Aşqabad etibarını itirir - FAKT

Türkmənistan böyük təbii qaz ehtiyatlarına baxmayaraq, son dərəcə əlverişsiz investisiya mühitinə malik ölkə olaraq qalır. Bu barədə ABŞ Dövlət Departamentinin dünya ölkələrində, o cümlədən Türkmənistanda investisiya mühitinə dair dərc olunmuş araşdırmasında deyilir. ABŞ Xarici İşlər Nazirliyinin məlumatına görə, ölkə total hökumət nəzarəti, korrupsiya və gözlənilməz pul siyasəti səbəbindən birbaşa xarici investisiyalar üçün yüksək risklə xarakterizə olunur.ABŞ Dövlət Departamentinin investisiya mühiti ilə bağlı dərc olunmuş araşdırması Türkmənistanın dövlət və ona bağlı biznes strukturlarında sakit şoka səbəb olub. Yüksək rütbəli məmurlar, iyulun 22-də səhər saatlarından (bazar ertəsi, araşdırmanın dərcindən sonrakı ilk iş günü) bir-biri ilə səssizcə və mənalı şəkildə bu sənəddən sitatlar mübadiləsi aparırdılar. İştirak edən hər kəs bu sənədin nə haqqında olduğunu və nə demək olduğunu başa düşür. "Bu, çox gec olsa da, bir hökmdür," aparıcı iqtisadçı, Mərkəzi Asiya üzrə ekspert Serdar Aytakov bunu deyib.Araşdırma xüsusilə göstərir ki, dünyada dördüncü yerdə olan Türkmənistan on ən böyük qaz istehsalçısı sırasında deyil. Səbəb odur ki, ölkə hökuməti layihələri özü maliyyələşdirməyə üstünlük verir, əməliyyatları və satışı dövlət müəssisələri idarə edir.Dolların qeyri-rəsmi məzənnəsinin rəsmi məzənnədən 5 dəfə yüksək olduğu Türkmənistanda sərt valyuta nəzarəti investorlar üçün ciddi problemlər yaradır. Onlar gəlirlərini öz ölkələrinə qaytara bilmirlər və ya yerli valyutaları idxala çevirə bilmirlər ki, bu da iqtisadi məlumatları təhrif edir və rəsmi statistikaya inamsızlıq yaradır. “Bəli, bu, həqiqətən də Türkmənistanın iqtisadi və maliyyə sistemi ilə bağlı hökmdür. Və hətta onun vəziyyətinin müəyyənləşdirilməsində deyil, iqtisadiyyatın və maliyyənin hüdudlarından kənarda sonsuz saxtalaşdırma, bütün statistik məlumatların manipulyasiyası ilə məşğul olan Türkmənistan hakimiyyətinin reputasiyasıdır”, - ekspert vurğulayıb.Artıq bir neçə ildir ki, Dünya Bankı və Beynəlxalq Valyuta Fondu Türkmənistan hakimiyyətinin onlara təqdim etdiyi iqtisadiyyatın vəziyyəti və maliyyə ilə bağlı bütün statistik məlumatları təhlil və əməliyyat üçün qəbul etməkdən imtina edir. Ümumi siyahıyaalmanın aparılması prosedurunun texniki cəhətdən təchiz edilməsinə və onu həyata keçirən işçi heyətinin hazırlanmasına böyük səy və pul sərf edən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnkişaf Proqramının və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Əhali Fondunun rəhbərləri və dəvət olunmuş beynəlxalq ekspertləri sadəcə olaraq şoka düşüblər. Hakimiyyət orqanları uzun müddət əhalinin və mənzil fondunun ilkin siyahıyaalınma nəticələrini onlara təqdim etməkdən imtina ediblər. İş o yerə çatıb ki, bu məsələ diplomatik müstəvidə qaldırılıb və ona Türkmənistan hakimiyyəti “belə məlumatların verilməsi imkanını nəzərdən keçirəcəklərini” cavablandırıb, lakin yəqin ki, hələ də “nəzərdən keçirlər”, çünki təsdiqlənmiş və etibarlı heç nə yoxdur. 2012-ci ilin əvvəlki siyahıyaalınması isə tam və ciddi şəkildə təsnif edilmişdi.“İş o yerə çatıb ki, Türkmənistanda akkreditə olunmuş xarici diplomatik dairələrdə artıq Türkmənistanın qaz ehtiyatlarının, ilk növbədə, Qafney konsaltinq şirkəti tərəfindən təsdiqlənən (və artırılan) Qalkinış yataqları qrupunun auditinin etibarlılığı haqqında danışılır. Bir xarici jurnalistin audit məlumatlarının mənşəyi ilə bağlı birbaşa sualına cavab olaraq, Britaniya şirkətinin məsul işçisi bunların yalnız Türkmənistan tərəfinin və şirkətin özü tərəfindən təqdim edilən məlumatlara əsaslandığını bildirdikdə məsələ yenidən gündəmə gəldi. Görünür, türkmən hakimiyyətinin nüfuzunu itirməsi artıq kritik həddə çatıb, hətta türkmən rejiminin iqtisadi gücünə dair sarsılmaz postulatlar belə şübhə altına alınmağa başlayıb”, Aitakov hesab edir.Türkmənistanlı iqtisadçı və politoloq Kumuş Bayriyeva isə bildirib ki, Amerikanın bu hesabatı bir daha təsdiqləyir ki, “Türkmən hakimiyyətinin uğursuz və könüllü maliyyə və iqtisadi siyasətinin bütün xərclərini əhalinin çiyninə yükləyiblər”. Söhbət təxminən beş dəfə fərqlənən ikiqat valyuta məzənnəsinin - rəsmi və real məzənnənin mövcudluğundan gedir.Üstəlik, Dövlət Departamentinin hesabatında qeyd edildiyi kimi, hökumət tərəfindən idarə olunan qeyri-rəsmi ikinci dərəcə heç bir maliyyə institutu vasitəsilə mövcud deyil. “Bu, xarici investorların öz ölkələrinə qazancını qaytara bilməməsi və ya təchizat və ya avadanlıq idxal etmək üçün yerli valyutaları ABŞ dollarına çevirə bilməməsi ilə nəticələnir. Bu təcrübə məlumatları, xüsusən də ÜDM-i təhrif edərək, hökumətin dərc etdiyi əksər iqtisadi göstəricilərin etibarsız olduğu haqda geniş yayılmış təsəvvürün yaranmasına səbəb olur”, - sənəddə deyilir.

V.VƏLİYEV