Qafqazda “ikinci cəbhə” arzusu - ANALİZ

Cənubi Qafqazda baş verən hadisələri hərə bir cür şərh edir. Qərbin versiyası ilə Rusiyanın və onun dostlarının qənaəti bir-birini təkzib edir, yaxud ən azından fərqlidir. Rusiyada düşünürlər ki, Ermənistanla Azərbaycan arasındakı gərginlik ABŞ-ın Ukraynadan başqa daha bir anti-Rusiya cəbhəsi açmaq cəhdindən başqa bir şey deyil. Rusiyanın da boş oturmayacağını düşünənlər “regionda anqlosakson layihələri”nə son qoymağın üç yolunu sadalayırlar.

Heç kimə sirr deyil ki, ABŞ lap əvvəldən Ukrayna ilə yanaşı, daha bir anti-Rusiya cəbhəsi - Qafqazda da açmaq istəyirdi. Belə ki, Ukraynada xüsusi hərbi əməliyyatın başlamasına 4 ay qalmış Saakaşvili məhz bu tapşırığı yerinə yetirmək üçün Gürcüstana göndərilsə də, uğur qazana bilməyib. Az sonra Gürcüstanın baş naziri İrakli Qaribaşvili, “Nə qədər ki, biz hakimiyyətdəyik, Gürcüstanda ikinci cəbhənin açılmasına imkan verməyəcəyik” dedi və bu günə qədər buna sadiqdir.

Başqa sözlə, bugünkü qarşıdurma, müəyyən mənada, 2008-ci ildə, ABŞ-ın Ukrayna və Gürcüstanın NATO-ya daxil olmasının yolunu açmağa çalışdığı vaxt başlayıb. Amerika Rusiyaya həm qərbdən, həm də cənubdan hücum edərək onu daha tez köhnələcəyini güman edirdi və Ukrayna və Gürcüstanın Şimali Atlantika Alyansına üzv olmasının Qara dənizi “NATO gölü”nə çevirəcəyinə ümid edirdi.

ABŞ hərəkət edir

Rusiyada düşünürlər ki, ABŞ-ın Qafqazda Rusiyaya qarşı ikinci cəbhə açması mümkün görünmür. Lakin bu, təbii ki, ABŞ-ın buna cəhd etməyəcəyi və regionda xaos yaratmaqdan əl çəkməyəcəyi anlamına gəlmir. İkinci cəbhə olmasa da, heç olmasa Rusiyanın cənubunda münaqişəli vəziyyətin yaradılması hələ də yaxşı səbəblərə görə ABŞ üçün faydalıdır. Əslində, son vaxtlar bu məqsədlə müəyyən addımlar atılır. Birincisi, ABŞ Rusiyanın Azərbaycan və Ermənistanla üçtərəfli sülhünü pozmağa və Vaşinqtonun iştirakı ilə Ermənistan-Azərbaycan razılaşmasına nail olmaq üçün müdaxilə etməyə cəhdlər edir.

Bunun ardınca Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın hücumu oldu: “Ermənistanın təhlükəsizlik sahəsində Rusiyadan asılılığı strateji səhv idi”. Daha sonra NATO-nun Genişlənmə üzrə Avropa Komitəsinin sədri Günter Fehlinger ABŞ-ı Ermənistanı NATO-ya daxil etməyə çağırıb. Nəhayət, ABŞ və Ermənistan arasında on günlük birgə təlimlərin keçirilməsi qərara alınıb.

Kremldən İrəvana sərt nota

Təbii ki, Rusiyanın sadəcə Amerika təxribatlarını müşahidə edəcəyini gözləmək olmaz. Kreml növbəti dörd “dost olmayan” siyasi addıma görə İrəvana son dərəcə sərt xəbərdarlıq edib və Paşinyan administrasiyasına nota göndərib.
1.Azərbaycanla münasibətlərin normallaşdırılmasına dair Rusiya ilə əldə edilmiş üçtərəfli sazişlərin etibarlılığının şübhə altına alınması.
2. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin (ICC) Roma Statutunun ratifikasiyası prosesinin başlanması.
3.Ermənistan baş nazirinin həyat yoldaşının Ukraynadakı nasist rejiminə humanitar yardım çatdırmaq üçün Kiyevə səfəri.
4.ABŞ-ın iştirakı ilə Ermənistan ərazisində hərbi təlimlərin keçirilməsi.

Amerika təxribatının real miqyası və təhlükəsi İrana da aiddir. Artıq bir həftədir ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında müharibənin yenidən başlanması ehtimalından danışılır. Üstəlik, bunu fürsət kimi görən İran Azərbaycan-Ermənistan hərbi münaqişəsi vasitəsilə atəşi daha da alovlandırmağa ümid edir.
Kremlin eyni zamanda sərt cavab verməsi bu prosesə müdaxilə deməkdir. Bunun nəticə verib-vermədiyi bəlli deyil, amma biz bilirik ki, Türkiyə və Rusiya arasındakı ikitərəfli tərəfdaşlıq, xüsusilə də İranın iştirak etdiyi üçtərəfli əməkdaşlıq ABŞ və Böyük Britaniyanın Qafqazdakı planlarının qarşısını almaq üçün düzgün həll yoludur.

Yeri gəlmişkən, bir neçə gün əvvəl xəbər agentlikləri Ermənistan və Azərbaycanın Laçın dəhlizi ilə bağlı razılığa gəldiyini və hər iki ölkədən Qarabağa yolların açılacağını xəbər vermişdilər, daha sonra Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi Hacıyev dedi ki, razılıq əldə olunmayıb. Hazırda Qarabağa humanitar yardımın daxil olması üçün Ağdam-Xankəndi yolunun açılması planlaşdırılır.

Biz “3+3” platformasını tətbiq etməliyik

Böhran davam edir. Ondan üç əsas dərs çıxarmaq lazımdır.
1. Qafqazda təxribatlar bitməyəcək. Odur ki, məsələnin həlli üçün Türkiyə, Rusiya, İran, eləcə də Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstanı birləşdirəcək “3+3” platformasının fəaliyyətini həyata keçirmək lazımdır.
2.Türkiyə-Rusiya əməkdaşlığı həm keçən əsrdə, həm də indiki əsrdə anqlosakson layihələrinin qarşısını almağın ən təsirli yoludur.
3.Türkiyə və İran öz ölkələrində düşmənçilik üzərində qurulmuş siyasi xəttlərə qarşı ciddi ideoloji mübarizə aparmalıdır.

Yəni buradan belə nəticə çıxarmaq olar ki, regional dövlətlərin fəaliyyəti ilə qeyri-regional dövlətlərin əməlini müqayisə etməyin zamanıdır. Münaqişənin həllinə nə qədər çox tərəf qoşularsa, onu həll etməyi yolu da çətinləşir. Həm də artıq həll olunmuş münaqişənin yekun sənədinə daha çox ölkənin imza atması, öz “məsləhət”ini verməsi işin xeyirinə deyil, əksinə prosesi ləngitməyə hesablanmış addımdır.
***
İnternetdə Jirinovskinin Ukrayna və Cənubi Qafqazdadakı münaqişələrlə bağlı “peyğəmbərliyi” yayılıb. LDPR-nin keçmiş lideri Vladimir Jirinovski 1999-cu ildə NATO-nun Ukrayna və Transqafqazdakı münaqişələrdə iştirak edəcəyini proqnozlaşdırmışdı. Siyasətçinin iddia etdiyi kimi, alyansın əsas məqsədi Rusiya ilə proxy müharibəsi olacaq. Jirinovski demək olar ki, dörddə bir əsr əvvəl qeyd edib: "Müharibə Ukrayna ərazisində, Krım üzərində olacaq. Cənubi Qafqazda Qərb Bakıya qarşı erməniləri, Abxaziyaya qarşı Tiflisi dəstəkləyəcək. Abxaziya Kosovodur".

O əlavə edib ki, NATO-nun əsas məqsədi var - Rusiya ilə müharibədir. Qərb qüvvələri Rusiyanın periferiyasını - Qafqazı, Balkanları və Yaxın Şərqi bombalayacaq, çünki birbaşa hərəkətə keçməkdən çəkinir. Jirinovski 2021-ci ilin sonunda münaqişənin başlama tarixini 2022-ci ilin fevralında 48 saat dəqiqliklə proqnozlaşdırmışdı. Ermənistan və Azərbaycana gəlincə, son vaxtlar ölkələr arasında vəziyyət pisləşib. Tərəflərin sərhədə qoşun yeritdiyi bildirilir. Cənubi Qafqazda gözlənilən yeni böyük müharibə haqqında da proqnozlar var idi. Eyni zamanda aparıcı Qərb dövlətləri artan münaqişədə Ermənistanı dəstəkləyir.

Həmçinin ermənilərin "hal anası", “sosialist” Kim Kardaşyan ABŞ prezidenti Co Baydendən Ermənistanı Azərbaycandan qorumağı və “yeni erməni soyqırımını dayandırmağı” xahiş edib. Eyni zamanda, İrəvanla Rusiya arasında münasibətlər nəzərəçarpacaq dərəcədə pisləşib. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi artıq Ermənistanı üç qeyri-dost addımda, yəni baş nazir Paşinyanın həyat yoldaşı Anna Akopyanın Ukrayna hakimiyyətinə humanitar yardımın ötürülməsi ilə Kiyevə səfəri, Roma Statutunun ratifikasiyası prosesinə başlanılması ilə bağlı ittiham edib. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi və ABŞ-ın iştirakı ilə Ermənistan ərazisində hərbi təlimlərin keçirilməsinə görə “qara siyahıya” salıb.

Ermənistan Rusiyadan uzaqlaşır

“Le Figaro” yazır ki, Ermənistanın baş naziri Paşinyan ən uyğun olmayan anda bilərəkdən Rusiya ilə münaqişə riskini gözdən keçirir. Bakı Paşinyana Qarabağın Azərbaycanın bir hissəsi kimi tanınmasını təsdiq etməyə məcbur etmək üçün sərhədə qoşun toplayanda Moskvaya qarşı kobudluq etmək axmaqlıq idi. Amma Ermənistan lideri məhz bunu edir. Azərbaycanın simasında ənənəvi müttəfiqinin - Rusiyanın dəstəyini hiss etməyən İrəvan bu dəfə də Qərbə üz tutur. Ermənistan üçün bu, demək olar ki, görünməmiş bir şeydir. Hökumət son günlərdə indi burada keçmiş müstəmləkəçi dövlət kimi təsvir edilən Rusiyadan uzaqlaşmaq istəyini göstərən ən azı beş qərar açıqladı. Hazırda Rusiya rəsmi olaraq “strateji tərəfdaş” və 1991-ci ildən Ermənistanın təhlükəsizliyinin yeganə təminatçısıdır. Amma İrəvanın hazırkı bəyanatları o qədər sərtdir ki, Cənubi Qafqazdan olan bir çox müşahidəçilər Moskvanın keçmiş sovet məkanında ən yaxın müttəfiqlərindən birini itirib-itirməyəcəyi ilə maraqlanır. Bu arada rus təbliğatçıları bütün gücləri ilə “xəyanət” haqqında qışqırırlar.

Bir həftə ərzində İrəvan: 1) hökumət başçısı Nikol Paşinyan vasitəsilə Ermənistanın Moskvadan asılılığının “strateji səhv” olduğunu bəyan etdi (İtaliyanın “La Repubblica” qəzetinə müsahibə); 2) KTMT-dəki (Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı), yəni NATO-nun Rusiyanın üstünlük təşkil etdiyi Avrasiya ekvivalentindən öz daimi nümayəndəsini geri çağırdı; 3) sentyabrın 11-dən 20-dək ABŞ-la hərbi təlimlər elan etdi; 4) ilk dəfə Ukrayna hökumətinə humanitar yardım göndərdi; 5) baş nazirin həyat yoldaşı sentyabrın 7-də Kiyevdə keçirilən “birinci xanımların sammitində” iştirak edəndə artıq Ermənistan Rusiya üçün tarixin arxivinə atılmış dövlət statusunu “qazandı”.

Üstəlik, İrəvanın əksəriyyəti faktiki olaraq bir neçə ay ərzində hazırlanmış bu tədbirlər silsiləsi barədə açıqlaması “Azərbaycan Qarabağdakı təmas xəttində və Ermənistan sərhədlərində qoşun toplayır” mesajı ilə paralel olaraq verilib. Bütün bunları isə Paşinyan özü səsləndirir. Belə çıxır ki, İrəvan məhz müharibənin yenidən alovlanmasından və SSRİ-nin dağılması zamanı Azərbaycandan qoparılan və 44 günlük hərbi əməliyyatlar zamanı Bakı tərəfindən əksər hissəsi geri alınan Qarabağın tamamının Bakının yurisdiksiyasına keçməsindən qorxduğu anda tək qalıb.

Dramatik vəziyyət

İrəvan Vladimir Putinin vasitəçiliyi ilə 2020-ci ildə atəşkəs əldə etdikdən sonra 2000-ə yaxın sülhməramlı qüvvə yerləşdirməsinə baxmayaraq, Rusiyanı hərəkətsizlikdə ittiham edir. Demokratiya və Təhlükəsizlik üzrə Regional Mərkəzin rəhbəri Tiqran Qriqoryan belə izah edir: “İrəvan sadəcə olaraq Qərbə deyil, həm də məsələn, Ermənistana silah satan Hindistana üz tutaraq xarici və təhlükəsizlik siyasətini diversifikasiya etmək qərarına gəlib. Bunlar isə amerikalılara və avropalılara 2018-ci ilin “rəngli məxmər inqilabı” nəticəsində hakimiyyətə gələn hazırkı rəhbərliyin Qərb düşərgəsinin bir hissəsi olmağa çalışdığını göstərən bu siqnallardır”.

Qriqoryanın sözlərinə görə, belə bir strateji istiqamətləndirmə sxemi “2022-ci ilin sentyabrında üç yüzdən çox erməninin ölümü ilə nəticələnən toqquşmadan sonra Rusiyanın hərəkətsizliyi və susqunluğu fonunda yaranıb. Qarabağın 120 min ermənisi ərzaq, dərman və elektrik enerjisi çatışmazlığından əziyyət çəkir. Şənbə günü Rusiyadan humanitar yardım təklifini qəbul edilib”. Qarabağdakı separatçılar isə humanitar yüklərin Xankəndiyə vaxtında çatmamasının səbəbini guya yeni Ağdam-Xankəndi marşrutunda yaradılan maneələrlə əlaqələndiriblər. Daim qərəzli çıxışları ilə yadda qalan separatçı-ideoloq Beqlaryan xəbər verir ki: “Hazırda Azərbaycanda Rusiyanın yardımı əngəllənib, Laçın yolu isə tamamilə bağlı olaraq qalır”.

Qarabağdakı ermənilər Ermənistanda çalınan zurnaya züy tutur, desək daha dəqiq olar. Heç bir ölkənin tanımadığı “seçkilər”in legitimləşdirməyə çalışan separatçıların bundan sonra atacaqları addım da, taleləri də bəllidir. Azərbaycan suveren hüquqlarını özünün bütün ərazilərində bərpa etdikcə, separatçılar zərərsizləşdirildikcə problemlər də çözüləcək. Problemlər çözüldükcə bölgəyə marağı olan ölkələrin menyüsü də dəyişəcək. İnkişaf etmiş, həm də etibarlı tərəfdaş imici qazanmış Azərbaycanla əlaqə qurmaq istəyən dövlətlərin sırası daha da sıxlaşacaq. Ermənistan isə...

V.VƏLİYEV