Pakistan və Əfqanıstan arasında hərbi toqquşmanı ABŞ təşkil edib? - ANALİZ

2 günlük hərbi toqquşmalardan sonra dünən Əfqanıstan və Pakistan fəal hərbi əməliyyatlara son qoyduqlarını bəyan ediblər. Bununla belə, çoxlu sayda qoşun və texnika ortaq sərhəddə cəmləşib və keçid məntəqələri bağlıdır. Hər iki tərəf də bir-birini yaraqlılara sığınacaq verməkdə ittiham edir. Bölgədə kəskin eskalasiyanın arxasında kim və niyə dayana bilər və münaqişə tərəfləri arasında mövcud vəziyyət necədir?

Əfqanıstan və Pakistan arasında gərginlik cümə axşamı Pakistan pilotsuz uçan aparatının Kabilə basqın edərək, Taliban əmiri Nur Vəli Məsud və onun tərəfdaşları Seyfullah Məsud və Xalid Məsudun olduğu zirehli yolsuzluq avtomobilini məhv etdikdən sonra başlayıb.

Bir neçə saat sonra Pakistan Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus döyüş təyyarələri Əfqanıstanın şərqinə zərbələr endirib, Paktika vilayətinin Barmal rayonundakı Morqa bazarına hücum edib. RİA Novosti xəbər verir ki, aviazərbə nəticəsində insan tələfatı olmasa da, təxminən 10 mağaza tamamilə məhv edilib, daha bir neçəsi isə yanıb.

Demək olar ki, dərhal iki ölkə arasındakı bütün sərhəd boyunca atışma baş verdi, keçid məntəqələri məhv edildi. Bundan əlavə, Əfqanıstan Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus “Super Tucano” qırıcıları Pakistanın Lahor şəhərinə və PUA bazalarına hava zərbələri endirib. Şəhərin şərq hissəsinin bəzi ərazilərində davamlı partlayış səsləri eşidilib, bir neçə yerdə yanğınlar başlayıb.

Əfqanıstan mediasının məlumatına görə, Pakistanda “İslam Dövləti” təşkilatı ilə əlaqəli hədəflərə də hücum edilib. Kabil Pakistanın Hayber Paxtunxva əyalətində yeni döyüşçülərin təlim mərkəzlərinin yaradıldığını bildirib.

Kabilin məlumatına görə, gecə ərzində keçirilən sərhəd əməliyyatı zamanı 58 pakistanlı əsgər həlak olub. Talibanın mətbuat katibi Zabihullah Mücahid bildirib ki, Əfqanıstan qüvvələri Pakistan ordusunun 25 mövqeyini ələ keçirib. Əfqanıstan Kunar vilayətinin bir neçə rayonunda tanklar və ağır silahlar yerləşdirmişdi.

Pakistanlılar isə artilleriya və artilleriyadan atəş açıblar və dövlət mediası Əfqanıstanın 19 sərhəd məntəqəsinin ələ keçirildiyini bildirib. İslamabad Torkham sərhəd keçid məntəqəsinə əlavə hərbiləşdirilmiş birləşmələr yerləşdirib. Əl-Cəzirə telekanalının məlumatına görə, Pakistan hərbçiləri Hayber əyalətinin Tirah rayonunda və Əfqanıstanın Nanqarhar əyalətində də ağır silahlardan istifadə ediblər.

İslamabad daha sonra 200-dən çox Talibançını və digər yaraqlıları öldürdüyünü iddia edib. "Taliban infrastrukturuna, düşərgələrinə, qərargahlarına və terrorçulara dəstək şəbəkələrinə bütün sərhəd boyu dəyən ziyan böyükdür",- Pakistan Müdafiə Nazirliyi bildirib.

Əfqanıstan Müdafiə Nazirliyi isə Pakistana qarşı “qisas əməliyyatı”nın uğurlu olduğunu bəyan edib. Taliban hücumların Qətər və Səudiyyə Ərəbistanının tələbi ilə dayandırıldığını bildirib.

Ekskalasiya Pakistan hakimiyyətinin Taliban rejimini rədd etməsi, eləcə də iki ölkə arasında 2500 kilometrdən çox uzanan qeyri-müəyyən sərhəd olan Durand xətti ilə bağlı mübahisə ilə əlaqədardır. Orada daimi olaraq müxtəlif növ mal, narkotik və silah daşınma əməliyyatları var. İslamabad buna nəzarəti bərqərar etmək istəyir.

Taliban öz perimetri boyu bütün qonşuları ilə sistematik şəkildə münasibətləri yaxşılaşdırır, həmçinin Moskva, Pekin və Mərkəzi Asiya dövlətləri ilə dialoq aparır. Pakistan isə ABŞ-ın təsirindədir və çox uzun önillər boyu ABŞ-ın yaratdığı böyük terrorçu təşkilatlar üçün fanatik terrorçu yetişdirmə bazası rolunu oynayıb.

Əksər analitiklər hesab edir ki, Əfqanıstan və Pakistan arasında eskalasiyanın arxasında ABŞ dayanır. Son aylarda İslamabad və Vaşinqton arasında kəskin yaxınlaşmanın şahidi olduq. İyun ayında Prezident Donald Tramp Pakistan Silahlı Qüvvələrinin baş komandanı Asim Munir ilə görüşüb, ardınca ABŞ Mərkəzi Komandanlığının (CENTCOM) rəhbəri Maykl Kurilla Pakistana səfər edib.

Analitiklər hesab edir ki, Vaşinqton və İslamabad ABŞ-ın maraqları naminə Kabilə təzyiq göstərmək üçün Talibanı qisas almağa təhrik edərək Əfqanıstan-Pakistan sərhədində eskalasiyaya başlamaq barədə razılığa gəliblər. Əsas səbəb ABŞ-ın Əfqanıstandakı “Baqram” aviabazasına nəzarəti bərpa etmək istəyidir ki, bunu Ağ Evin prezidenti Donald Tramp Böyük Britaniyaya səfəri zamanı açıq şəkildə bəyan edib.

Bu hərbi baza ABŞ üçün strateji əhəmiyyət kəsb edir, çünki orada yerləşən Amerika tərəfi Çinə qarşı hibrid əməliyyatlar keçirə bilər. Lakin Talibanın mətbuat katibi Zabihullah Mücahid deyib ki, “əfqanlar amerikalıları İslam Əmirliyindən qovub və onların bu ölkədə mövcudluğuna razı olmayacaqlar”. İndi Tramp B planına keçib.

Hələlik, hərbi qarşıdurma dayandırılıb. Ümid edilir ki, toqquşmalar yenidən başlamayacaq. Lakin ABŞ-ın bölgədə Çinə və Rusiya qarşı güc mərkəzi yaratması planları rəfə atılmayıb hər an yenidən toqquşmalar başlaya bilər.

Elçin Bayramlı