İrəvan-KTMT izdivacına son - RAKURS

Paşinyan: “Lukaşenko üzr istəməsə…”

Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan KTMT-dən çıxmaq planlarını Belarus prezidenti Aleksandr Lukaşenkonun 44 günlük müharibə ilə bağlı mövqeyi ilə izah edib. O, heç vaxt Minskə getməyəcəyinə söz verib və Belarusun assosiasiyadan çıxacağı və ya cənab Lukaşenko üzr istəyəcəyi təqdirdə KTMT ilə bağlı mövqeyinin dəyişməsinə icazə verib. “KTMT ölkələrinin liderlərindən biri müharibənin hazırlanmasında iştirak etdiyini, Azərbaycanın qələbəsini ruhlandırdığını, inandığını və arzuladığını bildirir. Bundan sonra mən Belarusun rəhbəri ilə KTMT formatında nəyisə müzakirə etməyə gedəcəyəm? Bildirirəm ki, bundan sonra bir daha Belarusa getməyəcəm. Nə qədər ki, prezident Aleksandr Lukaşenko Belarusdadır və ümumiyyətlə, bəyan edirəm ki, bundan sonra Ermənistanın bir dənə də olsun rəsmi nümayəndəsi Belarusa ümumiyyətlə getməyəcək”, Paşinyan parlamentin iclasında bildirib.Ermənistanın baş naziri əlavə edib ki, respublikanın KTMT-yə üzvlüyü ilə bağlı heç nəyi istisna etmir. O, etiraf edib ki, əgər Lukaşenko “Ermənistan xalqı üçün məqbul olan” “üzrxahlıq və izahat sözləri” tapsa, İrəvan birləşmədə qalacaq. Paşinyan iyunun 12-də Ermənistana KTMT-dən çıxmağa icazə verib. O, bunu onunla izah edib ki, assosiasiyanın ən azı iki ölkəsi, onun sözlərinə görə, Ermənistana dəstək imitasiyası yaradıb, lakin ona qarşı müharibənin hazırlanmasında iştirak ediblər. O, hansı ölkələrdən danışdığını dəqiqləşdirməyib. Rusiya XİN-in mətbuat katibi Mariya Zaxarova bu dövlətlərin Rusiya və Belarus olduğunu qeyd edib.Mayın ortalarında Aleksandr Lukaşenko Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə görüşüb. Sonra Qarabağ müharibəsini azadlıq müharibəsi adlandırıb və belə bir müharibədə qələbənin mümkünlüyünü hələ müharibə başlamamış cənab Əliyevlə müzakirə etdiyini söyləyib. Onun fikrincə, “Bakı üçün bu qələbəni saxlamaq çox vacib idi”. İkinci Qarabağ müharibəsi 2020-ci il sentyabrın 27-də başlayıb və 44 gün davam edib. Azərbaycan qələbə qazandı, Qarabağın əhəmiyyətli hissələrini öz nəzarətinə qaytardı. 2023-cü ilin sentyabrında Bakı Qarabağ ərazisini tamamilə nəzarətə götürdü, 2024-cü ildə qondarma “Qarabağ Respublikası” adlı qurum rəsmən fəaliyyətini dayandırdı.
İrəvandan dəqiq kurs - KTMT-dən çıxmaq və Qərblə münasibət
İyunun 12-də Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan ölkəsinin Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatından (KTMT) çıxacağına dair söz verib. Baş nazir mümkün qərarın konkret vaxtını dəqiqləşdirməyib, lakin elan edilmiş “dondurulmadan” sonra İrəvanın tam üzvlüyə qayıtmayacağını açıqlayıb. Səs-küylü bəyanat İrəvanın xarici əlaqələrini şaxələndirməklə ciddi məşğul olduğuna dair növbəti sübutlar fonunda səslənib: bir gün əvvəl Ermənistan-Amerika münasibətlərinin strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə yüksəldiyi məlum olub.Çərşənbə günü Ermənistan parlamentində çıxışı zamanı Nikol Paşinyan müxalifətlə mübahisə edib və nəticədə məlum olub ki, ölkə rəhbərliyi KTMT-dən yekun çıxış imkanlarına imkan verir. Müxalifətçi deputatlardan biri baş nazirdən soruşub ki, niyə ölkə hakimiyyəti qurumdan narazılığını bildirir, amma onu tərk etmir. "Gəlin çölə çıxaq. Nə vaxt çıxacağımıza qərar verəcəyik. Nə fikirləşirsən? Növbəti addım nədir? Sizcə geri dönəcəyik? Yox, başqa yol yoxdur. Narahat olmayın, biz geri qayıtmayacağıq”, deyən Paşinyan KTMT-ni “üzvləri müqavilə öhdəliklərini yerinə yetirmək əvəzinə Azərbaycanla Ermənistana qarşı müharibə planlaşdıran müttəfiqlərin sabun köpüyü” adlandırıb.İndi baş nazir Paşinyanın qeyd etdiyi kimi, respublika “sərhədləri müəyyən edilmiş suveren, təhlükəsiz, dinc ölkə”yə çevrilir. Hökumət başçısının sözlərinə görə, o, bir ay ərzində Bakı ilə sülh müqaviləsi imzalamağa hazırdır - razılaşdırılmalı olan bir neçə detal qalıb.Xatırladaq ki, Ermənistanla KTMT arasında münasibətlərdə gərginliyin başlanğıcı 2020-ci ilin payızında Qarabağ uğrunda Azərbaycanla müharibə ilə əlamətdar olub. Sonra İrəvan KTMT-nin köməyindən imtina etməyəcəyinə eyham vurub, lakin təşkilat qeyd edib ki, döyüşlər Ermənistan ərazisində deyil, müstəqilliyini hətta İrəvanın da tanımadığı “Dağlıq Qarabağ”da gedir, ona görə də münaqişə Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi əhatəsinə daxil deyildi. Həmin müharibə başa çatdıqdan sonra Ermənistan-Azərbaycan sərhədində demarkasiya edilməmiş ərazilərdə ara-sıra gərginliklər baş verdi. İrəvan KTMT-yə müraciət etməkdə davam etdi, lakin istənilən formatda yardım ala bilmədi. Eyni zamanda, erməni tərəfi aylarla “blokada”da olan Qarabağda yerləşdirilən rus sülhməramlılarından da narazılığını bildirdi.Vəziyyət 2023-cü ilin sentyabrında, Bakının bölgəyə tam nəzarəti bərqərar etmək üçün hərbi əməliyyata başlamaq qərarına gələndə partladı. Azərbaycanın tapşırığı yerinə yetirməsi üçün bir gün kifayət etdi: dünya birliyinin, hətta Ermənistanın tanımadığı “dağlıq qarabağ respublikası” nəhayət ki, fəaliyyətini dayandırdı və on minlərlə separatçı tərəfdarları ilə birlikdə Ermənistana axışdılar. Paşinyan Moskvanı Qarabağın dinc erməni əhalisini qorumamaqda ittiham etdi. 2024-cü ilin aprelində Rusiya Federasiyası sülhməramlılarını bölgədən çıxarmağa başladı və iyunun 12-də – məhz Nikol Paşinyanın sensasion bəyanatı olduğu gün – Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi Rusiya hərbçilərinin öz ərazisindən tamamilə çıxarılması barədə məlumat verdi.Bu arada, 2024-cü ilin fevralında Ermənistanın baş naziri respublikanın KTMT-yə üzvlüyünün “dondurulduğunu” elan edərək riskləri kəskin şəkildə qaldırdı və mayın əvvəlində ölkə hakimiyyəti təşkilatın maliyyələşdirilməsində iştirakdan imtina etdi. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi qeyd edib ki, hərbi blokun büdcəsinə düzəlişlər edilməli olacaq, lakin İrəvana xatırladıb ki, “tərəflərdən birinin üzvlüyünü dayandırmaq və ya hətta ona xitam vermək istəyindən asılı olmayaraq” KTMT qarşısında hələ də maliyyə öhdəlikləri var.
Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyi iyunun 12-də dəqiqləşdirib ki, Nikol Paşinyan respublikanın KTMT-dən çıxdığını açıqlamayıb, sadəcə bildirib ki, “nə vaxt ayrılacağına İrəvanın özü qərar verəcək, lakin geri qayıtmayacaq”. Ancaq bu aydınlıq heç nəyi dəyişməyib. Son iki ildə Ermənistan xarici siyasətini şaxələndirmək üçün genişmiqyaslı işlərə başlayıb və Paşinyan dəfələrlə açıq şəkildə bəyan edib ki, respublika artıq təhlükəsizlik sahəsində yalnız KTMT və Rusiyaya arxalanmağı mümkün hesab etmir, yeni müttəfiqlər axtarmaqla məşğuldur.Müxalifətlə mübahisə zamanı baş nazirin bədahətən dediyi sözlər Ermənistanla ABŞ arasında münasibətlərin strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə yüksəldildiyi xəbərini ifadə edib. Belə bir razılıq iyunun 11-də ABŞ dövlət katibinin Avropa və Avrasiya məsələləri üzrə müavini Ceyms O`Brayenin ölkəyə səfəri və Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri Ararat Mirzoyanla danışıqları zamanı əldə olunub. “Görüş zamanı Ermənistan və ABŞ ikitərəfli münasibətlərin möhkəmləndirilməsində irəliləyişləri nəzərdən keçiriblər və ikitərəfli münasibətlərimizin statusunu strateji tərəfdaşlıq komissiyası səviyyəsinə yüksəltmək üçün Anlaşma Memorandumunda rəsmiləşdiriləcək gələcək ildə əlaqələrin dərinləşdirilməsini qeyd ediblər.Münasibətlərin strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə yüksəldilməsi İrəvana ölkənin müdafiə qabiliyyətinin gücləndirilməsi məsələlərində Vaşinqtona arxalanmağa imkan verib. Xüsusilə, Birləşmiş Ştatlar Ermənistanı iqtisadi və müdafiə sahəsində islahatlarla bağlı dəstəkləməyə söz verib. Eyni zamanda, belə tərəfdaşlığın davam etdirilməsinin şərti demokratiyanın inkişafı, suverenliyin, ərazi bütövlüyünün və sərhədlərin toxunulmazlığının dəstəklənməsində əsas prinsip və əqidələrin paylaşılması hesab olunur. Bundan əlavə, Ermənistan və ABŞ gömrük orqanları arasında əməkdaşlıq haqqında saziş imzalayıb. İrəvan və Vaşinqton, xüsusən də biznes prosedurlarının sadələşdirilməsini nəzərdə tutan yeni sənədin son iki ildə təsirli şəkildə inkişaf edən erməni-amerika ticarətinə təkan verəcəyini gözləyirlər. Hələ 2021-ci ildə ölkələr arasında ticarət dövriyyəsi cəmi 207 milyon dollar təşkil edirdisə, artıq 2022-ci ildə iki dəfə artaraq 465 milyon dollara çatıb . Bununla belə, Ermənistan və ABŞ hələ də Rusiya ilə 2023-cü ildə 7,3 milyard dollar olan ticarət həcminə çatmaqdan uzaqdırlar.Amerikalı diplomat aydınlaşdırıb ki, gömrük orqanları arasında əməkdaşlıq haqqında sazişin yaranması aprelin 5-də Brüsseldə Avropa Komissiyasının rəhbəri Ursula fon der Leyen, ABŞ dövlət katibi Antoni Blinken və Ermənistanın baş naziri arasında aparılan danışıqların davamı olub. Brüssel görüşündə Aİ Ermənistana sosial-iqtisadi inkişaf üçün 270 milyon avro məbləğində qrantlar ayıracağını, ABŞ isə dövlət idarəçiliyi və iqtisadiyyat sahələrinə 65 milyon dollar sərmayə qoyacağını vəd edib.Moskva Ermənistanın Qərblə yaxınlaşmasına mənfi münasibət bəsləyir. Çərşənbə günü axşam Rusiya xəbər agentlikləri eyni vaxtda Moskvadakı adı açıqlanmayan yüksək vəzifəli mənbəyə istinadən yazır: “Məhz KTMT və Avrasiya strukturlarını tərk etməklə bağlı eyni ideya və şüarlar altında Paşinyan Sorosun pulu ilə Ermənistanın hüquq sistemini sındıraraq inqilab yaradıb və bu isə bütün mümkün demokratik prosedurları pozur”.Hələ 2024-cü ilin martında Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova bəyan etmişdi ki, hər bir ölkə kiminlə münasibətləri inkişaf etdirəcəyini seçməkdə sərbəstdir, lakin “Qərb ssenariləri üzrə bəzi növbəti səhnələrin şirnikləndirilməsinə uymaq olmaz”. Onun sözlərinə görə, KTMT-dən çıxmaq “Ermənistanın əsl ilkin və milli maraqlarına uyğun gəlmir”. "Şübhəsiz ki, KTMT-dən heç vaxt pis heç nə olmayıb", - XİN sözçüsü əmin edib. XİN başçısı Sergey Lavrov da mart ayında bəyan etmişdi ki, Qərb ölkələri “İrəvanı məhkəməyə verirlər və Ermənistanın regionda Rusiya ilə münasibətlərini və inteqrasiya strukturlarını kəsəcəyi təqdirdə bütün çətinliklərdə kömək edəcəyini vəd edir”.Bu arada, Ermənistanın Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryan vurğulayıb ki, ölkə öz iqtisadiyyatını, siyasətini və təhlükəsizlik sferasını şaxələndirmək kursunu müəyyənləşdirib, Qərb isə İrəvandan Moskva ilə münasibətləri korlamağı tələb etmir.

V.VƏLİYEV