Mixail Belyaev: Azərbaycan-Ermənistan sülh sazişinin imzalanması ehtimalı artdı - MÜSAHİBƏ

“Bakı ilə İrəvan arasında sülh sazişinin mətnindən nəqliyyat kommunikasiyalarına dair bəndin çıxarılması sənədin vaxtından əvvəl imzalanması şansını xeyli artırır”

Azərbaycan prezidentinin xüsusi tapşırıqlar üzrə nümayəndəsi Elçin Əmirbəyov dünən Ermənistanla sülh sazişi ilə bağlı gözlənilməz detalları açıqlayıb. Bakı və İrəvan sülh sazişinin mətninə ilkin olaraq hər iki tərəfin sənədin imzalanmasının fundamental prinsiplərindən biri kimi irəli sürdüyü nəqliyyat və iqtisadi əlaqələrin blokunun açılması bəndini daxil etməmək barədə razılığa gəliblər. Tanınmış rusiyalı iqtisadçı ekspert və politoloq Mixail Belyaev belə bir razılaşmasının nə qədər vacib olduğunu “Moskva-Baku” portalına müsahibəsində açıqlayıb. Müsahbəni oxucularımıza təqdim edirik.

-Bakı ilə İrəvan arasında sülh sazişinin mətnindən Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı bəndin çıxarılması nə deməkdir?

-Hesab edirəm ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında nəqliyyat əlaqələrinin açılmasına dair bəndin çıxarılması Bakı ilə İrəvan arasında sülhün imzalanması prosesini sürətləndirəcək.

Xatırlayırıq ki, bu məqam ilk dəfə 2020-ci il noyabrın 9-10-da Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin İkinci Qarabağ müharibəsinə son qoyan və Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinin daha da normallaşması üçün başlanğıc olan tarixi üçtərəfli bəyanatında öz əksini tapıb. Moskva onilliklər boyu müharibə edən dövlətlər arasında münasibətlərin normallaşdırılması prosesində iqtisadi faktora ciddi stavka etdi və ümid edirdi ki, nəqliyyat əlaqələrinin açılması ticarət əlaqələrinin qurulmasına, təmasların qurulmasına və iqtisadiyyatın xalqları və dövlətləri bir-birinə daha da yaxınlaşdırmağa çalışacağına ümid edirdi. Lakin sxem işləmədi, baxmayaraq ki, bütün layihənin icra sxemi 4 il ərzində açıqlana bilərdi, lakin tərəflər heç vaxt razılaşa bilmədilər. Daha doğrusu, tərəflər razılaşdı, lakin son anda Ermənistan onları həyata keçirməkdən imtina etdi və prosesi mahiyyətcə dondurdu.

Bu, ikitərəfli münasibətlərin normallaşması prosesində iştirak edən tərəflərin əsas məqsədə çatmaq üçün ikinci dərəcəli şeylərin girovuna çevrilməsi nümunəsidir. Yəni, ikinci dərəcəli məsələ sülh prosesində büdrəməyə çevrilir, nəticədə o, önə çəkilir və ümumi konsepsiya deyil, bu məhəlli məsələ müzakirə olunur; Bu qəbildən olan məsələlər, adətən, müxtəlif incəliklərlə dolu olur, təfərrüatlar, konkretliklər tələb edir və problemlər də bundan başlayır. Belə olan halda heç vaxt sülh müqaviləsi imzalana bilməz. Digər məsələlərlə yanaşı məhz bu problemə görə 4 il ərzində Azərbaycan və Ermənistan sülh danışıqları dalana dirənib. İndi tərəflər bu kiçik məsələni sülh sazişinin mətnindən çıxarmaq qərarına gəldikdə, deyə bilərik ki, 4 illik ballast aradan qaldırılıb və sülh müqaviləsini daha tez imzalamaq şansı var. Əgər onlar sülh sazişinin mətnində nəqliyyat əlaqələrinin bloklanması bəndini tərk etməyi qərara almasaydılar, vəziyyət uzun müddət həll olunmaz qalardı.

Sülh müqaviləsi dövlətlər arasında münasibətlərin qurulması üçün son dərəcə vacib olan həqiqətən əsas, fundamental prinsiplərə əsaslanmalıdır, onlarsız bunun qurulması sadəcə mümkün deyil. Bu, Azərbaycan və Ermənistan tərəfindən suverenliyin və ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınması, xalqların mehriban qonşuluq münasibətləri qurmaq üçün siyasi iradəsini və iradəsini qeyd edir. Əsas olan budur. Zəngəzur dəhlizi bütün əhəmiyyətinə baxmayaraq, Azərbaycan, Ermənistan, Rusiya və Türkiyə üçün ikinci dərəcəli əhəmiyyətə malikdir.

Ortaq təməl üzərində sülh sazişinin imzalanması metodoloji cəhətdən düzgündür, o zaman digər sahələrdə həll yollarını hazırlamaq daha asan olar. Əvvəlcə ümumi məsələləri həll etmək və sonra onların əsasında ikinci dərəcəli məsələləri həll etmək lazımdır.

Amma Azərbaycanın Ermənistandan öz Konstitusiyasını dəyişdirməyi, yəni ondan bütün ərazi iddialarını aradan qaldırmağı tələb etdiyi an– bu, birbaşa olaraq sülh müqaviləsinin əsasına– dövlətlər tərəfindən suverenliyin və ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınmasına aiddir. Və bu problemdən qaçmaq olmaz. Və bunun üçün əsaslı qərar lazımdır. Axı Ermənistan bunu etməsə, bu o demək olacaq ki, regionda coğrafiya və beynəlxalq hüquqa dair saymazlığı müdafiə edir. Konstitusiya ölkənin ali qanunudur. Ermənistan Konstitusiyasında yer alan iddialar Azərbaycan tərəfini haqlı olaraq narahat edir. Onu dəyişdirmədən, gələcəkdə Ermənistanın istənilən lideri, hətta sülh müqaviləsi imzalansa belə, Konstitusiyaya istinad edə və sülh müqaviləsinin ölkə Konstitusiyasına zidd olduğunu bəyan edə və nəticədə müqaviləni denonsasiya edə biləcək.

-Zəngəzur dəhlizinin reallaşdırılması məsələsinin Ermənistan-Azərbaycan nizamlanmasının gündəminə gətirildiyi 4 ildə layihə siyasi aspektlər qazanmağa başladı. İrəvan Rusiya FSB sərhədçilərinin dəhlizdə yerləşməsindən məmnun olmadığını bəyan edib. Baxmayaraq ki, əvvəlcə belə bir şərt var idi. Bundan əlavə, Yerevan dəhlizə öz “alternativini”- Avropaya çıxışı olan region ölkələri arasında qarşılıqlı nəqliyyat və iqtisadi əlaqəni nəzərdə tutan “Dünyanın kəsişməsi” layihəsini fəal şəkildə təklif edir. Bütün bunların fonunda Zəngəzur dəhlizinin gələcəkdə perspektivləri necədir?

-Zəngəzur dəhlizi məsələsi doğrudan da siyasi tərkib almağa başlayıb. Bu həm də Ermənistanın Qərbə üz tutması ilə bağlıdır. Amma etiraf etmək lazımdır ki, Ermənistan üçün sülh müqaviləsi olmadan “Dünyanın qovşağına” çevrilmək artıq oksimoron və utopiya kimi səslənir. Əgər sülh müqaviləsi yoxdursa, onda hansı “Dünyanın kəsişməsindən” danışmaq olar?

Ermənistanın 2020-ci ildə Rusiya FSB sərhədçilərinin dəhliz boyu yerləşdirilməsi ilə bağlı ilkin razılaşmalardan imtina etməsi də Ermənistanın Qərbə getməsi ilə vektorunun dəyişməsinin təzahürüdür.

Məlumdur ki, Ermənistan Azərbaycandan yüklərin sadələşdirilmiş prosedurlarla nəqliyyat marşrutu ilə hərəkət etdiyi layihənin “dəhliz” məntiqindən narahatdır. Amma əminəm ki, istəsə, kompromis tapıla bilərdi.

Ermənistan Rusiya sərhədçilərinin əvəzinə Qərb sərhədçiləri ilə razılaşa bilərmi? Tamamilə mümkündür. Bəs Azərbaycan razılaşacaqmı?

Yalnız bir nəticə var. Ermənistan düşünərkən, siyasəti Zəngəzur dəhlizinə bağlamağa çalışarkən, Azərbaycan artıq İran vasitəsilə layihəyə alternativ qurmağa başlamışdı. Bəli, burada da problemlər var. Bu odur ki, İranda vəziyyət daim kifayət qədər təlatümlüdür. İran ərazisinin təhlükəsizliyi məsələsi isə nəinki gündəmdən çıxarılmır, əksinə getdikcə artır. Digər tərəfdən, keçmiş düşmənindən yüklərin keçməsi üçün Ermənistan ərazisi də ən təhlükəsiz ərazi deyil. Təxribatlar olduqca mümkündür. Amma istənilən halda, tərəflər istəsələr və siyasi iradə olsalar, Azərbaycan və Ermənistan hər zaman bütün məsələlərin həlli üçün mexanizmlər tapa bilərlər.

Zəngəzur dəhlizinin açılması məsələsində Ermənistanın 4 il israr etməkdə və inadkarlıq nümayiş etdirməkdə davam etməsi, məncə, ancaq özünə ziyan vurur. Bəli, Ermənistan ərazisindən keçən Zəngəzur dəhlizi Azərbaycan üçün İran ərazisindən daha arzuolunan olardı, çünki Ermənistandan keçən bu marşrut daha qısadır. Digər tərəfdən, Azərbaycan üçün bu o qədər də önəmli deyil. Ermənistan ərazisindən keçən Zəngəzur dəhlizi Azərbaycan üçün daha çox Ermənistanla iqtisadi əlaqələrin qurulması istiqamətində Ermənistanın özü üçün obyektiv əhəmiyyət kəsb edən bir addımdır. Axı o, onilliklər ərzində təcrid olunmuşdu. Dəhlizin açılması respublikaya yeni iqtisadi imkanlar verəcək. Yeri gəlmişkən, Ermənistanla Türkiyə arasında münasibətlərin normallaşması, sərhədlərin açılması, ticarət-iqtisadi əlaqələrin qurulması, turist axınının perspektivləri Azərbaycan və Ermənistanın tezliklə sülh sazişi imzalamasından asılıdır. Bundan əlavə, Zəngəzur dəhlizinin Türkiyəyədək getməsi nəzərdə tutulur.

Tərcümə - Elçin Bayramlı

Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “İctimai və dövlət maraqlarının müdafiəsi” istiqaməti çərçivəsində hazırlanıb