Hindistan-Çin diplomatik dueli – BAXIŞ BUCAĞI

Hindistan və Çin üçün uğurlu sülhməramlı obrazı təkcə Ukrayna böhranının həlli üçün ilkin şərt deyil, həm də dünya miqyasında öz nüfuzlarını gücləndirmək üsuludur. Son zamanlar Yeni Dehli potensial olaraq daha effektiv vasitəçilik modelini təklif edir. Baş nazir Narendra Modinin ötən ay Moskvaya diplomatik səfərindən sonra Kiyevə son səfəri Ukrayna münaqişəsində Hindistan üçün irəliyə doğru mühüm addım idi. Uzun sürən hərbi əməliyyatlar fonunda baş tutan səfər Yeni Dehlinin dərin strateji niyyətlərini ortaya qoydu.Həm Hindistan, həm də Çin getdikcə qlobal diplomatiyanın əsas oyunçuları kimi özlərini təsdiqlədikcə, Ukraynadakı münaqişə hər ikisinin sülhməramlı imkanlarını nümayiş etdirməsi arenasına çevrilib. Çinin münaqişədə vasitəçilik səyləri çətinliklərlə üzləşdiyi üçün Hindistanın fəal iştirakı onun qlobal təsir axtarışında yeni mərhələni qeyd edə bilər. Hindistan və Çin üçün uğurlu sülhməramlı obrazı təkcə Ukrayna böhranının həlli üçün ilkin şərt deyil. Bu həm də problemləri praqmatik şəkildə həll etməyə qadir güclər kimi dünya miqyasında onların nüfuzunu gücləndirmək üçün bir yoldur.Çin üçün özünü vasitəçi kimi göstərmək onun ABŞ-ın hökmranlığına meydan oxumağa və Asiyadan kənarda təsirini genişləndirməyə qadir olan məsuliyyətli qlobal güc kimi imicini gücləndirir. Hindistan üçün risklərin çox yüksək olduğu böyük bir münaqişədə diplomatik bacarıq nümayiş etdirmək onun qlobal siyasətdə əsas oyunçu və dünya işlərində ağılın səsi olmaq ambisiyasını dəstəkləyir. İki Asiya nəhəngi arasında rolların dəyişməsi onların dünya səhnəsindəki ambisiyalarını əks etdirməklə yanaşı, həm də Ukraynada sülh axtarışında strateji maraqların və obyektiv reallığın qəribə birləşməsini vurğulayır.

Çindən strateji müdaxilə
Çinin Ukrayna münaqişəsindəki rolu ehtiyatlı iştirak və bir tərəfdən Rusiya ilə dərin əlaqələri balanslaşdırmaq zərurəti ilə, digər tərəfdən isə Avropa və ümumilikdə Qərblə faydalı iqtisadi münasibətlərlə xarakterizə olunur. Bu ilin əvvəlində Çin atəşkəs və danışıqların bərpasını tələb edən 12 bənddən ibarət sülh planını açıqlamışdı. Lakin bu plan, xüsusən də Ukrayna və onun Qərb müttəfiqləri tərəfindən düşmənçiliklə qarşılandı və bu planda Rusiyanın mövqeyinə gizli dəstək gördü.Çinin Ukrayna münaqişəsində iştirakı təkcə sülhməramlı xarakter daşımır. Bu, Pekinin mövcudluğunun indiyədək çox təvazökar olduğu bölgədə öz təsirini göstərmək üçün strateji addımdır. Çin öz sülh planı ilə özünü böyük beynəlxalq münaqişələrin nəticələrini müəyyən etməyə qadir olan məsuliyyətli dünya gücü kimi göstərməyə çalışıb. Lakin Rusiya ilə sıx əlaqələr onun neytral vasitəçi kimi çıxış etməsinə mane olur. Rusiyaya qarşı subyektiv olaraq qəbul edilən qərəzli mövqe Pekinin etibarlı vasitəçi roluna dair iddialarını, xüsusən də Yaxın Şərqdə uğurlu diplomatik fəaliyyətlər fonunda sarsıdır.Hindistanın Ukrayna münaqişəsində iştirakı daha təmkinli olub və bu, onun bloklara qoşulmamaq və strateji muxtariyyət üçün tarixi istəyini əks etdirir. Modinin Kiyevə səfəri Hindistanın potensial olaraq özünü vasitəçi kimi göstərərək münaqişədə daha fəal rol oynamağa hazır olduğunu göstərir. Çindən fərqli olaraq, Hindistan nə Rusiyaya, nə də Ukraynaya qarşı bu səviyyədə strateji öhdəliyə malik deyil və ona neytral imic kimi unikal üstünlük verir. Hindistanın Ukrayna münaqişəsinə yanaşması çoxsaylı strateji maraqlar arasında balans tapmaq zərurəti ilə formalaşıb. Bir tərəfdən Hindistanın Rusiya ilə dərin tarixi əlaqələri var (həm də Rusiyanın hərbi texnikasından asılıdır). Digər tərəfdən, Çinin yüksəlişindən təşviş içində olan Qərb demokratiyaları ilə strateji tərəfdaşlığı gücləndirir. Bu tarazlıq Hindistanın Rusiyanın hərəkətlərini açıq şəkildə pisləmədən dialoqa və suverenliyə hörmət etməyə çağırdığı Ukrayna münaqişəsində ehtiyatlı mövqeyində özünü göstərir.Uzunmüddətli hərbi əməliyyatlar, iqtisadi sanksiyalar və geosiyasi dəyişikliklərlə yadda qalan Ukrayna münaqişəsinin hazırkı reallıqları Hindistan üçün həm imkanlar, həm də problemlər yaradır. Kiyev və Moskva ilə əlaqə saxlamaqla Hindistan öz mövqeyindən dialoqu təşviq etmək və gərginliyin azaldılması perspektivlərini araşdırmaq üçün istifadə edə bilər. Lakin tərəflərin barışmaz mövqeləri, böyük dövlətlərin cəlb olunması uğurlu vasitəçiliyi xeyli çətinləşdirir. Hindistanın sülhməramlı kimi rolu onun bu mürəkkəb dinamikanı idarə edə bilməsindən və qlobal sülhə töhfə vermək istəyi ilə strateji maraqlarını tarazlaşdıra bilməsindən asılı olacaq.Hindistan və Çin arasında Ukrayna münaqişəsində sülhməramlı rolu uğrunda rəqabət onların strateji rəqabətinin bir növ miniatür modelidir. Hər iki ölkə qlobal təhlükəsizlik və qlobal güc balansı üçün geniş nəticələrə malik olan münaqişədə öz təsirlərini gücləndirməyə çalışır. Bununla belə, hər iki ölkənin yanaşmaları strateji prioritetlər və əməliyyat mülahizələrindəki fərqləri əks etdirir. Çinin sülhməramlı səyləri, qlobal lider kimi iddialarını müdafiə etmək və ABŞ-ın təsirini tarazlaşdırmaq istəyindən irəli gəlir. İqtisadi təsir imkanları və Rusiya ilə strateji tərəfdaşlıq Pekinə əhəmiyyətli təsir imkanları verir. Bununla belə, Ukrayna münaqişəsinin əməliyyat mürəkkəbliyi, daim dəyişən cəbhə xətləri və geniş geosiyasi nəticələri ilə Çin yanaşmasının məhdudiyyətlərini ortaya qoyur. Onun sülh planının qeyri-populyar olması strateji maraqların bir tərəflə sıx bağlı olduğu bir münaqişədə bitərəf qalmağın nə qədər çətin olduğunu vurğulayır.Hindistan yanaşması, əksinə, ehtiyatlılıq və strateji qeyri-müəyyənlik ilə xarakterizə olunur. Hər iki tərəfə çox güclü öhdəliklər götürmədən Hindistan neytral oyunçu kimi etibarını qorumağa çalışır. Bu yanaşma ona həm Rusiya, həm də Ukrayna ilə qarşılıqlı əlaqədə olmağa imkan verir, rəqiblər arasında əlaqə olduğunu iddia edir. Bununla belə, Hindistanın sülh prosesində iştirakı hələ başlanğıc mərhələsindədir və münaqişənin gedişatına təsir etmək qabiliyyəti qeyri-müəyyən olaraq qalır. İstənilən sülhməramlı səylər bacarıqlı diplomatiya və iştirak edən tərəflərin əsas strateji problemlərini həll etmək bacarığı tələb edəcəkdir.
Çinin səyləri, Hindistan üçün yeni imkanlar
Çinin Ukrayna münaqişəsində vasitəçilik etmək cəhdləri, Pekinin İran və Səudiyyə Ərəbistanı arasında yaxınlaşmada vasitəçilik etdiyi Yaxın Şərqdəki uğurları ilə tamamilə ziddiyyət təşkil edir. Ukrayna ilə bağlı sülh planının qəbul edilməməsi Çinin strateji maraqlarının onun neytrallığına xələl gətirdiyi kimi qəbul edilən münaqişələrdə üzləşdiyi çətinlikləri ortaya qoyur. Bu uğursuzluq Hindistana müdaxilə etmək və neytrallığı, dialoqu və strateji muxtariyyəti vurğulayan fərqli bir sülhməramlı model təklif etmək imkanı verir.Ukrayna münaqişəsi Hindistana diplomatik imkanlarını nümayiş etdirmək və dünyada mövqeyini möhkəmləndirmək şansı verir. Hər iki tərəflə əlaqə saxlamaqla və dialoqu müdafiə etməklə, Hindistan gərginliyin azaldılmasını təşviq edə və potensial olaraq sülh yolu ilə həllə yol aça bilər. Bununla belə, Hindistanın uğuru onun neytral vasitəçi kimi nüfuzunu qoruyub saxlamaqla münaqişənin strateji və əməliyyat nüanslarını idarə edib-etməməsindən, Rusiya və Qərblə münasibətlərində balans tapıb-tapmamasından asılı olacaq.Ukrayna münaqişəsi Hindistan və Çin üçün sülhməramlılar kimi bacarıqlarını nümayiş etdirmək üçün həlledici fürsətə çevrilib. Çinin səyləri strateji ittifaqlar və Pekinin qərəzli yanaşması ilə maneə törədilib, Hindistanın daha neytral mövqeyi isə fərqli, potensial olaraq daha effektiv vasitəçilik modeli təklif edir.Modinin keçən ay Moskvaya və keçən həftə Kiyevə səfərləri Yeni Dehliyə hər iki tərəfin tələblərini, qorxularını və perspektivlərini birbaşa dinləmək imkanı verdi. Bu strateji mövqe Hindistana ipləri öyrənməyə və hər iki tərəfin etimadını qazanmağa imkan verir ki, bu da öz növbəsində iki il yarım davam edən döyüşlərdən sonra dalandan çıxmağa kömək edə bilər. Əsas məsələləri hər iki nöqteyi-nəzərdən dərk etməklə, Hindistan atəşkəsin əldə edilməsində və məhsuldar danışıqlar üçün zəmin yaradılmasında mühüm rol oynaya bilər.Bu diplomatik tapşırıqlar Hindistana sülhməramlı rəqabətdə öz rolunu artırmaq və mürəkkəb beynəlxalq münaqişələri həll etmək üçün diplomatik şücaət və strateji bacarıqlara malik olduğunu sübut etmək üçün dəyərli imkan verir. Ukrayna münaqişəsi davam etdikcə, Hindistanın qarşıdakı aylardakı hərəkətləri onun yeni dünya düzənindəki rolu və təsiri üçün kritik rol oynayacaq.

V.VƏLİYEV