təsir göstərir. Xüsusilə böyük şəhərlərdə havanın çirklənməsi və sənaye bölgələrindəki emissiyalar iqlim sisteminə zərərli təsirləri ilə tanınır.

Əlamətləri çoxdan hiss edirik

Hava dəyişiklikləri: Qlobal istiləşmə iqlim sistemində əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb olur. Artan temperatur, daha isti və daha uzun yay fəsli, soyuq olmaq əvəzinə daha isti payız və qış deməkdir. Bu, həmçinin daha tez-tez və şiddətli təbii fəlakətlərin, xüsusən də tufanlar, qasırğalar və daşqınlar kimi təbii fəlakətlərin baş vermə ehtimalını artırır.

Dəniz səviyyəsinin qalxması: Qlobal istiləşmə, buzlaqların əriməsinə və dəniz səviyyəsinin qalxmasına səbəb olur. Bu vəziyyət yaşayış məntəqələrini və sahilyanı ərazilərdəki ekosistemləri təhlükə altına salır. Dəniz səviyyəsinin qalxması həmçinin duzlu suyun şirin su mənbələrinə sızmasına və içməli su mənbələrinin şoranlaşmasına səbəb ola bilər.

Ekosistemin pozulması: Artan temperatur, bitki və heyvan növlərinin yayılmasına təsir göstərir. Bəzi bitki və heyvan növləri iqlim dəyişikliyinə uyğunlaşmaq üçün yeni ərazilərə köç edə, bəziləri isə yaşayış yerlərini itirə bilər. Bu, biomüxtəlifliyin itirilməsinə və ekosistemlərin tarazlığının pozulmasına gətirib çıxarır.

Kənd təsərrüfatı məhsuldarlığının azalması: Yüksək temperatur və dəyişən yağıntılar kənd təsərrüfatı istehsalına mənfi təsir göstərən amillərdir. Quraqlıq, su ehtiyatlarının azalması, kənd təsərrüfatı xəstəliklərinin yayılması kimi amillər kənd təsərrüfatı istehsalına mənfi təsir göstərə bilər. Bu, qida təhlükəsizliyinə ciddi təhlükə yarada bilər.

Su ehtiyatlarının azalması: Qlobal istiləşmə su dövranına təsir edir və su ehtiyatlarının azalmasına səbəb olur. Temperaturun artması daha çox su buxarlanmasına və yağıntıların azalmasına səbəb ola bilər. Yəni, quraqlıq, su ehtiyatlarının azalması və içməli su təchizatında problemlər kimi təhlükələrlə qarşılaşa bilərik.

Sağlamlıq problemləri: Yüksək temperatur və dəyişən iqlim şəraiti də insan sağlamlığına mənfi təsir göstərir. Artan temperatur günvurmanı və orqanizmin susuz qalma riskini artırır. Bundan əlavə, havanın çirklənməsinin artması tənəffüs yolları xəstəliklərinin və allergik reaksiyaların yayılmasına səbəb ola bilər.

Bəs həlli yolları?

Qlobal istiləşmə və ehtiyat tədbirləri ilə mübarizə istiqamətində nələr edilə bilər? Bu istiqamətdə kimin əlindən nə gələr? Sadə vətəndaşlar bu prosesə necə dəstək verə bilər? Bu kimi suallar çoxdur. Vətəndaş və dövlət əməkldaşlığı lazım olan bu mübarizədə edə biləcəklərimiz əslində çox da çətin deyil.

Qlobal istiləşməni azaltmaq üçün atılan ən mühüm addımlardan biri qalıq yanacaqlardan istixana qazı emissiyalarının azaldılmasıdır. Bərpa olunan enerji mənbələrindən (günəş enerjisi, külək enerjisi, su elektrik enerjisi) istifadə təşviq edilməli və enerji səmərəliliyinə üstünlük verilməlidir. Bu yolla təmiz enerji istehsalı və istehlakını artırmaqla istixana qazı emissiyaları azaldıla bilər.

Qlobal istiləşmənin təsirləri ilə mübarizədə meşələrin qırılmasının qarşısının alınması və meşəsalma layihələrinin dəstəklənməsi mühüm rol oynayır. Meşələrin mühafizəsi karbon dövranını təmin edir və CO2-nin udulmasını artırır. Bundan əlavə, meşə layihələri, ekosistemlərin və biomüxtəlifliyin qorunmasına töhfə verir. Odur ki, bu məsələdə vətəndaş həmrəyliyinə və həssaslığına böyük ehtiyac var.

Qlobal istiləşmənin təsirləri ilə mübarizə aparmaq üçün beynəlxalq əməkdaşlıq və effektiv siyasət də olduqca vacibdir. Beynəlxalq müqavilələr istixana qazları emissiyalarının azaldılması və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə strategiyalarının müəyyən edilməsində rol oynayır. Ölkələr arasında birgə səylər, qlobal miqyasda müsbət nəticələr verə və iqlim dəyişikliyi böhranının idarə olunmasında təsirli ola bilər.

Qısası, qalıq yanacaqların istifadəsi, sənaye fəaliyyətləri və meşələrin qırılması kimi insan tərəfindən törədilən amillər qlobal istiləşməni sürətləndirir. Bu vəziyyət atmosferdə və ekosistemlərdə əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb olur və özündə ilə bir çox mənfi təsirləri ehtiva edir. Bununla belə, qlobal istiləşmənin təsirləri ilə, bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə, meşələrin mühafizəsi və beynəlxalq əməkdaşlıq kimi tədbirlər görməklə mübarizə aparmaq olar. Gələcək nəsillərin yaşaya biləcəyi sağlam və yaşıl dünya üçün cəmiyyətlərin və hökumətlərin bu mövzuda maarifləndirmə və tədbirlər görməsi vacibdir.

Azərbaycan yaşıl dünya dostudur

Azərbaycan bu istiqamətdə ciddi işlər görmək yolundadır. BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası üzərində ali qərarların verilməsi üçün yaradılmış qurum olan COP-da təmsil olunan ölkəmizöz üzərinə düşən öhdəlikləri yerinə yetirməkdə qərarlıdır. Hər il keçirilən COP konfranslarının 29-cusu 2024-cü ilin 11-24 noyabr tarixlərində Bakı şəhərində keçiriləcək. Buna, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin Dubay şəhərində keçirilən COP28 konfransında iştirak edən 195-dən çox ölkənin yekdilliklə səsverməsi nəticəsində qərar verilib. Bakıda keçiriləcək COP29 konfransı çərçivəsində dünyanın təxminən 190-dan çox ölkəsini təmsil edən 80-100 min nəfərə qədər nümayəndə heyətinin qəbul edilməsi gözlənilir.

Qeyd edək ki, Azərbaycan BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasına tərəf olmaqla qlobal iqlim dəyişmələrinə qarşı mübarizəyə qoşulub. Ölkəmiz 1990-cı illə müqayisədə 2030-cu ilə qədər istixana qazlarının miqdarının 35 faiz azaldılmasını hədəfləyir. 2030-cu ildən sonra isə daha iddialı hədəf müəyyən edilib ki, bu da 2050-ci ilə qədər istixana qazlarının miqdarının 40 faiz azaldılmasından ibarətdir.

Qlobal istiləşmənin nəticələri bütün dünya üçün ciddi təhlükə yaradır. Buna görə də, istixana qazı emissiyalarının azaldılması və davamlı həll yolları haqqında qərarların qəbul edilməsi vacibdir. İnsanlar, dövlətlər və beynəlxalq ictimaiyyət bu problemə qarşı birgə mübarizə aparmalıdır. Əks halda bizi yaxşı şeylər gözləmir.

Lalə Mehralı

Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “Ekologiya və ətraf mühitin mühafizəsi” istiqaməti çərçivəsində hazırlanıb/