Analitika

  • 6 317

İrəvanın çobanyastığı proqnozu - RAKURS

image

Ermənistanla Azərbaycan arasında aparılan sülh müzakirələrinin məntiqi sonluqla bitməməsinin səbəbləri çoxdur. Amma bir səbəb var ki, onsuz Ermənistanın qərar verməsi sadəcə mümkün deyil. Çünki, bu ölkə hələ də, yumşaq desək, kimin çətiri altında özünü yağışdan, günəşdən qoruyacağını qətiləşdirə bilməyib. Kimin yanında, kimin qucağında, kimin ətəyindən yapışaraq duracağını erməni dövləti hələ də müəyyənləşdirməyib. Kimə tərəf yaxınlaşırsa o biri tərəfdən zərbələr alır. Bəs nə etməli? Ümidini çobanyastığı gülünə bağlayan bədbəxt sevgilinin aqibətini yaşayan Ermənistan dövlətinin son qərarınımı gözləməliyik?

Ermənistanın taleyini həll etməyə həvəsli görünən ölkələr so zamanlar lap sıraya düzülüblər, türklər demiş, quyruq yaradıblar. ABŞ Ermənistana Rusiya bazası və sərhədçilərinin yerləşdirilməsindən imtina etməyi “tövsiyyə edir”, bunun müqabilində “təhlükəsizliyi təmin edəcəyini” vəd edir. Faktı Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov da təsdiq edib. Deyib ki, ermənilər Vaşinqtonun onlara tərəf gəlməsini təklif edir. Deyir, bizə gəlin, rusları öz ərazinizdən qovun, sərhədçiləri də, hərbi bazanı da ərazilərinizdən çıxarın və amerikalılar təhlükəsizliyin təmin olunmasına kömək edəcəklər. Lavrov bunu açıq təxribat adlandırıb. Bunun diplomatiya olmadığını bildirib: “Artıq diplomatiya yoxdur. Birbaşa rüşvət var”.

Lavrov Ermənistan rəhbərliyinə xatırladıb ki, ABŞ-a çox da ümid etməyin, çünki onlar müttəfiqlərini tez-tez tərk edirlər. “Biz Qərbin keçmişdə bir növ mərc etdiyi şəxslərlə necə davrandığını görürük. “Ərəb baharı”nın əvvəlində ləyaqətlə istefa verən Misir prezidenti Hüsnü Mübarəkdən əl çəkdilər. ABŞ bu ölkənin iyirmi illik işğalı zamanı güvəndiyi Əfqanıstan rəhbərliyindən əl çəkdi”.

Qeyd edək ki, Rusiyanın 102-ci hərbi bazası Ermənistan ərazisində yerləşdirilib. Gümrüdəki 102-ci Rusiya hərbi bazasının hava komponenti də İrəvanda yerləşən Erebuni aviabazasıdır. İllər uzunu Rusiya Ermənistanın təkcə hərbi obyektlərini, təhlükəsizliyini yox, eyni zamanda bütün iqtisadi, sosial, kənd təsərrüfatı sektorunu öz əlinə keçirib və onu buraxmaq fikrində də deyil. Hətta KTMT vasitəsilə İrəvanın hərbi doktrinasını da həyata keçirir. Reallıq budur ki, Rusiya KTMT-də əsas skripka polunu oynayır, indi də digər qonşularla maraqlanır.
Britaniyanın baş nazirlərindən biri deyib ki, əbədi dostlar yoxdur, yalnız əbədi maraqlar var. Kimin ağlına gələrdi ki, bizim dövrümüzdə bu bəyanatı Ermənistan-Rusiya münasibətləri üzərində sınaqdan keçirmək lazım gələcək. Bir vaxtlar Rusiya ilə Ermənistan müttəfiq və dost idi. Bu birliyin nə vaxtsa başa çatacağını çox az adam təxmin edə bilərdi. Amma insanlar ümumiyyətlə bir şeyə, yəni əbədi dostluğa inanmağa meyllidirlər. Ermənistan və Rusiya istisna deyildi. İrəvan Moskvanı hərracda satana, bu qədər dəstəyin müqabilində ona arxadan zərbə vurana qədər hər şen normal idi. Uzunmüddətli strategiyasını, əzəli maraqlarını unudan Ermənistan özünü Rusiya siyasətçilərinin xəyanətinin qurbanı hesab edir və ondan ayrılmaq yolunu tutub. Amma bu ayrılıq o qədər primitivdir ki, Rusiyanın İrəvanı cəzalandırmaqdan imtina üçün əl yeri qoymur.

Ermənilər düşünür ki, Moskva onları əbədi olaraq, həm də motivindən, şəraitdən və mövzusundan asılı olmayaraq dəstəkləməyə borcludur. II Qarabağ savaşında uğradıqları ağır məğlubiyyətdə əsas günahı Rusiyada görən ermənilər bu “xəyanəti” qanla yumaq qərarına gəliblər. Qarabağ savaşında itirilən əsgərlərin günahını da Rusiyada axtaran ermənilər düşünürlər ki, Putin Rusiyasının xəyanət olmasaydı, nə insan, nə də “torpaq” itkisi olmazdı. Ermənilər siyasətçiləri də hədəfdə saxlayırlar, gələcəkdə bir daha belə xəyanətin qurbanı olmamaq üçün səhvlərdən dərs almaq əvəzinə, Rusiyaya göz dikməyi də ağır xəyanətlər sırasına salırlar, çünki Moskva onları atıb, həm də həmişəlik.

Ötən gün Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryan bəyan edib ki, xarici işlər nazirinin müavini Mnatsakan Səfəryan Rusiyanın Ermənistanı sadəcə olaraq silah ticarətində aldatdığını təsdiqləyib. Halbuki, bunun üçün İrəvan valyuta ilə ödəniş edib. Yəni ortada dövlət səviyyəsində elementar dələduzluq var. Ermənilər sual verir, 2020-ci ildəki xəyanətdən sonra Moskvaya silah pulu hansı yolla ödənilib? Yaxud, başqa silah alverçisi tapa bilmədilərmi? Halbuki, silah bazarı onlarla doludur. Məsələn, bir neçə ildir ki, Ermənistana təkcə öz silahlarını deyil, həm də hərbi-texniki əməkdaşlığı təklif edən Hindistan, ya da Fransa. Paris Ermənistandan imtina etmək fikrində deyil. Ancaq bəzi erməni siyasətçilərinin gözü hələ də Moskvanın gözünə sədaqətlə dikilib və metal qırıntıları üçün şimala çoxlu pul göndərir.

Ermənistanın da üzv olduğu KTMT-nin qalan üzvləri əlbəttə ki, İrəvana kömək əlini uzatmayacaqlar. Bəs bu təşkilatda bundan sonra da qalmaq Ermənistana nə verə bilər? Ermənilər düşünürlər ki, “Moskvanın davamlı təhdidləri ilə MDB-dən çıxmaq prosesinə başlayan Moldovanı nümunə götürmək olar. Dünyada Ermənistanın təhlükəsizliyinə zəmanət verən başqa mexanizmlər də var. Məsələn, NATO, Aİ, Fransa. Niyə KTMT-nin çürümüş meyitindən bu qədər inadla yapışıblar? Doğrudanmı Nikol hakimiyyəti bu qədər qorxaqdır?”.

Xatırladaq ki, Paşinyan hələ deputat olarkən Ermənistanı KTMT-dən çıxmağa çağırmışdı. KTMT-dən çıxmaq çağırışları hələ də müxalifətçi deputat olarkən KTMT-ni və Rusiya siyasətini daim tənqid edən Nikol tərəfindən səsləndirilmişdi. İndiki müraciətlər bu siqnalların sadəcə olaraq yeni formatda davamıdır. KTMT obyektiv olaraq belə əsaslar verib, amma başqa cür hərəkət edə bilməzdi. KTMT-nin çatışmazlıqları var, lakin bu təşkilat hərbi baxımdan funksional olsun deyə yaradılmayıb. Rusiyaya bu, NATO-nun postsovet məkanı ölkələrində mövcudluğunu balanslaşdırmaq üçün lazım idi. 44 günlük müharibə zamanı KTMT konkret problemlə üz-üzə qaldı, konkret addımlar tələb olundu və məlum oldu ki, onlar üçün qismən hazırlıqsız, qismən hazır, qismən addımlar atıb və atmağa çalışır. Təşkilatın müəyyən hərəkətsizliyi anti-erməni və ya ermənipərəst mövqe ilə deyil, KTMT-nin hər hansı üzvü ilə bağlı məsələdə ilkin olaraq bunu etməyə hazır olmaması ilə bağlıdır. Bu gün Rusiya münaqişədə iştirak edir, lakin KTMT-nin aktivləşdirilməsindən söhbət getmir.

İran da KTMT ilə əməkdaşlıqda maraqlıdır və Ermənistan İranın Təşkilata üzvlük prosesinə töhfə verməsi gözləniləndir. Amma Ermənistan KTMT-yə dəstəyi müqabilində digər regional təşkilata qarşı çıxa bilərmi? KTMT və ya başqa təşkilat dəstək müqabilində tələb irəli sürərsə necə, İrəvan daha nə, yaxud nəyini verə bilər? KTMT kömək etmir, amma Ermənistanın qonşuları ilə münasibətlərinə müdaxilə də etmir.

Bu gün gündəmdə olan Ermənistanla Azərbaycan arasında imzalanması gözlənilən sülh müqaviləsidir. İmzalanma çətin ki, vəziyyəti tam sakitləşdirsin. Bu barədə fikirlərini mətbuata bildirən alman politoloqu Aleksandr Rar deyib ki, hərbi hərəkətlər olmasa yaxşıdır, amma hər şey xarici aktorlardan asılıdır, çünki son 30 ildə Qarabağdakı münaqişə hadisələrin gedişinə təsir etmək istəyən və öz təsirləri uğrunda mübarizə aparan xarici aktorlarla əlaqələndirilib. Söhbət ABŞ, Türkiyə, Rusiya, Çin, Avropa İttifaqından gedir”.

Əgər xarici aktorlar Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsindən öz geosiyasi məqsədləri üçün istifadə edərək bir-biri ilə rəqabətə başlamasalar, o zaman, ekspertin fikrincə, müsbət dönüşdən danışmaq olar: “Ancaq xarici oyunçular geosiyasi oyunlara başlasalar və münaqişədən öz məqsədləri üçün istifadə edərək bir-birini sıxışdırsalar, vəziyyət sakitləşməyəcək. ABŞ və Aİ Rusiyaya qətiyyən əhəmiyyət vermədən hərəkət edir, Cənubi Qafqaz regionuna isə Moskva onun təsir zonası kimi baxır: Ermənistan və Azərbaycan ABŞ və Aİ-dən fərqli olaraq coğrafi baxımdan Rusiya Federasiyasına yaxın ölkələrdir. ABŞ, Aİ, Türkiyə, Rusiyanın iştirakı ilə beynəlxalq təşəbbüsə üstünlük verilir. Bu halda münaqişənin sona çatmasında uğur şansı daha yüksək olacaq. Və beləliklə, münaqişədən Qərbin Rusiyanı regiondan daha da sıxışdırmaq üçün istifadə etməsi təhlükəsi var ki, bu da əks effekt verə bilər. Ukrayna münaqişəsindən sonra Moskvanın əlləri açıla bilər. Bu, münaqişənin yenidən başlaya biləcəyi təhlükəsidir”.

Aleksandr Rar Qarabağla bağlı danışıqlarda ən çətin məsələnin də adını çəkib: “Blinkenin dediyi kimi, İrəvan və Bakının sülh müqaviləsi imzalamağa yaxın olması barədə tərəflərin bəyanatını eşitsək nəticəyə inanmaq asan olacaq. Bəli, əgər bu müqavilə ABŞ-ın səyləri ilə imzalansa və sonra ratifikasiya olunarsa, o zaman Vaşinqton Qafqazda uğurlu diplomatiya apardığını deyəcək. ABŞ-ın da buna həqiqətən ehtiyacı var, çünki onlar Rusiyanın oradakı mövqeyini zəiflətməyə, postsovet məkanında təsirini artırmağa çalışırlar. Amerikalıların əvvəllər, son 30 ildə ATƏT-in Minsk Qrupu formatında vəziyyətə təsir etmək imkanları çox idi, lakin onlar az şey etdilər. Məni təəccübləndirir ki, indi ABŞ-ın Cənubi Qafqazda siyasətini bu qədər ciddiləşdirib. Digər tərəfdən, bu, tərəflərin razılığa gəlməsinə mane olmasa da, başqa fəsadlar törətməyəcəyini söyləmək də olmaz”.

Digər tərəfdən, Ermənistan rəhbərliyi və ermənilərin Türkiyədə keçirilən prezident seçkilərinə niyə və nə üçün ümid bəslədikləri də faş olub. Ermənistan üçün kim - Ərdoğanın, yoxsa Kılıçdaroğlunun daha yaxşı olması müzakirə edilməkdə idi. Bəziləri “bunu heç bir fərqi yoxdur” kimi bəyanatlar verirlər, amma Ermənistanda əksəriyyət Türkiyə prezidentliyinə namizəd Kamal Kılıçdaroğlunun qalib gəlməsini arzulayır. Səbəb də budur ki, Türkiyədə kimin hakimiyyətdə olmasından asılı olmayaraq dost ölkə ola bilməz. Amma Kılıçdaroğlu daha çox qərbyönlüdür və proqramıənda ermənilərə də yer ayırıb.

Xatırladaq ki, 2011-ci ildə Kılıçdaroğlunun erməni köklərindən bəhs edən broşür paylanıb. Orada yazılıb: “Qılıçdaroğlu Qərb tərəfindən daha çox idarə olunacaq, onun xarici siyasəti Ermənistanla dialoq üçün daha əlverişlidir, nəinki partiyası “Boz Qurdlar”la əməkdaşlıq edən, ermənilərlə bağlı planlarını gizlətməyən Ərdoğan”.

V.VƏLİYEV

Digər xəbərlər