Fransanın diktatorlarla sıx əlaqələri və... - İFŞA

BMT-nin baş katibi Antonio Quterreş avqustun 30-da Qabon prezidenti Əli Bonqonu üsyançıların xaricə gedə biləcəyini deməsindən sonra onu devirən zərbəçilərə münasibət bildirib. Sub-Sahara Afrikası son iki ildə yeddi üsyanla üzləşib. Neftlə zəngin Qabon, qitənin bu hissəsində qarışıqlıq qurşağı yaradan Niger, Burkina Faso, Çad, Qvineya, Mali və Sudandan daha stabil görünürdü. Amma Nigerə münasibət başqadır. Britaniya, Fransa, Almaniya və Aİ qərbyönlü prezident Məhəmməd Bazumun devrilməsindən sonra ona yardımı dayandırdıqlarını elan ediblər. Maraqlıdır ki, iğtişaşlar əsasən Fransanın keçmiş müstəmləkələrini əhatə edib.

Qabonda çevrilişin təşəbbüskarları əvvəlcə sərhədlərin bağlandığını, dövlət qurumlarını ləğv edildiyini və prezidenti ev dustağı etdiklərini elan etdilər. Quterreşin nümayəndəsi bildirib ki, BMT gələcəkdə Qabonla yenidən əməkdaşlığa, konstitusiya idarəçiliyinə gedəndə yardım göstərməyə hazırdır. Puşistlərin lideri keçid dövrünün lideri elan edilib.

Niger başqa məsələdir. “Washington Post”un yazdığına görə, iyulun 26-da prezident Bazumun devrilməsi ölkədə islam ekstremizminin artması və Rusiyanın təsirinin artması ilə müşayiət olunub. Bir sözlə, bu, Moskvanın əli olmadan baş verə bilməzdi. Bundan əlavə, əsas regional blok olan Qərbi Afrika Dövlətlərinin İqtisadi Birliyi (ECOWAS) sülh danışıqlarının da mümkün olmasına baxmayaraq, ölkəyə hərbi müdaxilə etməyə hazır olduğunu bəyan edib. Nigerdə, eləcə də Burkina Faso və Malidə çevriliş tərəfdarları küçələrə çıxaraq Rusiya bayraqları dalğalandırıblar. Çevrilişə xalqın dəstəyi və üsyan təşkilatçılarının siyasətlərinə şübhə indiyədək Qərbin müdaxiləsinə və Bazumun hakimiyyətini bərpa etməsinə mane olub.

Lakin iddialar olduqca yüksəkdir: Niger Fransaya və digər Aİ üzvlərinə uran verir. Fransa öz vətəndaşlarını təxliyə edib, lakin çevriliş təşkilatçılarının səfirini və hərbi bazada olan əsgərlərini geri çağırmaq üçün ultimatumuna əməl etməkdən imtina edib. Niger həm də ölkədə qoşun yerləşdirən və hərbi bazadan pilotsuz təyyarələr uçuran ABŞ-ın əsas müttəfiqi idi.

Qaranlıq qitədəki hadisələri təhlil edən Financial Times yazır ki, Afrika rejimləri həssasdır. İddialı generallar isə çevriliş cəhdlərinə qarşı real müqavimət gözləmirlər. Beləliklə, sual yaranır: növbəti çevriliş harada olacaq? Məsələn, Pol Biya 40 ildir Kamerunun prezidentidir. 90 yaşlı Biya indi vaxtını Cenevrədə göl kənarındakı lüks oteldə keçirir. O, oğlunu öz yerinə qoymaq istəyir. Müxalifətçilər müntəzəm olaraq oteldə piket keçirirlər.

Qərb ekspertlərinin fikrincə, qazandan qaynar suyun hara sıçrayacağını təxmin etmək mümkün deyil. Konqo Respublikasında (Brazzavil) prezident Denis Sassou Nguessou 1997-ci ildə hakimiyyəti ələ keçirdi. Ekvatorial Qvineya lideri Teodoro Obianq dünyada prezident kimi ən uzun müddət qalma rekorduna sahibdir. O, əmisini qapıdan çölə atdıqdan sonra 44 ildir ki, padşahlıq edir. Toqoda isə bu vəzifəni atasından miras alan Faure Gnassingbe 2005-ci ildən idarə edir.

Mətbuata açıqlamasında akademik Aleksey Vasilyev qeyd edib: “Böhran keçmiş müstəmləkə imperiyası olan Fransanı vurdu. Fransızlar və müxtəlif iyrənc şəxslər birlikdə bu ölkələri talan etdilər. Bəzi rejimlər digərlərini əvəz etdi. Fransanın bu diktatorlarla sıx əlaqələri var idi”.

Afrikalı Boris Pilyatskin də bildirib ki, çevrilişlər əsasən Fransanın təsir dairəsində baş verib. Həmişə sinxronlaşdırılmır, lakin Qərbi Afrikada onlar arasında əlaqə yaratmaq çətin deyil. Lakin bunların eyni tipli hadisələr olduğunu söyləmək olmaz. Məsələn, Nigerdə ​​minlərlə nümayişçi hərbçiləri salamlayıb. Orada onlar əhalinin dəstəyindən həzz alırlar. Qabonda isə yuxarıda çevriliş var. Lakin Afrikanın hər yerində insanların yanlış idarəetmə və rüşvətxorluğa qarşı qəzəbləri fonunda iğtişaşlar baş verir. Bu nümunəni də müşahidə etmək olar. Prezidentlər beş il müddətinə seçilir, lakin onlara təkrar-təkrar seçilmək imkanı verilir. Bu virus son dərəcə yoluxucudur. Bu, regiondakı güc balansına da təsir edir”.

Bu arada məlum olub ki, Nigerdə ​​hakimiyyətə gələn puşistlər Fransaya hərbi kontingentin çıxarılması üçün dəqiq tarix təyin etməyi təklif ediblər. Fransa mətbuatının yazdığına görə, Paris öz əsgərlərini Afrika ölkəsindən çıxarmağın əleyhinə deyil. Artıq onların Nigerdə ​​olması üçün heç bir hüquqi əsas yoxdur və fransız əsgərlərinin getməsi ilə Qərb buradakı hərbi mövcudluğunu itirməyəcək - Amerika hərbçiləri orada qalacaq. Üstəlik, yeni hakimiyyətlər Fransanın ölkədəki iqtisadi mövqeyinə də iddialı görünmürlər. Onların əvvəlki açıqlamalarına baxmayaraq, Nigerdə ​​fransız biznesləri tərəfindən həyata keçirilən uran hasilatı hələ də davam edir.

Avqustun 3-də, çevrilişdən təxminən bir həftə sonra çevrilişi başında duran general Amadu Abdraman Fransa ilə müdafiə müqaviləsini ləğv etdiyini elan edib. Onun əsasında ölkədə Nigerin bu keçmiş metropolunun min yarım əsgəri var. Onların qalması bir məqsədlə bağlıdır: Niger ordusuna cihadçılarla mübarizədə kömək etmək. General Amadu ölkəsinin qoşunlarının artıq bu köməyə ehtiyacı olmadığını bildirib. Fransaya kontingentini çıxarmaq üçün bir ay vaxt verilib. Bu müddət sentyabrın 3-də başa çatdı, lakin Fransa ilə hələlik yalnız geri çəkilmə şərtləri ilə bağlı danışıqlar aparılır.

Əl-Ərəbiyyə telekanalının məlumatına görə, Fransa tərəfindəki üsyançılarla birbaşa əlaqə saxlayan diplomatlar deyil, hərbçilərdir. Bunu, xüsusən də Fransanın Mali və Seneqaldakı keçmiş səfiri Nikolas Normand telekanala müsahibəsində deyib. “Monde” qəzeti yazıb ki, ümumiyyətlə, danışıqlar gedir, lakin üsyançılarla deyil, Niger ordusunun devrilmiş prezident Məhəmməd Bazuma sadiq qalan hissəsi ilə.

Fransız kontingentinin əksəriyyəti Niamey yaxınlığındakı bazada yerləşir, onun ətrafında müstəmləkəçi dövlətin qoşunlarının çıxarılmasını tələb edən yerli sakinlərin demək olar ki, hər gün mitinqləri keçirilir. Nümayişçilər bütün problemlərinə görə Fransanı günahlandırırlar. 1,1 min ABŞ əsgərinin yerləşdiyi Amerika hərbi bazalarında oxşar irimiqyaslı aksiyaların keçirilməməsi xarakterikdir. Onların gəldiyi nəticə, görünür, hətta müzakirə olunmur.

Fransanın xarici işlər naziri Ketrin Kolonna “Monde” nəşrinə müsahibəsində bildirib ki, Paris hələ də Nigerin qanuni hakimiyyəti kimi yalnız Məhəmməd Bazumu və onun hökumətini tanıyır. Lakin bu o demək deyil ki, onun səlahiyyətlərini bərpa etmək üçün fransız qoşunları qalacaq. Tam əksinə. Fransa Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri qoşunların çıxarılmasının məhz çevriliş səbəbindən baş verəcəyinə eyham vurub. Fransız əsgərlərindən ölkə qoşunları ilə birgə antiterror əməliyyatı keçirmək üçün Bazumun özü gəlmələrini istəyib. O vurğulayıb ki, indi belə əməliyyatlar mümkün deyil.

Kontingentin ehtimal olunan yeni yeri qonşu Çad olacaq. Təxminən min fransız əsgəri artıq oradadır və təbii ki, orada da əgər xahiş olunmasa qalmaq niyyətində deyillər. Hazırda Fransa və Çad sentyabrın 5-də Faya-Larqeau şəhərindəki bazada baş vermiş cinayəti araşdırır. Baş verənlərin təfərrüatları tam aydın deyil. Fransız diplomatik mənbə yerli mətbuata bildirib ki, Çad ordusunun əsgəri fransız hərbi həkimə hücum edərək onu bıçaqlayıb. Buna cavab olaraq atəş açılıb. Əsgər ölüb. Artıq ikinci gündür ki, bazanın yaxınlığında xarici hərbçilərin çıxması tələbi ilə aksiyalar keçirən yerli sakinlər, əksinə, hadisənin günahkarının fransız olduğuna əmindirlər. Çad hakimiyyəti, reaksiyalarına görə, Fransa ilə mübahisə etmək niyyətində deyil. Bununla belə, qonşu ölkənin yeni sahiblərinə də eyni sözləri demək olar.

Nigerin baş naziri Əli Mahamane Lamin Zein hərbi kontingentin “tez” çıxarılması ilə bağlı fransızlarla danışıqların aparıldığını söyləyib. Amma o, həmçinin qeyd edib ki, yeni hakimiyyət Parislə münasibətləri kəsməyə cəhd etməyəcək və onunla əməkdaşlığa hazırdır. 2003-2010-cu illərdə ölkənin maliyyə naziri olmuş Zeyni ümumiyyətlə hərbi rejimin mülki “danışan başı” adlandırmaq olar, bununla da üsyançıların sərt danışıq mətləblərini yumşaldaraq, mövcud hakimiyyətə daha sivil və legitimlik görüntüsü verir.

Qeyd edək ki,Fransaya uran idxalının beşdə biri Nigerdən gəlirdi. Yalnız Qazaxıstanda daha çox - 27%. Bu postsovet ölkəsi uran tədarükü üzrə dünya lideridir (bütün dünya ixracının 43%-i). Siyahıda onu Kanada (15%), Namibiya (11%) və Avstraliya (8%) izləyir.

Qoşunların çıxarılması ilə bağlı danışıqlar Qərbin getdikcə yumşalacağını göstərə bilər. Prinsipcə, Fransa iğtişaşçıları devirəcək qüvvələrə kömək etməyə hazır olduğunu iddia etsə də, bu prosesdə birbaşa iştirakdan çəkinir. Beləliklə, Fransanın Afrika hegemonluğuna artıq son qoyulduğunu iddia etmək olar.

V.SALAH