Macarıstan-Azərbaycan: Ən yaxın tərəfdaş - ANALİZ

Budapeşt Transqafqaz enerji təchizatında maraqlıdır

Azərbaycan Respublikasının xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov Macarıstana rəsmi səfəri çərçivəsində Budapeştdə enerji təhlükəsizliyi məsələlərini müzakirə edəcək. Həmçinin burada Azərbaycan-Macarıstan strateji dialoqunun ilk iclasında iştirak edəcək və Macarıstanın xarici işlər və ticarət naziri Peter Szijarto ilə danışıqlar aparacaq. Danışıqların əsas mövzusu enerji təhlükəsizliyi və bu sahədə əməkdaşlığın gücləndirilməsidir. Macarıstan Rusiya qazının ölkəyə tədarükünün mümkün dayandırılmasından narahatdır və bununla əlaqədar Azərbaycan, Türkmənistan və Türkiyədən yanacaq alışını artırır. Bundan əlavə, bu üç ölkəni həm də Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) əlaqələri birləşdirir ki, bu da onların arasında etimadın daha çox olması deməkdir.

Azərbaycan və Macarıstan arasında genişləndirilmiş strateji tərəfdaşlıq haqqında Bəyannamə, o cümlədən Macarıstan bazarına Azərbaycan qazının alışının 1 milyard kubmetrə qədər artırılmasına dair siyasi razılaşma sazişləri Prezident İlham Əliyevin 2023-cü ilin yanvar və avqust aylarında Budapeştə iki səfəri zamanı imzalanıb. Macarıstan Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri Peter Szijarto qeyd edib ki, Macarıstan on ildən artıqdır ki, Azərbaycanla əlaqələr qurur. Macarıstanlı nazir vurğulayıb ki, qaz sənayesi sahəsində sazişlə yanaşı, xüsusilə kosmik tədqiqatlar, miqrasiya və fitosanitar nəzarəti sahəsində digər sazişlər də bağlanıb. Bununla da Macarıstan-Azərbaycan əməkdaşlığı yeni səviyyəyə yüksəlib, deyə Szijarto vurğulayıb.

Macarıstan xarici işlər nazirinin sözlərinə görə, Budapeşt də Aşqabadla Xəzər qazının tədarükü ilə bağlı siyasi qərara gəlib. Tezliklə şirkət səviyyəsində kommersiya danışıqları aparılmalıdır. “Türkmənistanın siyasi iradəsi və siyasi niyyəti tam aydındır ki, Macarıstan türkmən qazının Avropaya potensial tədarükü üçün istiqamətlərdən biri və tranzit ölkələrdən birinə çevrilsin. Siyasi saziş bağlanıb”, Szijarto baş nazir Viktor Orban və Türkmənistan prezidenti Serdar Berdiməhəmmədov arasında danışıqlardan sonra bildirib. Düzdür, Türkmənbaşını Bakı ilə birləşdirməli olan Xəzərin dibi ilə uzunluğu 300 km olan Transxəzər kəmərinin çəkilməsi məsələsi hələ də həllini tapmayıb. Problem ondadır ki, Bakı Aşqabadı öz ərazisi ilə təmin edir, lakin kəmərin tikintisinə investisiya qoymaq niyyətində deyil. Türkmənistan qazının tədarükü ilə maraqlanan Avropa ölkələri də layihəni maliyyələşdirmək istəmirlər. Danışıqları Brüsselin siyasi rəhbərliyi apardığı üçün layihənin özü də siyasiləşib.

Həmin avqust günlərində Macarıstanda Müqəddəs Stefan gününü qeyd edən Türkiyə lideri Rəcəb Tayyib Ərdoğan da Budapeştdə idi və onunla 2024-cü ildə 275 milyon kubmetr həcmində Türkmən qazının idxalına dair müqavilə imzalanmışdı. Beləliklə, Szijarto qeyd etdiyi kimi, Ukrayna Rusiya yanacağının Avropaya tranzitini dayandırmaq qərarına gəlsə, Macarıstan qazsız qalmayacaq.

“Türkmən qazının Avropaya nəqli məsələsi kommersiya məsələsidir. Amma kommersiya strukturları bu danışıqlarda iştirak etmir. Bu səbəbdən Transxəzər qaz kəmərinin hansı xarakter daşıyacağını təsəvvür etmək çətindir”, - Cənubi Qafqaz politologiya klubunun rəhbəri İlqar Vəlizadə bildirib.

Bununla belə, Ərdoğan türkmən qazının Qərb bazarlarına tədarükü ilə bağlı öz versiyasını təklif edib. Onun ideyası Türkmənistan qazını tankerlə Azərbaycana nəql etmək və daha sonra onu Gürcüstan və Türkiyə üzərindən Azərbaycanı Avropaya birləşdirən Cənub Qaz Dəhlizi boru kəmərləri zəncirinə çəkməkdir.

İMEMO RAS-ın Postsovet Araşdırmaları Mərkəzinin baş elmi işçisi Stanislav Pritçin bildirib ki, Xəzər dənizində “Kəpəz” və ya “Sərdar” kimi tanınan “Dostluq” karbohidrogen yatağının birgə kəşfiyyatı, işlənməsi məsələsi iki ölkə arasında həll olunub. Bakı və Aşqabad türkmən qazı üçün yeni imkanlar açır - Azərbaycan infrastrukturuna çıxış və Cənub Qaz Dəhlizinə qoşulma. O xatırladıb ki, hazırda türkmən qazının İran vasitəsilə Azərbaycana svop tədarükündən istifadə olunur. “Onlar çox böyük deyil, amma buna baxmayaraq gedirlər. Bu layihə çərçivəsində Azərbaycan Türkmənistanın əlaqəsi ilə enerji sektorunda Macarıstanla əməkdaşlıq imkanlarını genişləndirən nəqliyyat qovşağına çevrilir”, - ekspert hesab edir.

Onun fikrincə, Macarıstan Rusiya, Azərbaycan, Türkmənistan kimi ölkələr üçün Avropa İttifaqında rahat tərəfdaşdır. “Çünki Macarıstanın iqtisadi modeli milli maraqlara uyğunlaşdırılıb. Və buna əsaslanaraq Orban hökuməti böyük transmilli korporasiyalarla və müvafiq olaraq Avropa İttifaqı və NATO kimi qlobal siyasi şəbəkələrlə münasibətlərdə milli maraqları effektiv şəkildə müdafiə edə bilir. Müvafiq olaraq, Rusiya, Azərbaycan, Türkmənistan kimi ölkələr üçün həm siyasi dialoq, həm də iqtisadi əməkdaşlıq imkanları var”, - Pritçin hesab edir.

Ekspertlər vurğulayırlar ki, Budapeşt də Transqafqazdan elektrik enerjisi idxalına ümid edir. İyul ayında Azərbaycandan elektrik enerjisinin ötürülməsi layihəsini həyata keçirəcək birgə müəssisənin yaradılması haqqında memorandum imzalanıb. Layihə gücü 1000 MVt, uzunluğu 1195 km olan elektrik verilişi xəttinin çəkilməsini nəzərdə tutur ki, bunun da 95 km-i quruda, 1100 km-i isə su altında olacaq. Enerji körpüsü Azərbaycanda (Ağstafa rayonu) hasil edilən yaşıl elektrik enerjisini Gürcüstan (Kulevi limanı) və Qara dəniz vasitəsilə Rumıniyaya (Konstansa limanı) daha sonra Macarıstana və Avropanın qalan hissəsinə nəql etmək üçün layihələndiriləcək. Bolqarıstan da bu layihəyə qoşulmaq niyyətindədir. Kabelin çəkilməsinin üç-dörd il çəkəcəyi və təxminən 2,3 milyard avroya başa gələcəyi gözlənilir. Avropa Komissiyası layihəni maliyyələşdirməyi vəd edir.

V.SALAH