Qərbin İrana total hücumu - RAKURS

Avro-Atlantik müttəfiqlər diplomatiyanın iki ardıcıl raundunda böyük təhlükəsizlik böhranlarına cavabları müzakirə edirlər. Aİ Xarici İşlər Şurasının çərşənbə axşamı videokonfrans vasitəsilə iclasından sonra G7-nin xarici işlər nazirləri çərşənbə günü İtaliyanın Kapri adasında Ukrayna və Qəzza böhranı ilə yanaşı, Qərbin İrana qarşı yeni sanksiyaları ilə bağlı üç günlük görüş üçün bir araya gələcək. Əsas mövzu İsrailə hücumuna görə İrana veriləcək cavab olacaq. İrana qarşı daha sərt tədbirləri dəstəkləyənlərlə məhdud sanksiyaları dəstəkləyənlər arasında birliyin olmadığını nəzərə alsaq, İranla bağlı müzakirələrin qızğın olacağı bəllidir.
Avropa diplomatiyasının rəhbəri Josep Borrell tərəfindən İranın İsrailə zərbəsindən sonra Aİ Xarici İşlər üzrə Fövqəladə Şuranın videokonfrans vasitəsilə iclası və G7 ölkələrinin xarici işlər nazirlərinin İtaliyanın Kapri adasında ABŞ və müttəfiqlərinin diplomatik beyin mərkəzlərinin görüşü olacaq. Nəzərə alsaq ki, Aİ xarici işlər nazirlərinin onlayn konfransının bir neçə iştirakçısı Avropa İttifaqı liderləri ilə birlikdə çərşənbə axşamı keçiriləcək G7 nazirlərinin görüşünə gedəcək, ikinci iclas əslində birincinin davamı olacaq. Son günlərin əsas qaynar xəbərləri - İranın İsrailə zərbəsi və onun beynəlxalq nəticələri bu böhranın müzakirəsini əsas prioritet təşkil edərək, Ukrayna münaqişəsini və Qəzza böhranını arxa plana keçirib.Qərb müttəfiqlərinin görüşləri ərəfəsində İran Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi Məhəmməd Baqiri deyib ki, Tehran “Doğru vəd” əməliyyatını başa çatdırıb və onu davam etdirməyi planlaşdırmır, ancaq İsrail tərəfi bu əməliyyatdan sonra müəmmalı susqunluq nümayiş etdirməklə proqnozlarları çətinləşdirir. İran Ordusunun Baş Qərargah rəisi Tehranın İsrailin yeni zərbələrinə cavab olaraq daha genişmiqyaslı əməliyyat keçirəcəyi barədə açıqlamasından başqa radikal ssenarini istisna etməyib. İsrail rəhbərliyinin son bəyanatları göstərir ki, o, iki müharibə edən dövlət arasında zərbələrin mübadiləsi ilə bağlı insidenti həll edilmiş hesab etmir. İsrailin Müdafiə Nazirləri kabinetinin üzvü Benni Qantsın sözlərinə görə, onun ölkəsi Tehrana qarşı regional koalisiya yaratmaq və İranın hücumuna uyğun vaxtda və lazımi şəkildə cavab vermək niyyətindədir. İsrail hökumətinin yaxın vaxtlarda İrana qarşı növbəti addımlar barədə qərar verəcəyi gözlənilir. İsraillə İran arasında hər iki tərəfin artıq atəş açdığı duelin bitmədiyini nəzərə alsaq, Qərb müttəfiqləri qarşıdurmanın böyük müharibəyə çevrilməsinin qarşısını almaqla təcili olaraq onu yumşaltmaq yollarını axtarırlar. “Biz uçurumun kənarındayıq və ondan uzaqlaşmalıyıq. Müharibə edən tərəflər bütün regionda sabitliyi poza biləcək və hamımıza təsir edə biləcək münaqişəyə doğru addımlar atırlar. Biz isə əyləci basıb geri çəkilməliyik”, - Avropa diplomatiyasının rəhbəri Xosep Borrell Aİ Xarici Əlaqələr Şurasının fövqəladə iclası ərəfəsində İspaniyanın Onda Cero radiosuna verdiyi müsahibədə xəbərdarlıq edib.ABŞ rəhbərliyinin və onların Qərb müttəfiqlərinin nümayəndələrinin çoxsaylı bəyanatları ümumilikdə onların İran-İsrail münaqişəsində Qərbin strategiyasının necə olması məsələsinə ümumi yanaşmasını nümayiş etdirir. İranın növbəti qarşıdurmaya başlamamağa hazır olduğunu bildirməsinə baxmayaraq, ABŞ və müttəfiqləri regionda gərginliyin qarşısını almaq üçün əsas vasitəni Tehrana qarşı qabaqlayıcı sanksiyaların tətbiqi hesab edirlər. Eyni zamanda, Qərb müttəfiqləri nə etməli sualına cavabda yekdildirlər, lakin məhdudlaşdırıcı tədbirlər kompleksinin nədən ibarət olması ilə bağlı anlayışlarında fərqlidirlər. Ən radikal mövqe Qərbin Tehrana qarşı ən sərt sanksiyalarını İsrailin müttəfiqinin İranla hərbi eskalasiyanı davam etdirmək planlarına real alternativ hesab edən ABŞ administrasiyası olub. İsrailin İrana zərbə endirmək planlarını dəstəkləməyə hazır olmayan Vaşinqton yəhudi dövləti qarşısında müttəfiq öhdəliklərinin yerinə yetirilməsini Aİ və G7-nin Tehrana çoxsəviyyəli təzyiq sistemi qurmaq üçün səfərbər edilməsi kimi başa düşür. Ağ Evin Milli Təhlükəsizlik Şurasının strateji kommunikasiyalar üzrə koordinatoru Con Kirbi deyib ki, bizim komandalarımız hazırda G7 paytaxtları ilə İranın raket və digər cinayət proqramlarını hədəf alan yeni çoxtərəfli sanksiyalar üzərində işləyirlər. Onun sözlərinə görə, yeni məhdudiyyətlər digər tədbirlərlə yanaşı, İran Silahlı Qüvvələrinin elit bölmələri olan İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun da terror təşkilatları siyahısına əlavə edilməsini əhatə edə bilər. "Birləşmiş Ştatlar İranı beynəlxalq arenada daha da təcrid etməyə, iqtisadi və digər təzyiq formalarını artırmağa çalışacaq", - Con Kirbi söz verib.ABŞ administrasiyasının sanksiyaların “qırmızı bayraqları” ilə Tehrana qarşı maksimum sanksiyalar tətbiq etmək çağırışları fonunda Avropa diplomatiyasının rəhbəri Cozep Borrelin bəyanatları Qərb düşərgəsindəki sərt xətt tərəfdarlarının mövqeyi ilə kəskin ziddiyyət təşkil edib. O, Qərb müttəfiqlərini münaqişənin daha da genişlənməsinin qarşısını almaq üçün mülayim sanksiyalarla məhdudlaşdırmağa çağırıb. “İran hücumu ilə qarşı tərəfin imkanlarını ölçülüb-biçmək istəyirdi. Biz çalışırıq ki, tərəflərin cavabı eskalasiyaya səbəb olmasın, çünki bəzən elə olur ki, heç kim müharibə istəmir, amma bu, təşkil olunur”, - Avropa diplomatiyasının rəhbəri İspaniyanın RTVE teleradio şirkətinə müsahibəsində xəbərdarlıq edib. İspaniyanın Onda Cero radiosuna verdiyi müsahibədə isə Josep Borrell daha da irəli gedərək "müharibənin yayılmasının qarşısını almağa və Qəzzada da dayandırmağa" çağırıb. İran haqqında danışarkən o, Amerika və Britaniyanın bəyanatlarına xas olan sərt ritorikadan ehtiyatla qaçıb. Üstəlik, Aİ-nin Tehranla hazırkı münasibətlərini qiymətləndirən Avropa diplomatiyasının rəhbəri onları “çətin” adlandırıb, lakin onların qorunub saxlanması və inkişafının tərəfdarı olduğunu bildirib. “İran mühüm regional oyunçudur və hazırda bu, həmişəkindən daha vacibdir, ona görə də biz onunla danışmalıyıq”, - Josep Borrell bildirib.
ABŞ Tehranı necə cəzalandırmaq yollarını axtarır
ABŞ və İsrail rəhbərliyinin əsas məyusluğu Jozep Borrellin İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunu terror təşkilatı kimi tanımaq istəməməsi ilə bağlı bəyanatı olub. “Biz Keşikçilər Korpusunun terror təşkilatları siyahısına daxil edilməsini dəfələrlə müzakirə etmişik. Lakin bunun üçün Aİ üzvü olan dövlətin məhkəmə orqanının bu təşkilatın terror aktı törətdiyini tanıması lazımdır”, - deyə Jozep Borrell Fransanın “Le Monde” qəzetinə müsahibəsində izah edib. Politico xəbər verir ki, Avropa diplomatiyasının rəhbərinin əvvəlki bəyanatları Almaniya və Avstriya kansleri Olaf Şolz və Karl Nehammerin kəskin tənqidinə səbəb olub və onları İsrailə qarşı yönəlmiş hesab ediblər. Onlar bildiriblər ki, ölkələri cənab Borrelin fikirlərini bölüşmür.Qərb müttəfiqlərinin düşərgəsində İrana qarşı hansı tədbirlərin görülməli olduğu ilə bağlı ciddi fikir ayrılıqları səbəbindən Kapridə görüşə ev sahibliyi edən və G7-nin sədri ölkəsini təmsil edən İtaliyanın xarici işlər naziri Antonio Tajani çətin vəziyyətdə qalıb. “İsrailə qarşı açıq-aşkar fəaliyyət göstərən şəxslərə, məsələn, terrorizmə, HƏMAS-a dəstək verən şəxslərə əlavə sanksiyalar tətbiq etmək lazımdırsa, bu, mümkündür. Amma biz buna ciddi yanaşmalı və birlikdə işləməliyik”, - Antonio Tajani Reuters agentliyinə müsahibəsində rəqiblərini barışdırmağa çalışıb.Birləşmiş Ştatlar İsraili İrana hərbi cavab verməkdən çəkindirməyə çalışır və güc tədbirləri yerinə iqtisadi istiqamətlərə diqqət yetirməyi təklif edir. Planlaşdırılan addımlardan biri də İran neftinin ixracına zərbə vurmaqdır. ABŞ Konqresinin Nümayəndələr Palatası İran neftinin alınması ilə bağlı Çin şirkətlərinə qarşı ikinci dərəcəli sanksiyalar haqqında qanun layihəsini böyük səs çoxluğu ilə qəbul edib. Qanun layihəsi Senat tərəfindən təsdiqləndikdən və prezident Bayden tərəfindən imzalandıqdan sonra qüvvəyə minməlidir. ABŞ Maliyyə Nazirliyi də Tehrana qarşı sanksiyalar hazırlayır.
Aprelin 14-nə keçən gecə İranın İsrailə hücumundan dərhal sonra ABŞ Konqresinin Nümayəndələr Palatasında Respublikaçılar İrana qarşı sanksiyalarla bağlı ondan çox qanun layihəsi təqdim ediblər. Və ertəsi gün Nümayəndələr Palatası İranla ticarət edən Çin şirkətlərinə qarşı sanksiyalar tətbiq edən qanun layihəsini böyük səs çoxluğu ilə təsdiqləyib (383-ə 11). Senatın qanun layihəsinə bu həftə baxması planlaşdırılır. Respublikaçıların təşəbbüsü İran neftinin alışını maliyyələşdirən Çin banklarına, eləcə də İran neftini alan Çindəki özəl neft emalı zavodlarına ən çox zərbə vuracaq.2018-ci ildə Prezident Tramp administrasiyası İran neftinin ixracına qarşı geniş sanksiyalar tətbiq edib və bu, təkcə İslam Respublikasının özünə deyil, həm də onun ticarət tərəfdaşlarına zərbə vurub. İran neftinin ən böyük idxalçıları - İtaliya, Hindistan, Yunanıstan ABŞ-ın təzyiqi altında xammal almaqdan imtina ediblər. Bununla belə, Çin nəinki eyni həcmdə İran neftinin alınmasını dayandırmadı, həm də alışları əhəmiyyətli dərəcədə artırdı. Reuters agentliyinin məlumatına görə, hazırda İran bütün Çin neft idxalının 10%-ə qədərini təşkil edir. Çin orta hesabla hər ay gündə təxminən 1,18 milyon barel İran nefti idxal edir.Ötən ilin oktyabrında neft idxalı gündəlik rekord həddə - 1,53 milyon barelə çatıb. Xammal əsasən Malayziyadan və Cənub-Şərqi Asiyanın digər ölkələrindən alınır. Eyni zamanda Çində İran neftinin 90%-i özəl Çin neftayırma zavodları tərəfindən istehlak edilir. Fabriklərin əksəriyyəti Çinin Şandun əyalətində yerləşir. Onların gücü sutkada 40 min barel ilə 214 min barel arasında dəyişir. Çinin özəl neftayırma zavodları 2023-cü ildə İrandan ümumilikdə 56,35 milyon ton və ya gündə 1,13 milyon barel xam neft idxal edib, S&P Global hesab edir. Bu, bir il əvvəllə müqayisədə 9% çoxdur. Eyni zamanda, S&P Global-ın qeyd etdiyi kimi, Çin neft idxalçıları “ABŞ bazarına və maliyyə sisteminə çıxışın olmaması səbəbindən ABŞ-ın ikinci dərəcəli sanksiyalarına qarşı nisbətən immunitetlidir”.“Vaşinqton Post”un yazdığına görə, ABŞ İran neftinin alınmasını asanlaşdırdığı üçün Çin banklarına sanksiyalar tətbiq edərsə, bu, İranın ixrac imkanlarına zərbə vuracaq. Bu tədbir potensial olaraq qlobal neft tədarükünü gündə 1,5 milyon barel azalda və neftin qiymətinin bir barel üçün 100 dollara yüksəlməsinə səbəb ola bilər. Nəşr qeyd edir ki, Bayden administrasiyası prezident seçkiləri ilində belə bir inkişafdan qorxur, ona görə də Ağ Ev rəhbərinin ikinci dərəcəli sanksiyalar haqqında qanunu imzalaması ehtimalı azdır. Bayden administrasiyası Çinə təsir etmədən İranın özünün neft sənayesinə qarşı yalnız simvolik addımlar atacaq.ABŞ bundan əvvəl də Çin şirkətlərinə İranla əlaqələrinə görə dəfələrlə sanksiyalar tətbiq edib. Lakin bu tədbirlər həmişə məqsədyönlü olub və hərbi sənaye kompleksi məhsulları ilə bağlı olub. Belə ki, 2023-cü ilin iyun ayında ABŞ Maliyyə Nazirliyi “İran ballistik raketlərinin inkişafı üçün həssas və kritik hissələrin alınmasına şərait yaradan” altı Çin şirkətinə qarşı məhdudiyyətlər tətbiq edib. Bu ilin fevralında iki Çin şirkəti İranla ticarətə görə sanksiyaya məruz qalıb. Co Bayden Çinə qarşı ikinci dərəcəli sanksiyalar tətbiq etmək qərarına gəlsə, bu, Vaşinqton və Pekin arasında onsuz da çətin olan münasibətlərə son dərəcə mənfi təsir göstərəcək. Buna görə də Ağ Ev ikinci dərəcəli sanksiyaları eyni vaxtda Çini qəzəbləndirmədən İranı cəzalandıracaq şəkildə balanslaşdırmalı olacaq.Bu arada Bayden administrasiyası respublikaçılara qarşı Tehrana qarşı iqtisadi tədbirləri planlaşdırır. ABŞ-ın maliyyə naziri Janet Yellen bu həftə BVF sessiyası üçün Vaşinqtona gələcək Xəzinədarlıq rəhbərlərini İrana qarşı sanksiyaları genişləndirməyə və sanksiya tədbirlərini amerikalılarla koordinasiya etməyə inandırmağı planlaşdırır. Bu barədə Janet Yellenin çıxışının mətnini alan Axios portalı xəbər verir. Nəşr ABŞ Xəzinədarlığının rəhbərinin BVF-in iclasında hansı sanksiyaları elan etməyi planlaşdırdığını dəqiqləşdirmir. Bu arada İsrail hələ ki, təkcə sanksiyalarla kifayətlənməyə hazır deyil. Bununla belə, xarici işlər naziri İsrael Katz aprelin 16-da İranın raket proqramına qarşı sanksiyaların tətbiqinə və İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (SEPAH) terror təşkilatı kimi tanınmasına çağırıb.
V.VƏLİYEV